De ware betekenis van de menselijke seksualiteit

Situatie en vraagstelling

Onder de vele problemen waarmee ouders in onverschillig welk milieu tegenwoordig te maken hebben, neemt er één zeker een bijzondere plaats in: hoe de kinderen voldoende voor te bereiden op het volwassen leven, met name waar het gaat om hen in te leiden in de ware betekenis van de seksualiteit. Dat dit zo moeilijk is komt door allerlei oorzaken; veel daarvan zijn niet nieuw.

Ook al werd in het verleden geen speciale seksuele opvoeding gegeven in het gezin, toch was de heersende cultuur doortrokken van respect voor de fundamentele waarden, die daardoor ook beschermd en in stand gehouden werden. In het grootste deel van de maatschappij, zowel in de ontwikkelde als in de ontwikkelingslanden, krijgen de kinderen door de teruggang van de traditionele gedragspatronen niet langer eenduidige en positieve aanwijzingen, en tegelijkertijd zijn hun ouders niet voorbereid op het geven van de juiste antwoorden. Deze nieuwe situatie wordt nog verergerd door hetgeen we constateren: de waarheid omtrent de mens is verduisterd, met onder andere als gevolg dat er een sterke tendens is om seks te banaliseren. De voorlichting die samenleving en media hierover geven staat meestal los van de persoon, dient tot vermaak en is vaak pessimistisch van aard. Bovendien wordt geen rekening gehouden met de verschillende ontwikkelingsfasen bij kinderen en adolescenten, en wordt de voorlichting verder beïnvloed door een verwrongen en individualistische opvatting over vrijheid, in een context waarin geen plaats is voor de basiswaarden van leven, menselijke liefde en gezin.

Het onderwijs is er daarom toe overgegaan seksuele voorlichtingslessen op te stellen, die vaak in plaats komen van de voorlichting binnen het gezin; in het algemeen wilde men zich hierbij beperken tot het geven van informatie. Dit leidt soms tot heuse gewetensmisvorming. Omdat het zo moeilijk is, of omdat ze zich onvoldoende voorbereid voelen, hebben in veel gevallen de ouders van hun plicht op dit punt afgezien of erin toegestemd die aan anderen over te dragen.

In deze situatie wenden veel katholieke ouders zich tot de kerk, met de vraag of zij de taak op zich wil nemen een leidraad en aanwijzingen te bieden voor de opvoeding van hun kinderen, met name waar het kleine kinderen en pubers betreft. Soms brachten ouders zelf hun moeilijkheden naar voren, in gevallen waarin zij te maken kregen met wat hun kinderen op school geleerd hadden en vervolgens mee naar huis brachten. De Pauselijke Raad voor het Gezin heeft herhaalde malen het dringend verzoek gekregen om richtlijnen op te stellen die de ouders houvast zouden kunnen bieden op dit gevoelige terrein van de opvoeding.

Onze Raad erkent dit gezinsaspect van de opvoeding tot liefde en tot het juist beleven van de eigen seksualiteit, en zij is zich bewust van het unieke ‘beleven van menszijn’ door de gemeenschap van de gelovigen; daarom wil zij enige pastorale richtlijnen voorstellen, gebaseerd op de wijsheid van het Woord van de Heer en de waarden die oplichten in de leer van de kerk. Bij deze hulp aan de ouders willen wij daarom vooral ingaan op wat de fundamentele en ware betekenis van seks is, binnen het kader van een authentieke en rijke antropologie. Wij beseffen daarbij dat “alwie uit de waarheid is” (Joh. 18, 37) [b:Joh. 18, 37] luistert naar het Woord van Hem die de Waarheid zelve is. (Joh. 14, 6) [[b:Joh. 14, 6]]

Deze gids wil geen moraaltheologische traktaat zijn, noch een korte samenvatting van de psychologie. Maar ze wil rekening houden met de verworvenheden van de wetenschap, de sociale en culturele situatie van de gezinnen, en de verkondiging van evangelische waarden die steeds weer nieuw zijn en in iedere tijd hun eigen vorm krijgen.

De kerk wordt op dit gebied gesteund door enige ontwijfelbare zekerheden, die ook bij het opstellen van dit document richtinggevend waren.

Liefde is een gave van God. Ze wordt gevoed en krijgt gestalte in de ontmoeting tussen man en vrouw, en is dus een positieve kracht die bestemd is om hen te doen uitgroeien tot rijpe mensen. Ze is in het levensontwerp waarin ieders persoonlijke roeping gelegen is, een kostbare bron voor de zelfgave waartoe allen, mannen en vrouwen, geroepen zijn om tot volle ontplooiing en geluk te komen. De mens is immers tot liefde geroepen als geïncarneerde geest, dat wil zeggen als ziel en lichaam in de eenheid van de persoon. Vandaar dat de liefde van de mens ook op het lichaam betrekking heeft, en het lichaam ook de geestelijke liefde tot uitdrukking brengt. vgl: Familiaris Consortio [[[267|21]]] Seksualiteit is daarom niet iets puur lichamelijks maar heeft veeleer betrekking op de innerlijke kern van de mens. Het gebruik van de seksualiteit als fysiek gegeven heeft zijn eigen waarheid en krijg zijn volle betekenis als het de persoonlijke overgave uitdrukt van man en vrouw tot aan de dood toe.

Zoals geldt voor het gehele leven van de mens is de liefde tengevolge van de erfzonde aan zwakheid onderworpen; deze zwakheid wordt ervaren in allerlei sociale en culturele omstandigheden die enerzijds door negatieve en anderzijds door abnormale en traumatische invloeden getekend zijn. Toch heeft de Heer door de Verlossing de positieve beoefening van de kuisheid gemaakt tot iets dat werkelijk mogelijk is en reden geeft tot vreugde, zowel voor hen die tot het huwelijk zijn geroepen – in de tijd ervoor, dat wil zeggen tijdens de voorbereidingstijd, en later tijdens het huwelijksleven – als voor hen die een speciale roepingsgenade hebben tot het godgewijde leven.

