Gaudete et Exsultate

Terwijl aan de geautoriseerde Nederlandstalige vertaling gewerkt wordt kunt u deze betreffende Apostolische Exhortatie lezen in de versies van het Vaticaan:

• in het Engels
• in het Frans
• in het Duits

08-07-2018: Een Nederlandse werkvertaling is nu compleet geplaatst op deze website. Dit in afwachting van de geautoriseerde vertaling waaraan de, namens de Nederlandse Bisschoppenconferentie werkende, doctrinaire commissie bezig is en die via Adveniat gepubliceerd zal worden.

25-06-2018: De gedrukte versie van de Vlaamse editie (zonder registers) is inmiddels te bestellen voor €6,80 (excl. verzendkosten).
08-07-2018: Bij deze versie kunt u separaat de door deze website geproduceerde "Registers" bestellen voor €2,-. De "Registers", met verwijzingen naar alineanummers (dus niet naar pagina's en daardoor bij diverse uitgaven bruikbaar), bestaan uit (zie ook een voorbeeld van de registers ) :

• Trefwoordenlijst (gebaseerd op de versie die we hier publiceren, maar in veel gevallen ook bruikbaar bij de Vlaamse versie)
• Lijst met Persoonsnamen
• Documentreferenties (naar welke documenten wordt in de tekst verwezen)
• Bijbelreferenties (welke citaten uit de H. Schrift worden gebruikt)

31-07-2018: De geautoriseerde Nederlandstalige vertaling kan besteld worden op rkkerk.nl en kost €15,00 (incl. verzendkosten en excl. behandelkosten ad €1,10 per stuk en €0,83 porto om de bestelling per post te verzenden: dus totaal €16,93). Naast de Exhortatie (incl. onze Registers) wordt erin opgenomen Placuit Deo [6846] en enkele andere documenten over 'heiligheid'.

Dezelfde uitgave is voor €17,95 (inclusief verzendkosten) te bestellen via de website van de uitgever Adveniat.

Enkele samenvattingen, opinies en analyses

• samenvatting in het Engels (Vaticaan)
• Paus Franciscus, "Gaudete et exsultate": heiligheid is op maat, geen confectie [n:4202] (Nederlandstalige ruimere samenvatting van zenit.org)
• Een zeer uitgebreide samenvatting, analyse en uitleg door Diaken Pier Tolsma
• samenvatting en analyse (Anton ten Klooster op oecumene.nl)
• samenvatting en opinie (Emmanuel van Lierde van Tertio op kerknet.be)

Berichtgeving over de Exhortatie:

• 10-04-2018: Paus Franciscus in exhortatie ‘Gaudete et exsultate’ over de roeping tot heiligheid in de wereld van vandaag [n:4199]
• 09-04-2018: Paus legt uit hoe je een heilige wordt [n:4198]
• 05-04-2018: Nieuwe Apostolische Exhortatie van Paus Franciscus op komst [n:4197]

Deze Exhortatie kan tevens gelezen worden in het licht van hetgeen de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106] in haar brief Placuit Deo [6846] gezegd heeft aangaande het christelijk heil.

“wij worden omgeven, gestuurd en geleid door Gods vrienden. (...) Ik hoef niet alleen te dragen wat ik in werkelijkheid nooit alleen zou kunnen dragen. De schare van Gods heiligen beschermt mij, ondersteunt mij en draagt mij”. Zoals Jezus wil ik een herder zijn, zoals Petrus een visser van mensen [[498|2]]

“het God heeft behaagd de mensen geenszins afzonderlijk, zonder enig onderling verband, te heiligen en te redden, maar hen tot een volk te verenigen dat Hem naar waarheid zou erkennen en in heiligheid zou dienen”. Lumen Gentium [[617|9]]

“de middenklasse van heiligheid”. vgl: Paris, 1958. [[[6954]]]

“ook aan de profetische taak van Christus deelheeft. Vooral door het geloof en de liefde te beleven verspreidt het zijn levend getuigenis”. Lumen Gentium [[617|12]]

