Onder de grote encyclieken en andere Pauselijke documenten over de missies zal de nieuwe missieencycliek Princeps Pastorum [726] van Paus Joannes XXIII van 28 November 1959 zeker een eervolle plaats innemen en waarschijnlijk verstrekkende gevolgen hebben voor het missiewerk.
De aanleiding tot deze encycliek Princeps Pastorum [726] was de veertigste verjaardag van het verschijnen van de apostolische brief Maximum Illud [641] van Benedictus XV op 30 November 1919, waarin normen gegeven worden voor de oversten en onderdanen van de missieinstituten. Zonder overdrijving kan gezegd worden, dat met dit Pauselijk document Maximum Illud [641] de grote missie-opbloei begint in de twintigste eeuw, een periode, die zo juist getypeerd is als de tijd van "de opmars van de Kerk in de twintigste eeuw"," Deze nieuwe tijd wordt op de eerste plaats gekenmerkt door het feit, dat de Pausen nu zelf meer persoonlijk ingrijpen door richtlijnen en aansporingen in grote encyclieken en andere documenten. Eigenlijk was Paus Leo XIII reeds daarmee begonnen in zijn brief Catholicae Ecclesiae [3778] van 2 November 1890 aan de bisschoppen van de Kerk, over de Afrikaanse missies, in zijn encycliek Ad extremas orientis [3779] van 24 Juni 1893, over de vorming van inlandse geestelijkheid in de beide Indiën en in zijn encycliek Christi nomen [1178] van 24 December 1894, over het werk tot voortplanting van het geloof," Deze documenten echter van Leo XIII waren nog zeer beperkt van omvang en hadden slechts beperkte gebieden op het oog. Toch waren de argumenten reeds van meer algemene strekking. Vooral de encycliek Ad extremas orientis [3779] kan men in dit opzicht de waardige voorloper noemen van de grote documenten van Benedictus XV, Pius XI en Pius XII.
De eerste wereldoorlog had enorm veel kwaad berokkend aan de missies, vooral in de vroegere Duitse kolonies. Maar daarna begint de grote bloei, ingezet door de apostolische brief Maximum Illud [641] van Benedictus XV van 30 November 1919 met richtlijnen voor hen, die aan het hoofd staan van de missies, voor de missionarissen zelf en voor alle gelovigen. Wat dit laatste betreft, wijst de Paus er op, dat voor allen een missieplicht bestaat. Maximum Illud [641] wordt vaak de missie-encycliek van Benedictus XV genoemd, ofschoon het document de naam draagt van Epistola apostolica. Het mag als bekend verondersteld worden, dat bij de voorbereiding van deze belangrijke brief kardinaal van Rossum C.ss.R., toen prefect van de Propaganda, een groot aandeel heeft gehad.
Benedictus' opvolger, Pius XI, organiseerde reeds enkele maanden na zijn Pauskeuze de missiesteun in zijn motu proprio Romanorum Pontificum [1239] van 2 Mei 1922, waardoor de drie grote missie-liefdewerken werden verheven tot Pauselijke missiegenootschappen." Maar de eigenlijke grote missie-encycliek van deze Paus, de Magna Charta van de moderne missiebeweging, verscheen op 28 Februari 1926: de encycliek Rerum Ecclesiae [642], waardoor Pi us XI de eretitel heeft gekregen van "de Paus van de missies'' Bij verschillende gelegenheden heeft Pius XI deze Magna Charta nog aangevuld en uitgewerkt, o.a. door zijn apostolische brief van 15 Juni 1926 aan de missieoversten van China, waarin hij met nadruk waarschuwt tegen een overdreven nationalisme van de missionarissen.