In het licht van de Verlossing en de wijze waarop opgroeiende jeugd en jonge mensen worden gevormd, is de deugd van kuisheid gelegen in zelfbeheersing – een kardinale deugd die door de genade van het doopsel is verheven en verrijkt. Kuisheid moet dus niet worden verstaan als een repressieve houding, maar integendeel als de glans en het tijdelijk beheer van de kostbare en rijke gave van de liefde, bedoeld voor de zelfgave die in ieders specifieke roeping concreet vorm krijgt. Kuisheid betekent dus “geestelijk energie, die de liefde weet te verdedigen tegen de gevaren van egoïsme en van agressiviteit en haar weer te doen groeien naar haar volledige verwerkelijking”. vgl: Familiaris Consortio [[[267|33]]]

In de Catechismus van de Katholieke Kerk [1] wordt kuisheid aldus beschreven en in zekere zin gedefinieerd: “Kuisheid betekent de geslaagde integratie van de seksualiteit in de persoonlijkheid en wijst daarmee op de innerlijke eenheid van de mens als lichamelijk en geestelijk wezen.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2337]]

Bij de opvoeding van de jonge mens tot zelfontplooiing en zelfgave is voor de kuisheidsvorming de medewerking van de ouders van doorslaggevende betekenis, zoals dat ook geldt voor de opvoeding tot andere deugden, zoals zelfbeheersing, kracht, en wijsheid. Kuisheid als deugd kan niet bestaan als men zich niet weet te verloochenen, geen offers weet te brengen, niet weet te wachten.

Wanneer de ouders nieuw leven wekken, werken zij mee met de scheppende kracht van God en krijgen zij een nieuwe verantwoordelijkheid – niet alleen om hun kinderen te voeden en te voorzien in hun materiële en culturele behoeften, maar in de allereerste plaats om aan hen de doorleefde waarheid van het geloof over te dragen en hen op te voeden tot liefde voor God en voor de naaste. Dat is de allereerste plicht van de ouders binnen de “kleine kerk van het gezin”. vgl: Lumen Gentium [[[617|11]]] vgl: Apostolicam Actuositatem [[[653|11]]]

De kerk heeft steeds gesteld dat de ouders de plicht en het recht hebben de eerste en voornaamste opvoeders te zijn van hun kinderen. Aansluitend bij de leer van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] zegt de Catechismus van de Katholieke Kerk [1]: ”Jongeren moeten op aangepaste wijze en tijdig worden voorgelicht – bij voorkeur in de schoot van het gezin zelf – over de waardigheid van de huwelijksliefde, de functie en uitoefening ervan.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1632]] vgl: Gaudium et Spes [[[575|49]]]

De ouders mogen zich niet laten ontmoedigen door de uitdagingen die op hen afkomen vanuit de tegenwoordige mentaliteit en sociale omgeving. Het is goed eraan te herinneren dat de christenen met soortgelijke uitdagingen van materialistische genotzucht vanaf het begin van de evangelieverkondiging geconfronteerd zijn geweest. Bovendien: “dankzij een dergelijke kritische reflectie zou onze beschaving, die toch zoveel positieve effecten laat zien – zowel op materieel als op cultureel vlak – zich rekenschap ervan moeten geven dat zij, vanuit verschillende standpunten bezien, een zieke beschaving is, die diepgaande veranderingen in de mens teweeg brengt. Waarom gebeurt dit? De reden is gelegen in het feit dat de maatschappij zich verwijderd heeft van de volle waarheid over de mens, van de waarheid over wat man en vrouw als persoon zijn. Bijgevolg kan zij niet op de juiste manier begrijpen, wat de gave van personen in het huwelijk, de verantwoorde liefde ten dienste van het vaderschap en het moederschap, de authentieke grootheid van de voortplanting en de opvoeding betekenen.” Gratissimam sane [[565|20]]

Daarom is het opvoedingswerk van de ouders onmisbaar, want “indien bij het geven van het leven de ouders deelnemen aan het scheppend werk van God, dan worden zij door de opvoeding deelgenoot van zijn vaderlijke en tegelijkertijd moederlijke pedagogie. … Door Christus wordt iedere opvoeding, in het gezin en daarbuiten, in de heilbrengende dimensie van de goddelijke pedagogie ingevoegd, de goddelijke pedagogie die gericht is op de mens en het gezin. Zij vindt haar hoogtepunt in het paasmysterie van de dood en verrijzenis van de Heer.” Gratissimam sane [[565|16]]

Bij hun soms veeleisende en moeilijke taak mogen de ouders zich niet laten ontmoedigen; veeleer moeten zij vertrouwen op de hulp van God onze Schepper en van Christus onze Verlosser. Laten zij eraan denken dat de kerk voor hen bidt met de woorden die paus Clemens I tot de Heer richtte voor allen die in Zijn naam met gezag zijn bekleed: “Verleen hun, Heer, gezondheid, vrede, eensgezindheid en standvastigheid, zodat zij in vrede het gezag kunnen uitoefenen dat U hun hebt toevertrouwd. Heer, hemelse Koning der eeuwen, U geeft aan de mensenkinderen roem eer en macht over de aardse dingen. Leid hen bij hun besluit om te doen wat voor uw aanschijn aangenaam en goed is, zodat ze door het toegewijd, vredevol en mild uitoefenen van de macht die U hun hebt toevertrouwd, uw genade mogen ondervinden.” 61,1-2 [[984]] vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|1900]]]

Anderzijds beschikken ouders die in een sfeer van liefde leven gegeven en verwelkomd hebben, voor de opvoeding over een potentieel dat geen ander bezit. Als geen ander kennen zij hun kinderen in hun onherhaalbare eigenheid en uit ervaring kennen zij de geheimen en mogelijkheden van ware liefde.

Als beeld van God is de mens geschapen om lief te hebben. Deze waarheid werd ons ten volle geopenbaard in het Nieuwe Testament, tezamen met het geheim van het inwendig leven van de Drie-eenheid. “ ‘God is liefde’ (1 Joh. 4, 8) [b:1 Joh. 4, 8] en Hij beleeft in zichzelf een mysterie van persoonlijke liefdesgemeenschap. God legt in het menszijn van man en vrouw, dat Hij naar Zijn beeld schept…..de roeping en daarmee het vermogen en de verantwoordelijkheid tot liefde en gemeenschap. De liefde is daarom de fundamentele en natuurlijke roeping van ieder menselijk wezen.” 11 [[267]] Heel de betekenis van echte vrijheid en van de daaruit voortvloeiende zelfbeschikking is dus gericht op de zelfgave in verbondenheid en vriendschap met God en met de andere mensen. vgl: Mulieris Dignitatem [[[94|7.18]]]

De mens is dus in staat tot een soort superieure liefde, niet die van de seksuele begeerte, die objecten alleen maar beschouwt als middel om eigen driften te bevredigen; de mens is veeleer in staat tot genegenheid en zelfgave, en heeft het vermogen anderen te erkennen en lief te hebben ‘om henzelf’. Het is een liefde die, evenals Gods liefde, tot grootmoedigheid in staat is. Men wenst de andere het goede toe omdat deze het verdient bemind te worden. Het is een liefde die verbondenheid onder mensen teweeg brengt, omdat ieder het welzijn van de ander als het zijne beschouwt. Het is een wegschenken van zichzelf aan iemand die ons liefheeft, een zelfgave waarvan de inherente goedheid zichtbaar wordt en tot uitdrukking komt in de verbondenheid tussen mensen, en waar men de betekenis leert kennen van beminnen en bemind te worden.

