Inhoudsopgave

- Over de taak van het geweten

Op 31 juli 1964 heeft Mgr. W. M. Bekkers, bisschop van 's-Hertogenbosch, in de tv-rubriek "Brandpunt" van de KRO de volgende beschouwing gehouden over het geweten. Achteraf is gebleken dat de ongenuanceerdheid van deze uitspraak tot geheel verkeerde conclusies heeft geleid in tal van ethische vraagstukken.

In ons vorige Brandpunt heb ik gesproken over het geweten en liefde. Ik heb daar hele mooie reacties op gekregen, ook sommigen met een beetje tegenwind, waar ik heel veel van leren kan. En daarom dacht ik om op dat onderwerp nog even door te borduren.

Bij menige gelovige mens komt in deze tijd de klacht van vaagheid en onzekerheid op de lippen. Hij zou zo graag een ,zekere' mens zijn, precies willen weten waar hij aan toe is. Maar is wat wij zekerheid noemen wel echt zekerheid. Veel mensen gaan ook in belangrijke kwesties door het leven zonder twijfel, maar ook zonder werkelijke zekerheid. Zij bezitten alleen maar wat wij zouden kunnen noemen: een instemming. Elke tijd heeft zijn kenmerk en wij zijn allemaal kinderen van onze eigen tijd en kinderen van de Kerk in een bepaalde tijd.

En een eenvoudig vast geloof in alles wat de Kerk leert, omdat die Kerk het leert, is een geloof waar wij grote waardering voor moeten hebben. Maar mogen wij nou niet blij zijn, dat in onze tijd zich bovendien de vraag opdringt naar het waarom van het christen-zijn, dus naar het fundament van dat Kerkzijn?

Maar het antwoord op die vraag is indringend, want dan gaan instemming en aanvaarding plaats maken voor een bewuste keuze. Misschien mogen we het zo stellen. De mens kan en moet zich ontwikkelen. Hij begint met een kapitaal in aanleg; hij moet die aanleg tot werkelijkheid maken voor de ontwikkeling van alle talenten, die hij heeft gekregen. En zo komt tot stand die volheid van het mens-zijn, van het echt mens-zijn. Want het gaat dus niet vanzelf en het gaat niet automatisch. Daar wordt een persoonlijke inspanning gevraagd. De mens moet zijn persoonlijkheid en onafhankelijkheid opbouwen. Daarbij is hij niet aan zijn lot overgelaten.

Aan de mens-wording van Christus dankt hij werkelijk, dat hij een verloste mens is. Hij tast dus niet in den blinde, hij kent het ideaal dat Christus voorhoudt, hij beschikt over de hulp, de normen, de richtlijnen die Christus en Christus' Kerk hem bieden. Hij heeft daar een houvast in, een houvast in verschillende leermeesters van buiten. Maar zijn grootste inwendige leraar, zijn inwendige godsdienstleraar, dat is zijn geweten.

En nu aannemend dat onder goede condities, (wij stellen dus het ideaal) de gewetensaanleg is ontwikkeld, tot een echt persoonlijk geweten, een ideaal dat misschien lang niet voor alle mensen bereikbaar is (en ik mag er wel bijzeggen, een liefdevolle opvoeding, een opvoeding in liefde doet wonderen en die geeft goede garanties), derhalve dat aannemend, dacht ik dat we mochten stellen, dat het geweten voor ieder mens een zeer persoonlijke gift is, die de mens nader is dan elke andere mogelijkheid en elk ander middel van buiten af, om inzicht en kennis te verwerven.

Het geweten is daarom ook de instantie, die aan ieder dat inzicht en die kennis meegeeft, die voor hem het belangrijkste is. Het geeft ons een maatstaf van goed en kwaad. En daarbij is het ook zo aangelegd, dat geweten, dat wanneer wij luisteren, het steeds fijner wordt. Dan wordt het een leraar, die steeds duidelijker gaat spreken, die steeds duidelijker en mooiere bevelen geeft, en die de toevallige vaagheid van zijn eerste raadgevingen verbetert en aanvult. En vooral geloof ik, geeft het ons deze zekerheid, dat wij persoonlijk verantwoordelijk zijn voor onze dagen en dat wij die verantwoordelijkheid nooit van ons af kunnen schuiven.

Een echt persoonlijk leven, is zonder geweten, dus zonder bewuste keuze, onmogelijk. En daarom lijkt het mij ook zo waardevol om het gesprek over het geweten, over die stem in ons, die zo gebiedend spreekt, en die wij niet tot zwijgen kunnen brengen, over dat geweten, als beginsel, dat Schepsel en Schepper verbindt, dat het schepsel de mogelijkheid geeft niet om met de Schepper te marchanderen, maar om met hem eerlijk over het eigen ik te kunnen spreken. En wie dat inziet, begrijpt de noodzakelijke rol van het geweten om een zekere mens te kunnen worden. Niemand ontkent in onze tijd, dus die vaagheid en onzekerheid. En de snelle ontwikkeling brengt mee, dat niet elke dikwijls snel opkomende vraag direkt een zeker antwoord kan krijgen. Maar zou er ook niet veel - om het zo eens uit te drukken - overbodige onzekerheid zijn? Zijn er niet veel mensen, die al te gemakkelijk verwachten, dat de zekerheid wel bij hen thuisgebracht zal worden, zonder enige inspanning? En dat is niet waar! Dat kan ook niet! En ik dacht, dat velen nog, vele katholieken bij voorbeeld, zo tegenover een Concilie staan.

Is dit alles, dames en heren, nu modern of zogenaamd progressief?

Wat natuurlijk wel eens ooit het verwijt is. Dan zou ik tot slot dit willen zeggen. Alles wat ik U nu heb gezegd, dat heeft op profetische wijze 100 jaren geleden de beroemde kardinaal Newman al te boek gesteld. Ik dank U wel.

Extra opties voor deze alinea

Reageer op deze alinea Deel op social media

Bericht

Over de taak van het geweten

15 december 2010

Van 1 tot en met 8 november: Dagelijks een volle aflaat voor de zielen in het vagevuur

30 oktober 2023

Catechismus in 2 jaar - Schema van de uitzendingen

19 oktober 2023

Waarom de milieuvriendelijke apostolische exhortatie van paus Franciscus niet overtuigend klinkt voor de gelovigen

18 oktober 2023

Paus publiceert exhortatie over kleine Thérèse van Lisieux

16 oktober 2023

Paus schrijft exhortatie over Sint Theresia van Lisieux

16 oktober 2023

bekijk overzicht