Inhoudsopgave

- De religieuze en culturele omgeving waarin Paulus actief is geweest

Paus Benedictus XVI begon tijdens de algemene audiëntie van 2 juli aan een nieuwe catechese-cyclus over Sint-Paulus [d:238]. Aanleiding: het net begonnen Paulusjaar. Eerste onderwerp vormt Paulus’ Het sociaal-culturele klimaat ten tijde van Sint Paulus [2417]. Voorop staat de verhouding tussen de omgeving waarin Paulus opgroeit en zich ontwikkelt, en het grotere kader waarin hij zich vervolgens voegt. Hij komt voort uit de duidelijke omlijnde cultuur van het volk van Israël. Dat was zeker een minderheidscultuur. Binnen het Romeinse keizerrijk van de eerste eeuw maakten de joden ongeveer tien procent uit van de totale bevolking. Hun geloof en levensstijl onderscheidden zich toen, net als nu, duidelijk van de hen omringende omgeving. Dat leidde tot twee mogelijke gevolgen: bespotting die tot intolerantie kon leiden; of bewondering die zich kon uiten in diverse vormen van sympathie, zoals bij de ‘Godvrezenden’ of ‘proselieten’ – heidenen, die zich aansloten bij de synagoge en deelden in het geloof in de God van Israël.

Concrete voorbeelden van deze twee mogelijkheden zien we in de redenaar Cicero die hun religie en zelfs de stad Jeruzalem verachtte en anderzijds Poppea, de vrouw van Nero, die door Flavius Josephus ‘sympatisante’ van de joden werd genoemd. Het is dus niet verwonderlijk dat ook Paulus op deze twee contrasterende manieren werd beoordeeld. Zeker is dat de joodse cultuur en religie zonder problemen een plaats vonden binnen het Romeinse keizerrijk. Moeilijker was de positie van de groep die geloofde in de persoon van Jezus van Nazareth, voor zover zij zich van het jodendom alsook van het heersende heidendom onderscheidden.

In ieder geval twee factoren begunstigen de betekenis van Paulus. De eerste is de hellenistische cultuur, die na Alexander de Grote tot gemeenschappelijke erfenis werd van het gebied rond het oostelijk deel van de Middellandse Zee en van het Midden Oosten. Plutarchus schrijft dat Alexander wilde dat allen de hele oikoumene (de bewoonde wereld) als vaderland zagen… en dat er geen onderscheid meer was tussen Griek en barbaar (De Alexandri Magni, §§ 6.8). De tweede factor is de politiek administratieve structuur van het keizerrijk, die vrede en stabiliteit garandeerde van Brittannië tot Egypte. Een territorium van nog nooit eerder geziene afmetingen, waarbinnen men zich vrij en zeker kon bewegen, en gebruik kon maken van een buitengewoon wegenstelsel, waar men op elke aankomstplaats culturele basiskarakteristieken aantrof die samen een weefsel van super partes vormden.

De universele visie die voor Paulus zo typisch is, vindt zonder meer haar basis in zijn geloof in Jezus Christus. Voor de apostel geldt: Er is geen jood of heiden meer, er is geen slaaf of vrije, er is geen man en vrouw: allen tezamen zijt gij één persoon in Christus Jezus (Gal. 3,28). Maar de historisch-culturele situatie van zijn tijd moet ook invloed hebben gehad op zijn geloofsvisie. Herinneren we ons de stoïcijnse filosofie, die in Paulus’ tijd domineerde en ook marginaal invloed had op het christendom. In de stoïcijnen zoals Seneca, Musonius en Epictetus, vindt men de hoogste waarden van menselijkheid en wijsheid, die natuurlijk binnen het christendom werden opgenomen. Denk aan de leer van het universum, dat als een groots harmonieus lichaam werd gedacht; aan de leer van de gelijkheid tussen alle mensen zonder sociaal onderscheid; aan het ideaal van matigheid en zelfbeheersing ter vermijding van elk excessief gedrag. Wanneer Paulus aan de Filippenzen schrijft: Houdt uw aandacht gevestigd op al wat waar is, al wat edel is, wat rechtvaardig is en rein, beminnelijk en aantrekkelijk, op al wat deugd heet en lof verdient (Fil. 4,8), dan neemt hij een duidelijke humanistisch begrip op dat eigenwas aan die filosofische wijsheid.

De filosoof Seneca leerde: God is u nabij, Hij is met u, Hij is in u (Brief aan Lucilius 41,1). Paulus stelt op analoge wijze op de Areopagus van Athene: God woont niet in door handen gemaakte tempels (...) want door Hem hebben wij het leven, het bewegen en het zijn (Hand. 17,24.28). Daarmee plaatste hij zich op een religieuze golflengte die zijn toehoorders goed konden begrijpen.

Uit deze snelle blik op de culturele omgeving van de eerste eeuw blijkt dat het onmogelijk is Paulus adequaat te begrijpen, zonder hem te plaatsen in de joodse en de heidense achtergrond van zijn tijd. Dit geldt op gelijke wijze voor het christendom in het algemeen, waarvan Sint-Paulus het voornaamste voorbeeld is, van wie wij allen nog steeds veel kunnen leren. En dat is het doel van het Paulusjaar: van hem het geloof, Christus, en de weg van het juiste leven leren.

Samenvatting: Sef Adams (Katholiek Nieuwsblad). Zie De vertaling van de volledige catechese [2417].

Zie ook het dossier H. Paulus van Tarsus [d:238]

Extra opties voor deze alinea

Reageer op deze alinea Deel op social media

Bericht

De religieuze en culturele omgeving waarin Paulus actief is geweest

15 maart 2010

Van 1 tot en met 8 november: Dagelijks een volle aflaat voor de zielen in het vagevuur

30 oktober 2023

Catechismus in 2 jaar - Schema van de uitzendingen

19 oktober 2023

Waarom de milieuvriendelijke apostolische exhortatie van paus Franciscus niet overtuigend klinkt voor de gelovigen

18 oktober 2023

Paus publiceert exhortatie over kleine Thérèse van Lisieux

16 oktober 2023

Paus schrijft exhortatie over Sint Theresia van Lisieux

16 oktober 2023

bekijk overzicht