Ieder mens is geroepen tot liefde als genegenheid en zelfgave. Ieder mens wordt bevrijd van de neiging tot zelfzucht door de liefde van anderen: allereerst door de ouders en hen die hun plaats innemen, en uiteindelijk door God, uit Wie alle ware liefde voortkomt en in Wiens liefde de mens ontdekt hoezeer hij wordt bemind. Hier vinden we de grondslag voor de vormende kracht van het christendom: “De mens wordt door God bemind! Dat is de heel eenvoudige en verbijsterende boodschap die de kerk aan de mens verschuldigd is.“ Christifideles laici [[692|34]] Op deze wijze heeft Christus aan de mens geopenbaard wie hij werkelijk is: “Christus, de laatste Adam, maakt juist door de openbaring van het mysterie van de Vader en diens liefde de mens voor zichzelf duidelijk en geeft hem inzicht in zijn zeer hoge roeping.” Gaudium et Spes [[575|22]]

De door Christus geopenbaarde liefde “waaraan de apostel een hooglied gewijd heeft in de eerste brief aan de Korintiërs…is zeker een veeleisende liefde. Maar hierin is juist haar schoonheid gelegen: in het feit dat zij veeleisend is, omdat zij zo het ware welzijn van de mens is en dit ook uitstraalt op anderen.” Gratissimam sane [[565|14]] Daarom is het een liefde die de mens respecteert en opbouwt want “de liefde is echt, wanneer zij het welzijn van personen en gemeenschappen tot stand brengt, creëert en doorgeeft aan anderen”. Gratissimam sane [[565|14]]

De mens is geroepen tot liefde en zelfgave in de eenheid van lichaam en geest. Vrouw-zijn en man-zijn vormen elkaar aanvullende gaven, waardoor de menselijke seksualiteit een integrerend deel uitmaakt van het concrete vermogen tot liefde dat God heeft gelegd in man en vrouw. “ De seksualiteit is een fundamenteel bestanddeel van de persoonlijkheid, een van haar wijzen van zijn, van zich doen kennen, van communiceren met de anderen, van voelen, van ervaren en van het beleven van de menselijke liefde.” Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|4]] Dit vermogen tot liefde en zelfgave is zo ‘geïncarneerd’ in het op het huwelijk gerichte karakter van het lichaam, dat het stempel draagt van het man-zijn en vrouw-zijn. “Het lichaam van de mens, met zijn geslachtelijkheid, zijn man-zijn en vrouw-zijn, is in het licht van het geheim van de schepping niet alleen een bron van vruchtbaarheid en voortplanting – zoals in de hele natuurlijke orde – maar ‘vanaf den beginne’ is het ‘huwelijksaspect’ erbij ingesloten, dat wil zeggen het vermogen om de liefde tot uitdrukking te brengen: de liefde namelijk waarin de menselijke persoon tot gave wordt en, door middel van deze gave, de werkelijke betekenis tot stand brengt van zijn wezen en bestaan.” De persoon, de mens wordt een gave in de vrijheid van de liefde [[625|1]] Iedere vorm van liefde zal steeds door dit man-zijn en vrouw-zijn worden gekenmerkt.

Vandaar dat menselijke seksualiteit een goed is, een onderdeel is van die geschapen gave waarvan God zag dat het ‘zeer goed’ was toen hij de mens naar Zijn beeld en gelijkenis schiep, en “man en vrouw schiep Hij hen” (Gen. 1, 27) [b:Gen. 1, 27]. In zoverre seksualiteit leidt tot betrokkenheid op en openstaan voor de ander is zij wezenlijk op liefde gericht, nauwkeuriger gezegd, op liefde als gave en geschenk, als geven en ontvangen. De verhouding tussen man en vrouw is wezenlijk een liefdesverhouding: “De seksualiteit die richting krijgt, verheven en geïntegreerd wordt door de liefde, wordt een werkelijk menselijke hoedanigheid.” Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|6]] Als zulke liefde in een huwelijk aanwezig is, brengt de zelfgave op lichamelijke wijze het complementair en alomvattend karakter van de gave tot uitdrukking. Huwelijksliefde wordt zo een kracht die de mens verrijkt en doet groeien, en tegelijk bevordert zij de beschaving van de liefde. Maar wanneer men bij seksualiteit de betekenis van het geven niet beseft, krijgt een “beschaving van de dingen, niet van de personen” de overhand, “een beschaving waarin de personen elkaar gebruiken, zoals men dingen gebruikt. In de context van de beschaving van het genot kan de vrouw voor de man een object worden, de kinderen een belemmering voor de ouders…” Gratissimam sane [[565|13]]

Gave van God: deze grote waarheid en dit basisgegeven staat centraal in het christelijk bewustzijn van de ouders en hun kinderen. Wij doelen hier op de gave die God ons schonk door ons tot het bestaan te roepen en als man of vrouw op onherhaalbare wijze een leven te doen leiden dat eindeloos veel mogelijkheden bezit om geestelijk en moreel uit te groeien: “het menselijk leven is een gave die ontvangen wordt om op haar beurt gegeven te worden”. Evangelium Vitae [[2|92]] De gave brengt om zo te zeggen een bijzondere eigenschap aan het licht van het menselijk bestaan, of beter nog, van het wezen zelf van de mens. Als God de Heer zegt: “Het is niet goed dat de mens alleen blijft”, stelt Hij dat ‘zonder een ander’ de mens zijn leven niet ten volle ontplooit. Hij doet dat alleen door ’samen met iemand’ te leven – en dieper en vollediger nog: door ‘voor iemand’ te leven. De vaststelling en de ontdekking van de echtelijke betekenis van het lichaam [[599|2]] In het zich openstellen voor en de overgave aan de ander komt de huwelijksliefde tot haar volheid, en wordt zij tot het totaal wegschenken dat aan deze levensstaat eigen is.

