De juiste houding ten overstaan van Vaticanum II [d:4] is “luisteren”, aandachtig luisteren naar wat de Heilige Geest “doorheen de concilievaders werkelijk tot de hele Kerk heeft willen zeggen” meer bepaald door “het lezen van de teksten zelf”, zegt kard. Mauro Piacenza, prefect van de Congregatie voor de Clerus [d:116].
Eminentie, met dit interview zou Zenit willen beginnen met een reeks bijdragen tot het Jaar van het Geloof [d:354] en de aandacht richten op het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] ter gelegenheid van zijn 50e verjaardag. Hoe komt het dat er over dit Kerkelijk gebeuren zoveel gesproken wordt?
Kard. Piacenza – Gesprekken zijn altijd positief omdat ze blijk geven van vitaliteit en wil tot verdieping; in het geval van een Oecumenisch Concilie is hetgeen waarover men gesprekken voert niet alleen menselijk maar het bestaat uit een gebeuren dat tegelijk menselijk en bovennatuurlijk is, aangezien het de Heilige Geest zelf is die de Kerk geleidelijk voert naar een volledig verstaan van de ene geopenbaarde Waarheid. Het is dan niet verwonderlijk dat er decennia van gesprek en soms zelfs discussie nodig zijn om de onderrichtingen van het Concilie te verstaan – steeds in de lijn van luisteren naar wat de Heilige Geest in deze buitengewone bijeenkomst tot de Kerk heeft willen zeggen.
Wat zou de juiste houding moeten zijn ten overstaan van het Concilie?
Kard. Piacenza – Die van het luisteren! Het Tweede Oecumenisch Vaticaans Concilie was het eerste mediaconcilie, waarvan de dynamiek van de confrontatie en de teksten onmiddellijk door de communicatiemiddelen verspreid werden. Zijn werkelijke draagwijdte werd niet altijd ingeschat en het begrip ervan werd niet zelden werelds georiënteerd. Ik denk dat het buitengewoon interessant is – misschien zelfs noodzakelijk – terug te keren naar of eerder te komen tot een aandachtig luisteren naar wat de Heilige Geest doorheen de concilievaders werkelijk tot de hele Kerk heeft willen zeggen. Deze dynamiek van verdieping, deze “juiste houding” komt tot stand door de teksten zelf te lezen, zodat men de authentieke geest van het Concilie, hun juiste plaats binnen de hele Kerkgeschiedenis en hun redactionele genesis kan vatten.
Sommige keuzes, zelfs van het Magisterium, lijken soms tegen het Concilie in te gaan. Is dat mogelijk?
Kard. Piacenza – Het volstaat de verklaringen van het authentieke postconciliaire Magisterium te nemen, op universeel vlak, om vast te stellen dat dit niet gebeurd is. Het gaat er integendeel om, een juist onthaal te bewerken van de besluiten van het Concilie, de betekenis te verhelderen van bepaalde uitspraken, en - indien nodig – soms eenzijdige of verkeerde interpretaties te verbeteren, die kunstmatig aangebracht werden door wie de geestelijke Kerkelijke gebeurtenissen lezen met een louter menselijke en historische bril. De Kerkelijke dienst van het Magisterium, dat in een expliciete Goddelijke wil geworteld is, bereidt de Oecumenische Concilies voor, drukt er zich op de beste manier in uit en is er in zijn latere toespraken gehoorzaam aan, door een juist begrip ervan te bevorderen.
Wat is de “hermeneutiek van de continuïteit” eigenlijk, waarover de Heilige Vader dikwijls spreekt?
Kard. Piacenza – Volgens de expliciete verwijzing [1787|6-10] van de Heilige Vader zelf, is het de enige en correcte manier om ieder Oecumenisch Concilie, en bijgevolg ook Vaticanum II, te lezen en te interpreteren. De continuïteit van het ene Kerkelijk lichaam, is naast een hermeneutisch criterium, eerst en vooral een criterium ter interpretatie van de teksten, een theologische werkelijkheid die geworteld is in de akte van geloof die ons doet belijden: “Ik geloof in de ene Kerk”. Daarom kan er geen verdeeldheid bestaan tussen voor en na het Tweede Vaticaans Concilie en dient men zeker ook de stelling te verwerpen van wie in Vaticanum II een “nieuw begin” van de Kerk ziet, evenals de andere stelling die de “ware Kerk” slechts ziet voorafgaand aan dit Concilie. Uit de zijde van Christus ontsprongen en gesterkt door de uitstorting van de Pinkstergeest, is de Kerk één en enig, tot de geschiedenis voltooid is en de gemeenschap voor de eeuwigheid zich realiseert.