“In de donkerste nacht staan de grootste profeten en heiligen op. De levend makend stroom van het mystieke leven blijft echter onzichtbaar. Zeker de doorslaggevende gebeurtenissen van de geschiedenis van de wereld worden in wezen beïnvloed door zielen waarover in de geschiedenisboeken niets wordt gezegd. En welke de zielen zijn die wij moeten bedanken voor de doorslaggevende gebeurtenissen van ons persoonlijke leven, is iets dat wij alleen maar zullen weten op de dag dat alles wat verborgen is, onthuld zal worden”. Gesamtausgabe Bd. XI, 15 [[6924]]

“tekenen van zijn aanwezigheid die de leerlingen van Christus zelf helpen”. Novo millennio ineunte [[9|56]]

“het getuigen van Christus tot aan het bloedvergieten tot een gemeenschappelijk erfdeel is geworden van katholieken, orthodoxen, anglicanen en protestanten”. Tertio millennio adveniente [[265|37]]

“een erfenis zijn die met een luidere stem spreken dan de factoren van verdeeldheid”. Oecumenische gedachtenis van de getuigen van het geloof in de twintigste eeuw [[48|5]]

“Bedeeld met zo talrijke en zo verscheidene heilsmiddelen, zijn alle Christenen, tot welke levensvorm en -staat zij ook behoren, elk langs zijn weg, door de Heer geroepen tot de volmaakte heiligheid, die niets anders is dan de volmaaktheid van de Vader zelf”. Lumen Gentium [[617|11]]

“Elk langs zijn weg”,

“de een op deze en aan de ander op een andere wijze” mee. Strofe 14, 2: Werken, Gent 19803, 344 [[3968]]

“Er zijn ingevingen die alleen maar gericht zijn op een buitengewone vervolmaking van de gewone praktijken van een christelijk leven”. Opere complete di Francesco di Sales, IV, Rome 2011, 468 [[1051]]

“Ik beleef het huidige ogenblik door het met liefde te overladen”;

“Ik grijp de gelegenheden aan die zich elke dag voordoen om bijzondere daden op een buitengewone wijze te stellen”. Kerk in Nood [[6925]]

“Zijn liefde kent geen grenzen en eenmaal gegeven heeft deze zich nooit teruggetrokken. Zij is onvoorwaardelijk geweest en is trouw gebleven. Zo liefhebben is niet gemakkelijk, omdat wij vaak zo zwak zijn. Maar, opdat wij kunnen liefhebben, zoals Hij ons heeft liefgehad, deelt Christus zijn eigen verrezen leven met ons. Op deze wijze laat ons leven zijn kracht in werking zien, ook te midden van de menselijke zwakheid”. Healing love [[6897]]

“alles in het leven van Jezus staat in het teken van zijn mysterie”, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|515]]

“heel het leven van Christus is openbaring van de Vader”, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|516]],

“heel het leven van Christus is een mysterie van verlossing”, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|517]],

“heel het leven van Christus is een mysterie van recapitulatie”, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|518]]

“al wat Christus in zijn leven doorstaan heeft, doorleeft Hij, opdat wij het kunnen beleven in Hem en Hij het beleeft in ons”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|521]]

“heiligheid niets anders is dan ten volle beleefde liefde”. Heiligheid [[4076|2]]

“wordt de mate van heiligheid gegeven door het gehalte dat Christus in ons bereikt, door de mate waarin wij met de kracht van de Heilige Geest heel ons leven in overeenstemming brengen met het zijne”. Heiligheid [[4076|2]]

"het leven niet een zending heeft, maar een zending is". Madrid, 19933, 427 [[6901]]

“men zich niet bevindt op de rand van de afgrond, van de ergste verleiding, op de klif van de verlatenheid, op de eenzame top waar men de indruk heeft volkomen alleen te blijven”. Cinisello Balsamo 2017, 69 [[6931]] .