Daarnaast vindt de roeping tot het godgewijde leven steeds haar betekenis in het door een speciale genade ondersteunde wegschenken van zichzelf, “een uitmuntende wijze om zich gemakkelijker en met onverdeeld hart aan God te geven“, Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2349]] met de bedoeling Hem vollediger in de kerk te dienen. Vandaar dat in iedere levensstaat deze gave steeds wonderbaarlijker wordt door de genade van de Verlossing, waardoor wij “deel krijgen aan Gods eigen wezen” (2 Pt. 1, 4) [b:2 Pt. 1, 4] en geroepen worden in bovennatuurlijke liefdeseenheid te leven, samen met God en onze broeders en zusters. Zelfs in de moeilijkste situaties mogen de christelijke ouders niet vergeten dat Gods gave ten grondslag ligt aan alles wat zich in het persoonlijk leven en gezinsleven afspeelt.

“Omdat de mens geïncarneerde geest is, dat wil zeggen een ziel die zich uitdrukt in het lichaam en een lichaam dat bezield wordt door een onsterfelijke geest, is hij geroepen tot de liefde in deze tot eenheid gevormde totaliteit. De liefde omvat ook het menselijk lichaam en het lichaam heeft deel aan de geestelijke liefde.“ Familiaris Consortio [[267|11]] De eigenlijke betekenis van de seksualiteit dient begrepen te worden in het licht van de christelijke openbaring: “De seksualiteit kenmerkt man en vrouw niet alleen op lichamelijk, maar ook op psychologisch en geestelijk vlak door elk van hun uitingen en tekenen. Dit verschil beantwoordt, samen met het aanvullend vermogen van de twee geslachten, volledig aan het plan van God overeenkomstig de roeping waartoe iedereen is geroepen.” Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|4]]

Wanneer de liefde in het huwelijk wordt beleefd, omvat ze de onderlinge genegenheid en stijgt tegelijk daarboven uit. De liefde tussen een man en een vrouw wordt volkomen als zij zichzelf totaal schenken, in hun eigen man-zijn of vrouw-zijn, waarbij zij op grond van het huwelijkscontract met elkaar gemeenschap hebben, die gemeenschap waaruit God wilde dat leven zou worden ontvangen, zou groeien en zich ontwikkelen. Van deze huwelijksliefde, en alleen daarvan, maakt seksuele overgave deel uit, en deze “is alleen echt menselijk, als zij een geïntegreerd onderdeel is van de liefde waardoor de man en de vrouw met elkaar verbonden zijn tot aan de dood” Familiaris Consortio [[267|11]] De Catechismus van de Katholieke Kerk [1] herinnert eraan: “In het huwelijk groeit de lichamelijke intimiteit van de echtgenoten uit tot teken en onderpand van de geestelijke gemeenschap. Tussen gedoopten wordt de huwelijksband geheiligd door het sacrament.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2360]]

Het teken van authentieke huwelijksliefde is dat het open staat voor het leven: “In haar diepste werkelijkheid is de liefde wezenlijk gave, en terwijl de echtelijke liefde de echtgenoten brengt tot de wederzijdse ‘kennis’ die hen tot ‘één enkel vlees’ maakt, put zij zich niet uit tussen de echtgenoten, want zij maakt hen geschikt voor de grootst mogelijke wegschenking, waardoor zij medewerkers van God worden om het leven aan een nieuwe menselijke persoon te geven. Terwijl de echtgenoten zich aan elkaar geven, schenken zij zo, boven zichzelf uit, de werkelijkheid van het kind, levende weerkaatsing van hun eigen liefde en onscheidbare synthese van hun vader- en moeder-zijn.” Familiaris Consortio [[267|14]] Aan deze gemeenschap in liefde en leven ontlenen de echtgenoten de menselijke en geestelijke rijkdom en het warme klimaat dat zij hun kinderen te bieden hebben om hen te steunen bij hun vorming tot liefde en kuisheid.

Zoals we verderop zullen zeggen, zijn maagdelijke liefde en huwelijksliefde twee vormen waarin de roeping van de mens tot liefde gestalte krijgt. Om beide vormen verder te ontwikkelen is vereist dat men de kuisheid wil beoefenen overeenkomstig ieders eigen levensstaat. De Catechismus van de Katholieke Kerk [1] zegt: “De seksualiteit wordt echt en menswaardig beleefd, wanneer ze opgenomen wordt in de relatie tussen twee personen, in de volledige wederzijdse overgave van man en vrouw, onbeperkt van duur”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2337]] In zoverre dit oprechte zelfgave met zich meebrengt, zal het groeien in liefde vanzelfsprekend geholpen worden door de controle over gevoelens, hartstochten en emoties waardoor we meester worden over onszelf. Niemand geeft wat hij niet heeft. Als iemand zich niet in de hand heeft – dankzij de deugden en, in concreto, door kuisheid – mist hij of zij dat zelfbezit dat zelfgave mogelijk maakt. Kuisheid is de geestelijke kracht die de liefde bevrijdt van zelfzucht en agressie. Naarmate iemands kuisheid zwakker wordt, wordt zijn of haar liefde steeds zelfzuchtiger, dat wil zeggen, ze wordt verlangen naar bevrediging van de lust en is geen zelfgave meer.

Kuisheid is de vreugdevolle erkentenis van iemand die weet hoe de zelfgave te beleven, vrij van iedere vorm van op zichzelf gerichte slavernij. Dit veronderstelt dat men geleerd heeft anderen te aanvaarden, en hoe men zo met hen omgaat dat ze in al hun verscheidenheid in hun waarde worden gelaten. Bij een kuis mens staat de eigen persoon niet in het middelpunt; hij of zij heeft geen egoïstische relatie met andere mensen. Kuisheid maakt iemand tot een harmonieus mens, doet hem rijpen en vervult hem met innerlijke vrede. Deze zuiverheid van lichaam en geest brengt iemand tot echt zelfrespect, en leert tegelijk hoe men anderen moet respecteren; want zo iemand gaat in die anderen mensen zien die eerbied verdienen omdat ze geschapen zijn naar Gods beeld en door de genade kinderen zijn van God, tot nieuwe mensen herschapen door Christus, ”die u uit de duisternis heeft geroepen tot zijn wonderbaar licht” (1 Pt. 2, 9) [b:1 Pt. 2, 9].