Volgens sommigen is de hermeneutiek van de hervorming binnen de continuïteit slechts één van de mogelijke hermeneutieken naast die van de discontinuïteit en de breuk. De Heilige Vader heeft onlangs de hermeneutiek van de discontinuïteit onaanvaardbaar genoemd ( Audiëntie van de Algemene Vergadering van de Italiaanse Bisschoppenconferentie, 24 mei 2012 [4610]). Het is evident: men zou dan niet katholiek zijn, men zou een kiem van infectie en geleidelijke desintegratie binnenbrengen en ook ernstig schade berokkenen aan de oecumene.
Is het mogelijk dat deze realiteiten zo moeilijk te begrijpen zijn?
Kard. Piacenza – U weet beter dan ik dat begrip, zelfs van evidente realiteiten, niet zelden bepaald wordt door emotionele, biografische, culturele en zelfs ideologische motieven. Het is menselijk te begrijpen dat wie in zijn jeugd het rechtmatige enthousiasme van de Concilievergadering gekend heeft, een beetje “kalkaanslag” wilde verwijderen van het gelaat van de Kerk - wat dringend nodig was. Het is voor niemand eenvoudig om de concilieteksten te lezen, om een halve eeuw na dit buitengewone gebeuren te begrijpen wat de Heilige Geest werkelijk aan de Kerk gesuggereerd heeft en suggereert.
Voor een juist onthaal van Vaticanum II, nodigt kard. Piacenza uit het accent te leggen op de “liturgische hervorming” die “de zichtbaarheid van de Kerk zelf” raakt. Zij is namelijk de “plaats waar de Kerk zichzelf ten volle realiseert”.
Eminentie, het is bekend dat u altijd met grote begeestering over Vaticanum II gesproken heeft. Wat heeft het voor u betekend?
Kard. Piacenza – Hoe zou men niet enthousiast zijn ten overstaan van zo een buitengewoon gebeuren als een Oecumenisch Concilie! De Kerk straalt er in heel haar schoonheid: Petrus en alle bisschoppen in gemeenschap met hem, leggen zich te luisteren naar de Heilige Geest, naar wat God aan Zijn bruid te zeggen heeft. In het Concilie proberen zij – volgens de wens van de zalige Johannes XXIII – in het heden van de geschiedenis de onveranderlijke, geopenbaarde waarheden opnieuw te verwoorden en de tekenen van God te lezen in de tekenen van de tijd en de tekenen van de tijd in het licht van God! In zijn plechtige toespraak bij de opening van het Concilie [126], op 11 oktober 1962, zei deze Paus: “de leer zuiver en integraal doorgeven, zonder verandering of afwijking (…), deze zekere en onveranderlijke leer, die trouw moet gerespecteerd worden, moet verdiept en voorgesteld worden op een manier die overeenstemt met de vereisten van onze tijd”.
In de jaren van het Concilie, was ik een jonge student, vervolgens seminarist, en heb ik van bij het begin mijn priesterambt uitgeoefend in het licht van het Concilie en zijn hervormingen. Ik werd namelijk in 1969 priester gewijd. Ik kan mij dus niet anders dan als een zoon van het Concilie beschouwen, die ook dank zij mijn leraars, geprobeerd heeft de aanwijzingen van het Concilie meteen en volgens een natuurlijke hermeneutiek van eenheid en continuïteit toe te passen. Deze hervorming binnen de continuïteit heb ik persoonlijk steeds aangevoeld, beleefd en als professor onderwezen.
Denkt u, als prefect van de Congregatie voor de Clerus [d:116], dat de priesters het Concilie goed verstaan hebben?