“gemaakt en als zodanig op de zeer jonge leeftijd van zeven jaar werd verkocht, onder wrede meesters veel te lijden had. Toch begreep zij de diepe waarheid dat God, en niet de mens, de ware meester is van ieder menselijk wezen, van ieder menselijk leven. Deze ervaring werd een grote bron van wijsheid voor deze nederige dochter van Afrika”. Heiligverklaring van Agostino Zhao Rong (overl. 1815) en 119 gezellen, waaronder Zr. Maria Adolphine (Kaatje Dierckx) (uit de periode 1648 - 1930), martelaren in China, Zr. Maria Josefa, Zr. Katharine Drexel en Zr. Josephine Bakhita [[2301|(5)]]

“Wij zijn in de geest van de nieuwe evangelisatie geroepen om te worden geëvangeliseerd en te evangeliseren door u allen, gedoopten, in staat te stellen dat u uw rol van zout van de aarde en licht van de wereld op u kunt nemen, waar u zich ook bevindt”. 2 [[6932]]

“alleen maar één treurigheid, (...) die van niet heilig zijn”. Reggio Emilia 1978, 375 [[6933]]

“aan een narcistisch en autoritair elitarisme, waar men in plaats van anderen te evangeliseren, hen analyseert en classificeert en, in plaats van de toegang tot de genade te vergemakkelijken, energie steekt in het controleren. In beide gevallen zijn noch Jezus, noch de anderen werkelijk van belang”. Evangelii Gaudium [[4984|94]]

“een in subjectivisme opgesloten geloof, waar alleen maar een bepaalde ervaring of een reeks redeneringen en vormen van kennis van belang zijn, die, naar men denkt, kunnen troosten en verlichten, maar waar het subject uiteindelijk opgesloten blijft in de immanentie van zijn eigen rede en zijn gevoelens”. Evangelii Gaudium [[4984|105]]

“een God zonder Christus, een Christus zonder Kerk, een Kerk zonder haar mensen”. Liefdesbrief [[6898]]

“wil van nature het mysterie temmen”, L’Osservatore Romano, 9-10 maart 2015, p. 6 [[6116]]

“beter de zeer rijke schat van het Woord helpen verduidelijken”.

“aan allen die dromen van een monolithische, door allen verdedigde leer zonder nuances, kan dit een onvolmaakte versnippering schijnen”. Evangelii Gaudium [[4984|40]]

“niet een gesloten systeem, zonder een dynamiek die in staat is vragen, twijfels, vraagtekens op te roepen”,

“de vragen van ons volk, zijn leed, zijn gevechten, zijn dromen, zijn strijd, zijn zorgen hebben een hermeneutische waarde die wij niet mogen negeren, als wij het principe van de menswording serieus willen nemen. Zijn vragen helpen ons aan onszelf vragen te stellen, zijn vraagtekens stellen vragen aan ons”. AAS 107 (2015), 980. [[6946]]

“een zeker superioriteitsgevoel ten opzichte van de andere gelovigen” Vita Consecrata [[758|38]]

“men leert om te leven: theologie en heiligheid horen onverbrekelijke bij elkaar”. L’Osservatore Romano, 9-10 maart 2015, 9-10 maart 2015, p. 6. [[6116]]

“Ik vind het fijn dat je de heilige theologie onderricht aan de broeders, als je bij dat werk maar niet de geest van gebed en devotie uitblust”. 2, FF 251 [[6947]]

“De grootste wijsheid die er kan bestaan, is op vruchtbare wijze verdelen wat men bezit en wat men ontvangen heeft, uit te delen. . (...) Daarom, zoals de barmhartigheid vriendin is van de wijsheid, zo is de hebzucht haar vijand”. 9, 15 [[1721]] “Er zijn activiteiten die, wanneer zij gepaard gaan met beschouwing, deze niet verhinderen, maar begunstigen, zoals de werken van barmhartigheid en vroomheid”. 37, 1, 3, ad 6. [[6948]]

“vertrouwen uiteindelijk”,

“alleen maar op eigen kracht en voelen zich verheven boven de anderen, omdat zij zich aan bepaalde normen houden of omdat zij onwrikbaar trouw zijn aan een zekere katholieke stijl”. Evangelii Gaudium [[4984|94]]

"niet iedereen alles kan", 3, 8: “Non omnes omnia possunt” [[6907]] Deze zinsnede moet in het licht van de CKK, 1735 gelezen worden [[1|1735]]

“te vragen wat je niet kunt” 43, 50: PL 44, 271 [[1636]]

"Geef wat Gij beveelt, en beveel wat Gij wilt". X, 29, 40: PL 32, 796 [[850]]

“voordat wij de strijd zijn aangegaan”. 9, 11: PG 60, 470 [[2147]]