”Kuisheid veronderstelt een leerproces van zelfbeheersing dat bestaat in een opvoeding van de menselijke vrijheid. Het alternatief is duidelijk: ofwel beheerst de mens zijn hartstochten en bereikt vrede, ofwel laat hij zich erdoor beheersen en wordt ongelukkig.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2339]] Iedereen weet bij ervaring dat kuisheid het afwijzen vereist van bepaalde gedachten, woorden en zondige daden, zoals Paulus met zoveel zorg duidelijk aangeeft. (Rom. 1, 18; Rom. 6, 12-14; 1 Kor. 6, 9-11; 2 Kor. 7, 1; Gal. 5, 16-23; Ef. 4, 17-24; Ef. 5, 3-13; Kol. 3, 5-8; 1 Tess. 4, 1-18; 1 Tim. 1, 8-11; 1 Tim. 4, 12) [[b:Rom. 1, 18; Rom. 6, 12-14; 1 Kor. 6, 9-11; 2 Kor. 7, 1; Gal. 5, 16-23; Ef. 4, 17-24; Ef. 5, 3-13; Kol. 3, 5-8; 1 Tess. 4, 1-18; 1 Tim. 1, 8-11; 1 Tim. 4, 12]] Hiertoe is vereist dat men in staat is zich te beheersen en zelfbeheersing als vaste houding heeft, hetgeen duidt op innerlijke vrijheid en verantwoordelijkheidszin jegens zichzelf en jegens anderen. Tegelijk duidt het op een gelovig geweten. Een dergelijke zelfbeheersing betekent niet alleen dat men gelegenheden zal vermijden die aanleiding geven of prikkelen tot zonde, maar ook dat men weet hoe men de eigen natuurlijke driften meester kan blijven.

Als het gezin zorgt voor goede steun bij de opvoeding, en het de beoefening aanmoedigt van alle deugden, wordt de opvoeding tot kuisheid gemakkelijk en mist ze inwendige conflicten, ook al maken de jongeren op bepaalde momenten bijzonder moeilijke situaties mee. Van sommigen die in situaties verkeren waarin tegen de kuisheid wordt gezondigd of waar kuisheid van geen betekenis wordt geacht, kan het een harde en soms ook heldhaftige strijd vragen, om kuis te kunnen leven. Maar met Christus’ genade, die voortkomt uit Zijn echtelijke liefde voor de kerk, is het voor iedereen mogelijk kuis te leven, zelfs als men in ongunstige omstandigheden verkeert.

Vaticanum II [d:4] leert dat alle mensen tot heiligheid zijn geroepen; juist dit feit maakt het makkelijker te begrijpen dat iedereen in situaties kan verkeren waar heldhaftige deugd wordt gevraagd, evengoed in het celibaat als in het huwelijk, en dat in feite dit op een of andere wijze iedereen gedurende kortere of langere tijd overkomt. vgl: Tot de priesters die deelnamen aan een studiecongres over 'verantwoorde voortplanting' [[[756|2]]] Vandaar dat het huwelijksleven een vreugdevolle en veeleisende weg is naar heiligheid.

“Gehuwden zijn geroepen om de echtelijke kuisheid te beoefenen; de ongehuwden beoefenen de kuisheid in onthouding” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2349]] Ouders beseffen heel goed dat, wanneer zij zelf de echtelijke kuisheid beleven, dit het beste uitgangspunt is voor het opvoeden van hun kinderen tot kuisheid en heilig leven. Dit betekent dat de ouders dienen te beseffen dat God een plaats heeft in hun liefde, en dat hun seksuele gave ook beleefd moet worden in eerbied voor God en voor zijn liefdesplan, in trouw, hoogachting en edelmoedigheid jegens de echtgenoot of echtgenote en jegens het leven dat uit hun liefdesdaad kan voortkomen. Alleen zo kan hun liefde een uitdrukking zijn van naastenliefde. 54 [[al:54]] Daarom zijn in het huwelijk de christenen geroepen deze zelfgave te beleven in een werkelijk persoonlijke relatie tot God. Deze relatie is zo een teken van hun geloof in en liefde voor God, met de trouw en overvloedige vruchtbaarheid waardoor de goddelijke liefde gekenmerkt wordt. vgl: Humanae Vitae [[[34|8-9]]] Alleen zó beantwoorden zij aan de liefde van God en doen zij Zijn wil, die wij mede dankzij de geboden leren kennen. Er bestaat geen authentieke liefde die niet tegelijk in haar hoogste vorm liefde voor God is. De Heer liefhebben houdt in dat men positief op zijn geboden ingaat: “Als gij Mij liefhebt, zult ge mijn geboden onderhouden” (Joh. 14, 15) [b:Joh. 14, 15]. Dit nalaten is altijd.. Dit nalaten is altijd zelfbedrog, zoals Johannes van Avila opmerkt: sommige mensen zijn zo beneveld dat “ze denken dat zij verplicht zijn iets te doen als het hart het hun ingeeft, zelfs als het tegen de geboden van God ingaat. Ze beweren dat ze hem zozeer liefhebben dat zij, wanneer ze Zijn geboden overtreden, Zijn liefde niet verliezen. Zo vergeten ze dat Gods Zoon met eigen mond het tegendeel heeft gepredikt: wie Mijn geboden onderhoudt die hij heeft ontvangen, hij is het die Mij liefheeft (Joh. 14, 21); als iemand Mij liefheeft zal hij Mijn woord onderhouden (Joh. 14, 23). En wie Mij niet liefheeft, onderhoudt Mijn woorden niet. Daarmee maakt Hij ons duidelijk dat ieder die Zijn woorden niet onderhoudt, Zijn genegenheid en liefde ontbeert.” (Audi filia, 50)

Om kuis te leven dienen man en vrouw voortdurend door de Heilige Geest te worden verlicht. “Centraal in de huwelijksspiritualiteit…staat de kuisheid, niet alleen als een zedelijke deugd (gevormd door liefde) maar op gelijke wijze als een deugd die verbonden is met de gaven van de Heilige Geest - met name de gave van eerbied voor wat van God komt (donum pietatis)…. Zo is de inwendige ordening van het huwelijksleven, waardoor ‘de tekenen van genegenheid’ zich in hun juiste maat en bedoelingen afspelen, niet alleen een resultaat van de deugd die het echtpaar beoefent, maar ook van de gaven van de Heilige Geest met Wie zij medewerken.” De gave van eerbied [[3653|(2)]] Anderzijds dienen de ouders, in de overtuiging dat hun eigen kuis leven en hun pogen om iedere dag een goed voorbeeld te geven uitgangspunt en voorwaarde zijn voor hun taak als opvoeders, iedere aanslag op de deugd en kuisheid van hun kinderen te beschouwen als een op het geloofsleven zelf gerichte aanslag die hun eigen verbondenheid in leven en genade bedreigt en zwakker maak. (Ef. 6, 12) [[b:Ef. 6, 12]]

Bij de opvoeding van hun kinderen tot kuisheid zijn er drie doelstellingen:

1. in het gezin een positief klimaat scheppen van liefde, deugd en eerbied voor Gods gaven, met name voor het geschenk van het leven; vgl: Evangelium Vitae [[[2|97]]]
2. de kinderen helpen om geleidelijk de betekenis van seksualiteit en kuisheid te begrijpen , waarbij men ze in hun ontwikkeling begeleidt met voorlichting, voorbeeld en gebed;
3. de kinderen helpen hun eigen roeping tot het huwelijk of tot godgewijde maagdelijkheid omwille van het Rijk der hemelen te ontdekken en te verstaan, in harmonie met en onder eerbiediging van hun opvattingen, voorkeuren en gaven van de Geest.