Pius XII heeft de missieactie van zijn voorganger met grote kracht voortgezet. De twee missie-encyclieken van Pius XII zijn: de encycliek Evangelii Praecones [728] van 2 Juni 1951 over het bevorderen van het missiewerk, die de Paus uitvaardigde bij de 25e verjaardag van het verschijnen van Rerum Ecclesiae [642], en de encycliek Fidei donum [645] van 21 April 1957, bij gelegenheid van het eerste lustrum van het verschijnen van Evangelii Praecones [728], waarvan Fidei donum [645] in zekere zin het verlengstuk mag genoemd worden. Was één der aanleidingen tot de uitvaardiging van Evangelii Praecones [728] de missiecrisis in het algemeen tengevolge van de tweede wereldoorlog en de moderne stromingen, de encycliek Fidei donum [645] vindt haar speciale aanleiding in de bijzondere crisis, waarvoor de missie van Afrika zich gesteld zag. In beide encyclieken spreekt de Paus over de medewerking van heel de Kerk en over de drievoudige missieplicht: gebed, liefdadigheid en missieactiviteit. In beide documenten spreekt hij ook uitvoerig over de opleiding van de eigenlandse geestelijkheid en over het lekenapostolaat in de missie. Diezelfde gedachten heeft Pius XII ook verwerkt in andere documenten, met name in de encycliek Saeculo Exeunte Octavo [731] van 13 Juni 1940 aan het episcopaat van Portugal bij gelegenheid van het achtste eeuwfeest van de stichting van Portugal en het derde eeuwfeest van het herstel van zijn onafhankelljkheid. In deze encycliek dringt hij bijzonder aan op een degelijke vorming van het missiepersoneel. Ook de encycliek Ad Sinarum Gentem [2302] van 7 October 1954 en de radioboodschap C'est d'un coeur paternel [3780] van 18 October 1953 tot de bisschoppen, priesters en alle missionarissen en hun medewerkers over heel de wereld bij gelegenheid van de missiedag moeten in dit verband vermeld worden.
Het eerste kenmerk van de moderne missiebeweging in de twintigste eeuw is dus het meer direct ingrijpen van de Pausen door encyclieken en andere documenten over de missie. In deze lijn moet ook de nieuwe missie-encycliek Princeps Pastorum [726] van Johannes XXIII gezien worden.
Het tweede kenmerk van de missiebeweging in de twintigste eeuw is het meer universele besef, dat de missieactie een plicht is van de gehele Kerk, bisschoppen, priesters en leken, en niet slechts een luxe voor een bepaalde élitegroep. Dit besef is een vrucht van bovengenoemde Pauselijke documenten, maar ook zeker van de encycliek Mystici Corporis Christi [433] van Pius XII van 29 Juni 1943. Want uit de bezinning op en het zich dieper bewust worden van de Kerk als mystiek Lichaam van Christus moesten als vanzelf voortvloeien een sterkere gemeenschapszin en een algemener verantwoordelijkheidsbesef voor het rijk van Christus, doordat men zich verbonden weet in Christus met de andere ledematen in één mystiek Lichaam, niet op de laatste plaats met de missionarissen, die dat mystieke Lichaam willen uitbreiden.
Dit universeler verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van de missies toont zich gelukkig ook in daadwerkelijke belangstelling, De bisschoppen spreken vaker in hun herderlijke brieven over dit onderwerp. De priesters, die volgens de wens van Maximum Illud [641] lid zijn van de Priestermissiebond, spreken niet slechts op Missiezondag over de missieplicht, maar ook bij andere gelegenheden. De gelovigen tonen hun belangstelling door gebed, door missieclubs en door verhoogde geldelijke steun. Ook de nieuwe encycliek Princeps Pastorum [726] van Paus Joannes XXIII benadrukt met zeer ernstige woorden nogeens die missieplicht, als hij zegt: "Zonder levendige en sterke apostolaatsijver is de belijdenis van het christelijk geloof zelfs niet denkbaar" (nn. 29-31 en 37) [726|(29-31.37)] "Nooit kunnen wij genoeg doen om het verlangen van onze goddelijke Verlosser op dit punt te verwezenlijken" (n. 5) [726|(5)]
Het derde kenmerk van de moderne missiebeweging is de meer centrale organisatie van de missiesteun, waarover wij boven spraken. Princeps Pastorum [726] dringt ook er op aan, deze centrale organisatie te blijven steunen (n. 52) [726|(52)].