“hij erkent dat hij verstoken is van de ware gerechtigheid en alleen door het geloof in Christus wordt gerechtvaardigd”. over de nederigheid: PG 31, 530 [[1949]]

“Zelfs de wens om zuiver te zijn, komt in ons tot stand door instorting en uitwerking van de Heilige Geest op ons”. DH 374 [[3319|(5)]]

“Wij stellen dat wij om niet worden gerechtvaardigd, omdat niets van wat aan de rechtvaardiging voorafgaat, hetzij het geloof, hetzij de werken, de genade zelf van de rechtvaardiging verdient; want als het genade is, dan is het dat niet door de werken; anders zou de genade geen genade meer zijn (Rom. 11, 6) [b:Rom. 11, 6]”. Sessio VI - Decretum de iustificatione [[668|12]]

“de vermogens van het verstand en de krachten van de wil van een mens te boven gaat”, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1998]]

“er tegenover God van de kant van de mens geen verdienste is in de zin van een strikt recht. Tussen Hem en ons is de ongelijkheid grenzeloos”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2007]]

“wanneer iemand in genade is, de genade die hij al heeft ontvangen niet meer kan verdienen”. ia-iiae q. 114 a. 5 [[t:ia-iiae q. 114 a. 5]]

“In de avond van dit leven zal ik voor U verschijnen met lege handen, omdat ik U, Heer, vraag mijn werken niet te tellen. Iedere gerechtigheid van ons is onvolmaakt in uw ogen” Gebeden, 6 [[2460]]

“vreugdevol te erkennen dat onze werkelijkheid de vrucht is van een gave en ook onze vrijheid te aanvaarden als genade. Dat is het moeilijke tegenwoordig, in een wereld die gelooft iets vanuit zichzelf te bezitten, de vrucht van eigen originaliteit en vrijheid”. in P. Grelot - L. Gera - A. Dumas, El Pobre, Buenos Aires 1962, 103. [[6949]]

“om het leven voor de gelovigen niet zwaar te maken”,

"wat blijft, wat heeft waarde in het leven, welke rijkdommen verdwijnen niet? Zeker twee: de Heer en de naaste. Deze twee rijkdommen verdwijnen niet!" Jubileum voor de sociaal uitgeslotenen [[6908]]

“Om deze reden is het noodzakelijk ons onverschillig te maken ten opzichte van alle geschapen dingen (in alles wat de vrijheid volgens onze vrije wil voor geoorloofd houdt en niet verboden is), zodat wij van onze kant niet meer gezondheid wensen dan ziekte, niet meer rijkdom dan armoede, niet meer eer dan oneer, niet meer lang leven dan een korte, en zo in al het andere”. 23d: Rome 19846, 58-59 [[2749]]

“bestaat de volmaakte liefde in het verdragen van de gebreken van anderen, in het zich absoluut niet verbazen over hun zwakheden”. C, 12r: Opere complete, Rome 1997, 247 [[3958]]

“in alle gevallen” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1789]] vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|1970]]]

“soms wordt geconfronteerd met situaties die het moreel oordeel minder zeker maken”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1787]]

“een consensus op papier of een kortstondige vrede voor een gelukkige minderheid”, noch om “een project van weinigen dat gericht is op weinigen”. Ex audientia Summi Pontificis [[4894|(218)]]

“het conflict te verdragen, het op te lossen en het te veranderen in een verbindingsschakel van een nieuw proces”. Ex audientia Summi Pontificis [[4894|(239)]]

“de maatschappij vervreemd is die in haar vormen van sociale organisatie, van productie en van consumptie de realisering van de (zelf)gave en de vestiging van de solidariteit onder de mensen moeilijker maakt”. c [[3|41]]

“als wij werkelijk opnieuw zijn uitgegaan van de beschouwing van Christus, het noodzakelijk zal zijn dat wij Hem vooral in het gelaat van hen zullen weten te zien met wie Hijzelf zich heeft willen vereenzelvigen”. Novo millennio ineunte [[9|49]]

“is niet enkel een oproep tot naastenliefde: het is een bladzijde Christologie die een licht werpt op het mysterie van Christus”. Novo millennio ineunte [[9|49]]

“kloppend hart is van het Evangelie”. Misericordiae Vultus [[5872|12]]