Andere opvoeders kunnen bij deze opdracht behulpzaam zijn, maar zij kunnen de ouders niet vervangen, want daarvoor zijn ernstige belemmeringen van fysieke en morele aard. Over dit punt heeft het magisterium van de kerk zich, met betrekking tot het gehele opvoedingsproces van de kinderen, vgl: Familiaris Consortio [[[267|36-37]]] duidelijk uitgesproken: “De opvoedingsplicht van de ouders is zo belangrijk, dat ze moeilijk kan worden vervangen, wanneer ze ontbreekt. De ouders moeten inderdaad een gezinsmilieu scheppen, bezield door de liefde en de eerbied tegenover God en de mensen, waardoor de volledige persoonlijke en sociale opvoeding van de kinderen wordt begunstigd. Het gezin is dan ook de eerste school van de sociale deugden die alle gemeenschappen nodig hebben.” Gravissimum Educationis [[647|3]] Feitelijk is de opvoeding een zaak van de ouders in zoverre het opvoedingswerk een voortzetting is van het verwekken van het kind; het is bovendien een ‘schenken’ van het menszijn door beide ouders Gratissimam sane [[565|16]] aan hun kinderen tot wie zij zich plechtig bij de viering van hun huwelijk hebben verplicht. “De ouders zijn de eerste en belangrijkste opvoeders van hun kinderen en hebben ook op dit gebied een fundamentele bevoegdheid: zij zijn opvoeders, omdat zij ouders zijn. Zij delen hun opvoedende zending met andere personen en instellingen, zoals de kerk en de staat; dit moet echter altijd gebeuren volgens een juiste toepassing van het subsidiariteitsbeginsel. Dit impliceert de wettigheid en zelfs de plicht van hulpverlening aan ouders, maar vindt in hun primair recht en hun affectieve mogelijkheden een intrinsieke en niet te overschrijden grens. Het subsidiariteitsbeginsel stelt zich derhalve ten dienste van de ouderliefde door aan het welzijn van het gezin tegemoet te komen De ouders zijn immers niet in staat alleen aan ieder vereiste van het gehele opvoedingsproces te voldoen, vooral wat het onderwijs en het brede terrein van de socialisering betreft. Subsidiariteit vult zo de vader- en de moederliefde aan door het fundamentele karakter ervan te bevestigen, omdat iedere andere deelnemer aan het opvoedingsproces slechts kan handelen namens de ouders, met hun toestemming en in zekere zin zelfs in hun opdracht.” Gratissimam sane [[565|16]]

Met name bij de opvoeding op het gebied van de seksualiteit en van echte liefde die tot zelfgave bereid is, krijgt men tegenwoordig te maken met een van positivisme doordrongen cultuur. In zijn Brief aan de gezinnen [565] wijst de Paus hierop: “… de ontwikkeling van de hedendaagse maatschappij is gekoppeld aan een wetenschappelijk–technologische vooruitgang die vaak eenzijdig gerealiseerd wordt en daardoor puur positivistische eigenschappen vertoont. Het positivisme heeft, zoals men weet, als vruchten het agnosticisme op theoretisch vlak en het utilitarisme op praktisch en ethisch vlak… Het utilitarisme is een beschaving van het product en het genot, een beschaving van 'dingen’ en niet van ‘personen’, een beschaving waarin personen elkaar gebruiken, zoals men dingen gebruikt… Om zich hiervan te overtuigen is het voldoende bepaalde programma’s voor de seksuele opvoeding te bestuderen, zoals die op scholen vaak ondanks de mening en zelfs de protesten van vele ouders ingevoerd zijn… “ Gratissimam sane [[565|13]]

In deze situatie moeten de ouders, op grond van wat de kerk leert en met haar steun, opkomen voor de eigen opdracht. Waar het zinvol of noodzakelijk is, zouden zij zich moeten verenigen om te komen tot een opvoedkundige opzet die de mens - als 'persoon’ - en de christelijke liefde in hun waarde laat en die een standpunt inneemt dat duidelijk méér is dan het ethisch utilitarisme. Opdat de opvoeding beantwoordt aan de objectieve vereisten van echte liefde, moeten de ouders voor deze opvoeding zelf de verantwoordelijkheid op zich nemen.

Daarnaast leert de kerk aangaande de voorbereiding op het huwelijk dat het gezin bij dit opvoedingswerk de voornaamste rol moet blijven spelen. vgl: Familiaris Consortio [[[267|66]]] Het is zeer zeker waar: “de veranderingen in de schoot van bijna alle moderne maatschappijen eisen dat niet slechts het gezin doch ook de samenleving en de kerk zich inspannen om de jongeren op passende wijze voor te bereiden op hun verantwoordelijkheid voor hun toekomst”. vgl: Familiaris Consortio [[[267|66]]] Juist om die reden is de taak van het gezin, het kind van de prille jeugd af op te voeden, nog belangrijker. “De verwijderde voorbereiding begint al in de kindsheid, in die verstandige gezinspedagogie welke erop gericht is de kinderen ertoe te brengen zichzelf te ontdekken als wezens die begiftigd zijn met een rijkgeschakeerde psychologie en een individuele persoonlijkheid met eigen krachten en zwakheden.” vgl: Familiaris Consortio [[[267|66]]]