Het vierde kenmerk van de moderne missiebeweging, tevens een duidelijk bewijs van de vernieuwde belangstelling, is de ontwikkeling en systematische beoefening van de missiewetenschap door de stichting van missiologische leerstoelen en instituten aan meerdere universiteiten, de oprichting van verschillende missiewetenschappelijke tijdschriften en reeksen, het verschijnen van missiehandboeken en het houden van missiecongressen. Wij noemen hier slechts voor Nederland het tijdschrift Het Missiewerk (1919).
Dankbaar erkent Paus Johannes in Princeps Pastorum [726] wat er in de twintigste eeuw gepresteerd werd op misslologisch-wetenschappelijk gebied, waar hij de studie van de missiologie aanbeveelt: "Want onze voorganger Benedictus XV heeft ook het onderwijs in deze wetenschap voorgeschreven aan het Athenaeum Urbanianum van de Propaganda Fide; en onze onmiddellijke voorganger Plus XII vermeldde met voldoening de oprichting van een missie-instituut aan genoemd Athenaeum en van verschillende missiologische faculteiten en leerstoelen voor missiologie in Rome en elders" (n. 16) [[726|(16)]]. Prof. A. Mulders geeft in zijn Missiegeschiedenis een gedetailleerde opgave van hetgeen de Paus hier met algemene woorden constateert: "Missiologische leerstoelen werden achtereenvolgens opgericht te Münster (1911), München (1919), Rome (bij de Propaganda 1919), Nijmegen (1930), Ottawa (1932), Wenen (1933), Fribourg (1940), terwijl aan het Institut Catholique te Parijs sinds 1923 en aan de universiteit van Leuven sinds 1927 jaarlijks enige conferenties worden gegeven over missievraagstukken; te Leuven werden deze later vervangen door een wekelijks college over missiegeschiedenis door een der historici van de universiteit. In 1932 werden te Rome twee missiologische faculteiten (aan de Propaganda en aan de Gregoriana) opgericht, terwijl te Fribourg (1944), Nijmegen (1948) en Ottawa (1948) missiologische instituten tot stand kwamen."
De encycliek Princeps Pastorum [726]
Het doel van de encycliek, die vooral betrekking heeft op de missies in Afrika en Azie, geeft de Paus zelf aan in n. 6 [726|(6)] van de inleiding: Hij wil een woord van lof, aansporing en liefde spreken en tevens richtlijnen, voorschriften en vermaningen geven. Johannes XXIII houdt er van, zijn encyclieken te beginnen met persoonlijke herinneringen uit zijn eigen leven, waardoor zijn documenten direct een persoonlijk en dringend karakter krijgen. Dit zagen wij reeds in zijn eerste drie encyclieken: Ad Petri Cathedram [1629], Sacerdotii Nostri primordia [154] en Grata Recordatio [1093]. Ditzelfde constateren wij ook in nn. 1-2 [726|(1-2)] van de inleiding van Princeps Pastorum [726].
Het eigenlijke corpus van deze encycliek wordt verdeeld in vier grote stukken.