“Opdat ook de komende generaties bevrijd worden, zou het doel natuurlijk moeten zijn het herstel van rechtvaardige maatschappelijke en economische systemen, opdat er geen uitsluiting meer kan zijn”. The Common Good or Exclusion: A Choice for Canadians [[6957|(9)]]

“ingewikkelder maken”,

“als Christus”, 53, 1: PL 66, 749 [[934]]

“met de grootste zorg en ijver”

“is niet alleen het handelen van de Vader, maar wordt het criterium om te begrijpen wie zijn ware kinderen zijn”. Misericordiae Vultus [[5872|9]]

“de draagbalk die het leven van de Kerk schraagt”. Misericordiae Vultus [[5872|10]]

“wij vooral moeten zeggen dat de barmhartigheid de volheid van de gerechtigheid en de schitterendste manifestatie van de waarheid van God is”. Amoris Laetitia [[6271|311]]

“de sleutel tot de hemel”. Evangelii Gaudium [[4984|197]]

"Wij verrichten de eredienst jegens God niet met offers en offergaven tot zijn voordeel, maar tot ons voordeel en dat van de naaste. Hij heeft onze offers immers niet nodig, maar wil dat zij voor onze devotie en tot voordeel van de naaste worden aangeboden. Daarom is de barmhartigheid waarmee men de ellende van de ander te hulp komt, Hem het meest aangenaam, daar dit van meer nabij het welzijn van de naaste waarborgt." iia-iiae q. 30 a. 1 [[t:iia-iiae q. 30 a. 1]]

“Ja, ik heb veel menselijke zwakheden, veel menselijke armzaligheden. (...) Maar Hij verlaagt zich en bedient zich van ons, van jou en mij, om zijn liefde en medelijden te zijn in de wereld, ondanks onze zonden, ondanks onze armzaligheden en onze gebreken. Hij is van ons afhankelijk om de wereld lief te hebben en haar te tonen hoezeer Hij haar liefheeft. Als wij ons teveel met onszelf bezighouden, zal er voor ons geen tijd overblijven voor de ander”. Geciteerd vanuit de Spaanstalige editie: Madrid 1981, 37-38 [[6917]]

• een nerveuze en gewelddadige onrust die ons uit elkaar drijft en verzwakt;
• negativiteit en triestheid;
• gemakzuchtige, consumptistische en egoïstische laksheid;
• individualisme, en
• zeer veel vormen van valse spiritualiteit zonder ontmoeting met God die op de huidige religieuze markt heersen.

“Houd er altijd méér van door iedereen onderwezen te worden dan zelf onderricht te geven aan de minste van allen”. 13: Werken, Gent 19803, 1111 [[6918]]

“Door u te verheugen over het goed van anderen alsof het uw eigen goed was, door graag te hebben dat men bij alles aan hen de voorkeur geeft boven uzelf; en dit echt van harte. Aldus overwint gij het kwade door het goede en zult gij de duivel verre houden en de vreugde des harten bezitten. Probeer dit het meest in beoefening te brengen bij hen die het minst bij u in de smaak vallen. En als gij u hierin niet oefent, weet dan dat gij ook niet zult geraken tot de waarachtige liefde en daarin ook geen voortgang zult boeken”. 13: Werken, Gent 19803, 1110-1111 [[6918]]

“op de liefde van de naastenliefde noodzakelijkerwijze de vreugde volgt. Want wie liefheeft, geniet altijd van de vereniging met de geliefde {...} Daarom volgt op de naastenliefde de vreugde”. ia-iiae q. 70 a. 3 [[t:ia-iiae q. 70 a. 3]]

“zich aanpast en verandert en er altijd is, al is het maar als een straal licht die voortkomt uit de persoonlijke zekerheid oneindig bemind te worden, wat er ook aan de hand is”. Evangelii Gaudium [[4984|6]]

“vooral concentreren op onze noden, veroordelen wij ons ertoe met weinig vreugde te leven”. Amoris Laetitia [[6271|110]]

“opdat allen hun krachten op u zouden besproeven en u trainen". 15: Werken, Gent 19803, 1111 [[6918]]