Het gezin heeft volgens de leer van Vaticanum II [d:4] een beslissende rol bij het kweken en tot ontplooiing brengen van alle roepingen: “Uit die verbintenis ontstaat het gezin, waarin voor de mensenmaatschappij nieuwe burgers worden geboren, die, in het doopsel tot kinderen van God verheven door de genade van de Heilige Geest, het volk van God in de loop der eeuwen doen voortbestaan. In die kleine kerk van het gezin dienen de ouders door hun woord en voorbeeld voor hun kinderen de eerste geloofsverkondigers te zijn en de eigen roeping van elk onder hen, bijzonder wanneer het om een gewijde roeping gaat, met zorg te bevorderen.” Lumen Gentium [[617|11]] Het feit alleen al dat er roepingen opbloeien, duidt zelfs op de juiste pastorale zorg van het gezin: “waar er een doeltreffend en verstandig gezinsapostolaat is, en het leven ook als vanzelfsprekend wordt ontvangen als een gave van God, is het gemakkelijker Gods stem te horen klinken en zal daaraan edelmoediger gehoor gegeven worden”. Bij gelegenheid van de concelebratie bij de 16e Algemene Vergadering van de Italiaanse Bisschoppenconferentie [[3659|(4)]] Het gaat hierbij over roepingen tot het huwelijk of tot de maagdelijkheid en het celibaat, maar in alle gevallen gaat het over roeping tot heiligheid. Inderdaad wordt in Lumen Gentium [617] de leer van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] uiteengezet over de voor iedereen geldende roeping tot heiligheid: “Bedeeld met zo talrijke en zo verscheidene heilsmiddelen, zijn alle christenen, tot welke levensvorm en levensstaat zij ook behoren, elk langs zijn weg, door de Heer geroepen tot de volmaakte heiligheid, die niets anders is dan de volmaaktheid van de Vader zelf.” Lumen Gentium [[617|11]]

De vorming tot echte liefde is altijd de beste voorbereiding op de roeping tot het huwelijk. In het gezin kunnen kleine èn opgroeiende kinderen leren om de menselijke seksualiteit te beleven binnen het solide kader van een christelijk leven. Geleidelijk kunnen zij tot de bevinding komen dat een hecht christelijk huwelijk niet beschouwd mag worden als het resultaat van fatsoen of puur seksuele aantrekkingskracht. Omdat het huwelijk een roeping is, dient een zorgvuldig overwogen keuze eraan ten grondslag te liggen, een wederzijds voor Gods aanschijn aangegane verbintenis, en een voortdurend bidden zoeken naar Zijn hulp.

Waar de christelijke ouders voor de taak staan hun kinderen op te voeden tot liefde, zullen zij wellicht allereerst gaan beseffen dat hun echtelijke liefde daarbij als uitgangspunt dient. Zoals de Encycliek Humanae Vitae [34] zegt, laat deze echtelijke liefde “ons eerst dan haar ware aard en adel zien, wanneer wij haar beschouwen in haar laatste oorsprong, in God die liefde is (1 Joh. 4, 8) [[b:1 Joh. 4, 8]] en die ‘de Vader is naar wie alle vaderschap in de hemel en op aarde genoemd wordt’ (Ef. 3, 15) [b:Ef. 3, 15]. Verre van dat het huwelijk dus uit het toeval of uit een blinde samenloop van natuurkrachten voortkomt, is het een wijze en voorzienige instelling van de goddelijke Schepper om zijn liefdesplan in de mensen tot werkelijkheid te maken. Daarom streven de echtgenoten door de wederzijdse overgave, die aan hen en uitsluitend aan hen beiden eigen is, naar de persoonsgemeenschap waardoor zij elkaar vervolmaken om met God samen te werken aan de verwekking en opvoeding van nieuwe levens. Voor hen die door het heilig doopsel zijn gereinigd, bezit het huwelijk bovendien de waardigheid van een sacramenteel genadeteken, doordat het de vereniging van Christus en de kerk afbeeldt.” Humanae Vitae [[34|8]] In de Brief aan de gezinnen [565] wijst de paus erop dat “het gezin een gemeenschap is van personen, voor wie de eigen wijze van bestaan en samenleven gemeenschap is: communio personarum.” Gratissimam sane [[565|7]] Herinnerend aan de leer van Vaticanum II [d:4] leert de paus dat dergelijke gemeenschap “een zekere gelijkheid inhoudt tussen de eenheid van de goddelijke personen en de eenheid van de kinderen van God in waarheid en liefde”. Gaudium et Spes [[575|24]] “Deze bijzonder inhoudrijke en pregnante formulering bevestigt vooral wat de diepste identiteit van iedere man en iedere vrouw uitmaakt. Deze identiteit bestaat in het vermogen in liefde en waarheid te leven; wat meer is, zij bestaat in de behoefte aan waarheid en liefde als fundamentele dimensie van het leven van de persoon. Deze behoefte aan waarheid en liefde stelt de mens open zowel voor God als voor de schepsels: zij stelt hem open voor andere personen, voor het leven ‘in gemeenschap’, in het bijzonder voor huwelijk en gezin.” Gratissimam sane [[565|8]]

Zoals de Encycliek Humanae Vitae [34] zegt, heeft de echtelijke liefde vier kenmerken: ze is menselijke liefde (dat wil zeggen zinnelijke en geestelijke liefde) en ook alomvattende, trouwe en vruchtbare liefde. vgl: Humanae Vitae [[[34|9]]] Deze kenmerken zijn gebaseerd op het feit dat “man en vrouw zich in het huwelijk zo aan elkaar hechten dat zij – volgens de woorden van het boek Genesis – ‘één vlees’ worden (Gen. 2, 24) [b:Gen. 2, 24]. Hoewel man en vrouw somatisch verschillend zijn, hebben zij als twee menselijke subjecten op grond van hun lichamelijke constitutie, op gelijke wijze deel aan het vermogen te leven ‘in waarheid en liefde’. Dit vermogen, dat karakteristiek is voor het menselijk wezen als persoon, heeft tegelijkertijd een geestelijke en een lichamelijke dimensie… Het gezin dat hieruit voortkomt, ontleent zijn innerlijke hechtheid aan het verbond tussen de gehuwden, dat Christus tot sacrament verheven heeft. Het ontleent zijn gemeenschapskarakter, ja zijn kenmerken als ‘gemeenschap’, aan die fundamentele gemeenschap van gehuwden die voortgezet wordt in de kinderen: ‘Bent u bereid kinderen als geschenk uit Gods hand te aanvaarden, hen in uw liefde te laten delen en hen op te voeden?’, vraagt de celebrant tijdens de huwelijksritus. Het antwoord van de gehuwden komt overeen met de diepste waarheid van de liefde die hen verenigt.” Gratissimam sane [[565|8]] Met op dezelfde wijze geformuleerde woorden verbinden de echtelieden zich aan elkaar en beloven “eeuwige trouw”, Ordo celebrandi Matrimonium [[1825|(60)]] aangezien hun trouw voortvloeit uit deze persoonsgemeenschap die geworteld is in het plan van de Schepper, in de Liefde van de Drie-eenheid en in het sacrament dat het beeld is van de trouwe eenheid tussen Christus en zijn kerk.