Deel I handelt over de plaatselijke hiërarchie en geestelijkheid. Dit gedeelte bevat een zeer dringende bevestiging en vernieuwing van de vroegere voorschriften omtrent de vorming van een hiërarchie en geestelijkheid uit het eigen volk. Er is in dit opzicht sinds de apostolische brief Maximum Illud [641] reeds veel bereikt. De eerste Aziatische bisschop werd gewijd in 1923 en de eerste apostolische vicarissen van Afrikaanse afkomst werden in 1939 benoemd. Thans in 1959 heeft de Kerk 68 Aziatische en 25 Afrikaanse bisschoppen. Het aantal Aziatische priesters steeg in de jaren 1918-1957 van 919 tot 5553, het aantal Afrikaanse priesters nam in de jaren 1918-1957 toe van 90 tot 1811 Princeps Pastorum [[726|(9)]]. Ook in de andere gedeelten van deze encycliek komt de Paus nog herhaaldelijk terug op de vorming van een hiërarchie en geestelijkheid uit het eigen volk vgl: Princeps Pastorum [[[726|(15)]]]. Maar tevens wijst hij er op, dat er altijd een harmonieuze samenwerking moet blijven bestaan tussen de autochthone clerus en de buitenlandse missionarissen. In verband met de sterke benadrukking van de eigen hiërarchie zal het zeker wel geen toeval zijn, dat de H. Vader, tegelijk met deze encycliek, in hetzelfde nummer van L'Osservatore Romano van 29 November 1959 ook de vestiging van een eigen hiërarchie afkondigt voor Belgisch Congo en Roeanda-Boeroendi, waardoor deze gebieden ophouden missiegebieden te zijn. In het licht van de huidige Congolese crisis krijgt de oprichting van de hiërarchie nog meer reliëf. Door de invoering van de hiërarchie wordt een geheel nieuwe indeling van de kerkelijke ordinariaten tot stand gebracht. Voortaan bestaan in deze gebieden 8 Kerkprovincies met 8 metropolitaanzetels: Leopoldstad, Elisabethstad (Katanga) , Kabgai, Kitega, Coquihatville, Stanleystad, Bukavu en Luluaburg. Dit waren tot nog toe apostolische vicariaten. De overige 29 vicariaten worden verheven tot suffragaan-bisdommen, terwijl er nog 6 apostolische prefecten en één administrator apostolicus overblijven. Van de nieuwe bisschoppen zijn 4 Afrikanen.
Deel II handelt over de vorming van de plaatselijke geestelijkheid. De vorming van de autochthone clerus moet allereerst gericht zijn op eigen heiligheid en moet zoveel mogelijk geschieden door priesters uit het eigen volk. De bisschoppen zullen dus, zo mogelijk, bij voorkeur de seminarie-leiders kiezen uit de autochthone clerus Princeps Pastorum [[726|(13)]]. Uiteraard dient deze vorming aangepast te zijn aan de omstandigheden van land en volk, en wel zó, dat de toekomstige priesters later gemakkelijk kunnen omgaan zowel met de mindere man als met de intellectuelen Princeps Pastorum [[726|(14.17)]]. Ook hier spreekt de Paus weer over de noodzakelijkheid van eigen bisschoppen: de opvoeding moet gericht zijn op verantwoordelijkheidsbesef en geest van initiatief, zodat de priesters gemakkelijk in staat zijn, geleidelijk aan, maar toch spoedig, ook de hogere functies te vervullen Princeps Pastorum [[726|(15)]]. Tot dit doel moet de autochthone geestelijkheid veel werk maken van de studie der missiologie en van de eigen nationale cultuur. In dit verband wijst de Paus op de taak van de missionarissen om het volk tot meer ontwikkeling te brengen. Daarom moet men in de missiegebieden centra stichten voor wetenschap en volksontwikkeling. En aan deze centra moeten weer de autochthone geestelijken evengoed als de buitenlandse hun beste krachten wijden. Vanzelfsprekend moet hierbij gestreefd worden naar meer verspreiding van lectuur en naar het gebruik van de moderne middelen tot onderling contact en tot verbreiding van de ideeën Princeps Pastorum [[726|(17)]]. Op het eind van dit tweede gedeelte geeft de Paus twee ernstige vermaningen aan de missionarissen. Vooreerst moeten zij op sociaal gebied niet overdrijven en niet te veel puur materieel werk op zich nemen. Zij mogen alleen zulke werken beginnen, die levensvatbaar zijn, terwijl de leiding van die werken zoveel mogelijk moet toevertrouwd worden aan mannen en vrouwen uit het eigen volk Princeps Pastorum [[726|(18)]], Ten tweede veroordeelt de H. Vader streng het overdreven nationalisme, niet alleen bij de buitenlandse missionarissen, maar ook bij de autochthone clerus, want de Kerk is "katholiek", en zij is dit juist door een universele liefde Princeps Pastorum [[726|(21-23)]].