Kard. Piacenza – Als uitgelezen deel van het Volk Gods zijn de priesters zeker degenen die in de Kerk de onderrichtingen van het Concilie het best kennen en bestudeerd hebben. Nochtans heb ik de indruk dat de problematiek waarover wij gesproken hebben, zowel betreffende de juiste hermeneutiek van de hervorming binnen de continuïteit als de noodzakelijke “niet emotionele” benadering van het conciliegebeuren, niet afwezig zijn onder de clerus. Indien wij, in dit Jaar van het Geloof [d:354], allemaal de nederigheid en de goede wil hebben om de teksten van het Concilie opnieuw ter hand te nemen en te zien wat zij werkelijk gezegd hebben, in plaats van stil te staan bij een “vulgarisatie” die er door een zekere publiciteit van gemaakt werd, zullen wij ontdekken hoe Vaticanum II werkelijk profetisch was. Wij zullen ook ontdekken dat vele van zijn aanwijzingen nog voor ons liggen, als een af te turen horizont en een te bereiken doel, met Gods genade. Om daartoe te komen, is zeker een goede dosis nederigheid nodig en de bekwaamheid zich van iedere vooroordeel te ontdoen, wat nodig is om een waarheid te kunnen ontvangen die misschien veel te lang, anders leek.
Waarop zou men nog de aandacht moeten richten in de conciliedocumenten?
Kard. Piacenza – Ik signaleer een bron van bijzondere spanning met de liturgische hervorming, wetend dat zij de zichtbaarheid van de Kerk zelf raakt. De Dienaar Gods, Paulus VI, de zalige Johannes Paulus II en de Heilige Vader Benedictus XVI hebben meerdere keren het belang van de liturgie beklemtoond, als plaats waar de Kerk zichzelf ten volle realiseert en helaas, heel de wereld kan vaststellen dat men op dat terrein nog ver van een evenwicht is. Een gedesacraliseerde of tot “menselijke voorstelling” herleide lezing waarin de christologische of theologische dimensie afgestompt is of haast verdwenen, is zeker niet wat de letter en de geest van “ Sacrosanctum Concilium [570]” wilden. Dit rechtvaardigt echter niet de stelling van de aanhangers van de hermeneutiek van de discontinuïteit, die de hervorming van het Concilie weigeren door ze te beschouwen als een “verraad” van de “ware Kerk” waarvan men droomt.
Bestaan er belangrijkere vernieuwingen dan de liturgische?
Kard. Piacenza – Gezien het centrale karakter van de liturgie, “bron en hoogtepunt” van het leven zelf van de Kerk vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|10]]], zou ik niet over een groter belang spreken. Het Concilie heeft zeker bepaalde evangelische waarheden willen valoriseren die vandaag het gemeenschappelijk patrimonium van de hele katholiciteit uitmaken: het volstaat te denken aan de geslaagde nadruk op de universele roeping tot heiligheid van alle gedoopten. Dat heeft het ontstaan en de ontwikkeling bevorderd van zoveel nieuwe ervaringen. Men denke ook aan de openheid voor christenen die tot andere belijdenissen behoren, wat de waarde van de eenheid in heel haar schoonheid heeft doen uitkomen - eenheid als noodzakelijk attribuut van de Kerk en belangloze gave van Christus, die onophoudelijk moet ontvangen worden door een permanente zuivering van wie Hem toebehoren. Het belang van de collegialiteit tussen de bisschoppen, wat één van de meest doeltreffende uitingen is van Kerkgemeenschap, toont aan de wereld dat de Kerk noodzakelijkerwijze één lichaam is. Tenslotte de organische eensgezindheid van de gewijde ambtsdragers - ten dienste van het algemeen priesterschap door het Doopsel - die priesters en diakens innig met hun bisschop verenigd ziet als uitdrukking van de sacramentele gemeenschap ten dienste van de Kerk en de mensen, een geslaagde en objectieve ontwikkeling van de manier waarop het gelaat van de Kerk begrepen wordt, zoals onze Heer het heeft gewild.
De Kerk bereidt zich voor op de Synode over de Nieuwe Evangelisatie en het Jaar van het Geloof. Indien u tot de priesters één enkel woord zou moeten richten, wat zou u zeggen?
Kard. Piacenza – In het licht van het geloof: priester, word elke dag wat ge bent!
Om RK Documenten te kunnen verbeteren is uw reactie zeer waardevol. Heeft u aanmerkingen of suggesties voor verbeteringen of bent u een fout tegen gekomen? Laat het ons weten.
Naar de oude site