“Toen de dag aanstaande was waarop zij uit dit leven moest scheiden, een dag die u bekend, maar ons onbekend was, was het door U, naar ik geloof, in uw verborgen wijze van handelen, dat wij samen, zij en ik, geleund stonden aan een venster vanwaar men uitzicht had op de binnentuin van een huis waarin wij vertoefden (...). Wij smachten met de mond van ons hart naar de wateren van boven uit uw bron, de bron des levens die bij u is (...). En terwijl we over haar spraken en naar haar (de Wijsheid) smachtten, raakten wij haar min of meer aan met de gehele beweging van ons hart, (zodat) het eeuwige leven zo was als dit ogenblik van begrijpen waarnaar wij verzuchtten”. IX, 10, 23-25: PL 32, 773-775 [[850]]

“Op een winteravond verrichtte ik, zoals gewoonlijk, mijn kleine dienstwerk, (...) plotseling hoorde ik in de verte de harmonieuze klank van een muziekinstrument: toen stelde ik mij een goed verlichte, geheel van goud schitterende salon voor, elegant geklede meisjes die elkaar complimenten maakten en wereldse beleefdheden uitwisselden; vervolgens viel mijn blik op de arme zieke vrouw die ik ondersteunde; in plaats van een melodie hoorde ik van tijd tot tijd haar jammerend gesteun (...). Ik kan niet uitdrukken wat er in mijn ziel gebeurde, wat ik weet, is dat de Heer haar verlichtte met de stralen van de waarheid, die de duistere schittering van de feesten van de aarde zodanig te boven gaan dat ik niet in mijn geluk kon geloven”. C, 29 v - 30r: [[3958]]

“ervoor te zorgen altijd in Gods tegenwoordigheid te wandelen, hetzij in zijn werkelijke tegenwoordigheid, hetzij door Hem als tegenwoordig voor te stellen, hetzij in de tegenwoordigheid die tot vereniging voert. Dit al naargelang het met het werk in overeenstemming is.”. 2: Werken Gent 19803, 1116 [[6919]]

“Zorg er daarom voor voortdurend in gebed te zijn, en laat het gebed ook niet achterwege tijdens uw lichamelijke bezigheden. Of ge nu eet of drinkt of spreekt of met mensen uit de wereld omgaat of iets anders doet, verlang altijd naar God en laat uw hart zich steeds meer aan Hem hechten.” Werken Gent 19803, 1115 [[6920]]

“een intieme verhouding van vriendschap, een veelvuldig onderhoud onder vier ogen met Hem door wie wij ons bemind weten”. 8, 5: Opere, Rome 1981, 95 [[3986]]

“omdat wij allen behoefte hebben aan deze stilte, die vol is van aanbeden tegenwoordigheid”. Orientale Lumen [[1180|16]]

"het is het aanschouwen van het gelaat van de gestorven en verrezen Christus, is dat die onze mensheid weer herstelt, ook die welke door de inspanningen van het leven verdeeld of door de zonde getekend is. Wij moeten de macht van het gelaat van Christus niet temmen.” Tot de deelnemers aan het vijfde algemene vergadering van de Italiaanse Kerkprovincie [[6847]]

“Als het mij overkwam iemand te ontmoeten, leken mij al die personen zonder onderscheid even beminnelijk als waren zij mijn eigen familie. (...) Ik voelde niet alleen dit licht in mijn ziel, maar ook de uiterlijke wereld leek mij zeer mooi en bekoorlijk”. Gottmer, Haarlem, 1997 [[6921]]

“Zodra ik geloofde dat er een God is, begreep ik dat ik niet anders kon doen dan alleen voor Hem te leven”. Brief aan Henri de Castries, 14 augustus 1901: Rome 19835, 623 [[6922]]

“de blik van de pelgrim valt op een beeltenis die de tederheid en de nabijheid van God symboliseert. De liefde houdt halt, aanschouwt het mysterie, geniet het in stilte”. 259 [[4405]]

“is de devotie voor het Woord van God niet alleen een van de zovele devoties, een mooi, maar facultatief iets. Zij behoort tot de kern en de identiteit zelf van het christelijk leven. Het Woord heeft in zich de kracht om te veranderen”. 3.2 [[6923]]

“Dit is onze logica”. 1, 30 [[1432]]

Gegeven bij Sint Pieter, op 19 maart, het Hoogfeest van Sint Jozef, in het jaar 2018, in het zesde van mijn pontificaat.

Franciscus