Deel III bespreekt de leken in de missies. Reeds vanaf het eerste begin van de Kerk zijn de bisschoppen en missionarissen juist door de medewerking van de leken in staat gesteld hun godsdienstig en sociaal missiewerk te verrichten. Dit moet ook in onze tijd gerealiseerd worden en des te meer, omdat tegenwoordig de geestelijke behoeften veel omvangrijker geworden zijn. De leken moeten dus van de priesters een opleiding ontvangen, waardoor zij tot volle geestelijke rijpheid kunnen geraken en die plaatsen kunnen innemen, die hun in de totale organisatie van de Kerk toekomen. Zonder een levendige en sterke apostolaatsijver is de belijdenis van het christelijk geloof zelfs niet denkbaar. Er is geen christelijk leven mogelijk zonder apostolische geest Princeps Pastorum [[726|(29-31.37)]]. Het is dus niet voldoende hen te bekeren en hen in groten getale in de Kerk op te nemen of hun alleen de catechismus-formules en de voornaamste punten van de christelijke moraal bij te brengen, waardoor zij gevaar lopen, slechts een inerte kudde te blijven, maar zij moeten opgeleid worden tot het besef van hun apostolaatsplicht en tot liefde voor dit apostolaat. Deze apostolaatsplicht geldt niet alleen voor de christenen als individuele personen, maar ook voor de christengemeenschappen als zodanig, want "het getuigenis van de individuele personen moet bevestigd en als het ware uitgebreid worden door het getuigenis van heel de christengemeenschap" Princeps Pastorum [[726|(33)]]. In dit verband wijst de Paus op de gemeenschappelijke viering van de liturgie, die het symbool is van de universele liefde, waaruit de collectieve apostolaatsgeest voortkomt Princeps Pastorum [[726|(34)]]. Tenslotte moet men de autochthone Christenen vanaf het begin leren, ook in stoffelijk opzicht de missie te steunen, want zó leggen zij een duidelijk getuigenis af van hun christelijk bewustzijn Princeps Pastorum [[726|(35-36)]].
Deel IV geeft richtlijnen voor het lekenapostolaat in de missies. Allereerst wijst de H. Vader hier op de catechisten en hernieuwt hij de aansporing van Pius XII tot de leken in de missies om in de rijen van de Katholieke Actie met de hiërarchie samen te werken in het apostolaat. Hij waarschuwt echter tegen twee gevaren: zij moeten zich wachten voor overbelasting in het apostolaatswerk en voor een overdreven specialisatie, waardoor hun krachten versnipperd en verlamd zouden kunnen worden Princeps Pastorum [[726|(39-40)]]. De lekenleiders moeten een degelijke opleiding ontvangen, waarvoor de christelijke school natuurlijk de aangewezen plaats is. Maar omdat het bestaande schoolprogram moeilijk nog verzwaard kan worden met een vormingscursus voor lekenleiders, zal men aparte apostolaatsscholen moeten oprichten. En waar de jonge mensen hun eigen milieu moeten verlaten om elders de openbare school te bezoeken, daar is de stichting van convicten gewenst, waar zij naast het aanvullend godsdienstonderricht ook een vorming krijgen voor het apostolaat Princeps Pastorum [[726|(41-43)]]. Hiermee maakt de encycliek de overgang naar de functies van de leken in de verschillende milieus van het publieke leven. Want "de goede strijd" wordt niet alleen gestreden in het binnenste van de mens, maar ook in het publieke leven, waar zich allerlei problemen voordoen, die men maar al te vaak wil oplossen met princiepen, die ingaan tegen de christelijke wet. Bovendien treden in deze gebieden vaak economische en politieke crises op, waarvan de toekomst zou kunnen afhangen. Het is dus van het grootste belang, dat het publieke leven beheerst wordt door de christelijke beginselen. Welnu, juist het publieke leven vormt bij uitstek het werkterrein van de leken. Daarom moeten in de missies met de grootste spoed mannen opgeleid worden voor publieke functies in het eigen land, waar zij op de terreinen van het schoolwezen, van de sociale actie, van de politiek enz. een leidende taak kunnen en moeten vervullen in christelijke geest Princeps Pastorum [[726|(44-46)]]. Tegelijk spoort de Paus ook de katholieke organisaties van heel de wereld aan om het lekenapostolaat in de missielanden te bevorderen. En vooral ziet hij een bijzondere taak op dit gebied weggelegd voor de leden van de seculiere instituten, die de ordinarissen kunnen helpen bij de vorming van de lekenapostelen Princeps Pastorum [[726|(47)]]. Bijzonder belangrijk is n. 48 [726|(48)], waar Johannes XXIII - voor het eerst in een Pauselijke encycliek een dringende oproep richt tot alle leken, die waar ter wereld ook op de voorgrond treden in het beroepsleven of in het politieke leven, om, zonder hun eigen land te verlaten, door hun raad en ervaring en hun technische hulp de missies te steunen. Aan het eind van dit vierde gedeelte hernieuwt de Paus de aansporing tot de bisschoppen om studenten, die uit de missiegebieden naar het westen komen om zich daar door studie en praktijk voor te bereiden op publieke functies in hun eigen land, zoveel mogelijk te steunen en hen te beschermen tegen de vele gevaren op moreel en intellectueel gebied.
Uit dit korte overzicht blijkt reeds, dat Princeps Pastorum [726] een document is van de hoogste actualiteit. Veel van hetgeen de Paus zegt, was reeds door verschillende van zijn voorgangers naar voren gebracht. En Johannes XXIII erkent dit met dankbaarheid, want zelden heeft een encycliek zich zo dikwijls beroepen op Pauselijke uitspraken als Princeps Pastorum [726].
Toch willen wij wijzen op verschillende punten, die in deze encycliek bijzonder opvallen:
Heel sterk treedt ook in deze encycliek, gelijk in de vroegere encyclieken van Paus Johannes, het pastoraal element op de voorgrond, doordat de H. Vader veel richtlijnen van zijn voorgangers zeer gedetailleerd uitwerkt met praktische punten voor het dagelijkse leven, bijv. als hij wijst op de oprichting van culturele centra, apostolaatsscholen, convicten.
Een tweede karaktertrek is de heel bijzondere nadruk, die de Paus legt op de missieplicht van allen, bisschoppen, priesters en leken.
Met speciale aandrang en klemtoon schrijft deze encycliek de inschakeling voor van de eigenlandse bevolking op alle terreinen van het kerkelijk en burgerlijk leven. Niet alleen moet de hiërarchie en de geestelijkheid gevormd worden uit de autochthone bevolking, maar ook moeten priesters en leken uit deze bevolking zo spoedig mogelijk leidende functies krijgen in seminaries, in het lekenapostolaat, in de sociale actie en in de politiek.
Geheel nieuw is de oproep tot de vooraanstaande katholieken van heel de wereld om de missies te steunen.
Ook de dringende toon van deze encycliek treft ons. Het is een echte cri de coeur, een noodkreet, die opkomt uit het hart van de Paus en die hij met dwingende en eenvoudige woorden wil overstorten in de harten van bisschoppen, priesters en gelovigen. De Kerk strijdt voor haar eerste rechten en voor de vervulling van haar eerste opdracht, en deze krachtsinspanning eist de inzet van iedere katholiek.
Om RK Documenten te kunnen verbeteren is uw reactie zeer waardevol. Heeft u aanmerkingen of suggesties voor verbeteringen of bent u een fout tegen gekomen? Laat het ons weten.
Naar de oude site