Het christelijk huwelijk is een sacrament, waarbij de seksualiteit een onderdeel vormt van de weg naar heiligheid, door een band die versterkt is door de onlosmakelijke eenheid van het sacrament: “De gave van het sacrament is tegelijk roeping en opdracht voor de christelijke gehuwden, opdat zij voor altijd trouw blijven aan elkaar, alle beproevingen en moeilijkheden ten spijt, in edelmoedige gehoorzaamheid aan de heilige wil van de Heer: ‘Wat God verbonden heeft, scheide de mens niet’.” Familiaris Consortio [[267|20]]

Helaas hebben ouders tegenwoordig, ook in christelijke kringen, reden om zich zorg te maken over de stabiliteit van het toekomstig huwelijk van hun kinderen. Toch moeten zij, ondanks het toenemend aantal echtscheidingen en de groeiende crisis in de gezinnen, daar toch optimistisch op reageren en zich erop toeleggen om aan hun kinderen een diep christelijke vorming te geven die hen in staat zal stellen om de uiteenlopende moeilijkheden te overwinnen. De liefde voor de kuisheid, waartoe de ouders helpen opvoeden, bevordert het wederzijds respect tussen man en vrouw; ze maakt dat men kan meevoelen, dat men verdraagzaam en edelmoedig kan zijn, en vooral geeft ze een offervaardige geest, voorwaarde voor de duurzaamheid van de liefde. Zo zullen de kinderen aan het huwelijk beginnen met de realistische wijsheid waarover Paulus spreekt als hij de mensen voorhoudt dat man en vrouw elkaar in liefde steeds moeten geven waarop ze recht hebben en dat zij met geduld en genegenheid voor elkaar moeten zorg dragen. (1 Kor. 7, 3-6; Ef. 5, 21-23) [[b:1 Kor. 7, 3-6; Ef. 5, 21-23]]

Door deze verwijderde vorming tot kuisheid in het gezin leren jongeren om seksualiteit te beleven als iets wat de hele persoon betreft, en seksualiteit niet los te koppelen van liefde – als zelfgave verstaan – en evenmin de liefde tussen man en vrouw los te koppelen van het gezin. Eerbied van de ouders voor het leven en het geheim van de voortplanting zal het kind of de jonge mens behoeden voor de verkeerde opvatting dat de twee aspecten van de huwelijksdaad – eenwording en voortplanting – naar believen kunnen worden losgekoppeld. Op deze wijze zal men inzien dat het gezin een essentieel deel is van de roeping tot het huwelijk. Bij de christelijke opvoeding in het gezin tot kuisheid mag er niet over gezwegen worden dat het ernstig zedelijk kwaad is als in het huwelijksleven de eenwording los wordt gemaakt van de voortplanting. Dit gebeurt vooral bij het gebruik van voorbehoedmiddelen en bij kunstmatige bevruchting. In het eerste geval zoekt iemand seksuele bevrediging, maar grijpt in de huwelijksdaad in om bevruchting te voorkomen; in het tweede geval tracht men, door in plaats van de huwelijksdaad een technisch middel te gebruiken, tot bevruchting te komen. Dit gaat in tegen de huwelijksliefde zoals ze werkelijk moet zijn, en tegen de volledige gemeenschap tussen man en vrouw. De vorming van jonge mensen tot kuisheid dient dus een voorbereiding te zijn op verantwoord vaderschap en moederschap “die direct betrekking hebben op het ogenblik dat man en vrouw door ‘volkomen één te worden’ ouders kunnen worden. Het is een ogenblik van bijzondere waarde zowel voor hun onderlinge verhouding als voor de dienst aan het leven: zij kunnen ouders worden – vader en moeder – door het leven mee te delen aan een nieuw menselijk wezen. De beide betekenissen die in de huwelijksdaad besloten liggen, die van de eenwording en die van de voortplanting, kunnen niet kunstmatig gescheiden worden zonder de ware identiteit van de huwelijksdaad zelf aan te tasten.” Gratissimam sane [[565|12]] vgl: Humanae Vitae [[[34|12]]] Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2366]] Ook dient aan de jonge mensen duidelijk gemaakt te worden hoe ernstig steeds de gevolgen zijn als seksualiteit gescheiden wordt van voortplanting, wanneer iemand overgaat tot toepassing van sterilisatie en abortus, of vóór en buiten het huwelijk seksuele activiteit beoefent die los staat van de huwelijksliefde. De morele orde en de eendracht onder de echtgenoten in het gezin hangen voor een groot deel af van dit tijdig gegeven, in Gods plan passende onderricht in de eigen structuur van de seksualiteit en het diepste wezen van het huwelijk.

Wanneer ouders hun recht en plicht uitoefenen, hun kinderen op te voeden tot kuisheid, kunnen zij ervan overtuigd zijn dat zij hen helpen om op hun beurt een hecht en saamhorig gezin te vormen, dat zo, voor zover dat mogelijk is, een voorsmaak geeft van het paradijs: “Hoe zou ik de vreugde onder woorden kunnen brengen van een huwelijk dat bij elkaar is gebracht door de kerk, door de wederzijdse gave is bekrachtigd, bezegeld is met een zege, door de engelen is afgekondigd en door de Vader is geratificeerd… Beiden zijn ze broeder en zuster, dienaren van elkaar; onder hen is naar lichaam of geest geen scheiding… Christus vindt in hen Zijn vreugde en zendt hun Zijn vrede; waar de twee zijn, is ook Hij aanwezig, en waar Hij aanwezig is, is er voor kwaad geen plaats meer.” vgl: II, VIII, 6-8:CCL I, 393-394 [[[1937]]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|13]]]

Uit de christelijke openbaring kennen wij twee vormen van roeping tot liefde: huwelijk en maagdelijkheid. Op vele plaatsen heerst in de moderne samenleving een crisis, niet alleen met betrekking tot huwelijk en gezin, maar ook vaak betreffende de roeping tot het priesterschap en het religieuze leven. Beide situaties zijn niet los van elkaar denkbaar. “Wanneer men het huwelijk niet hoog acht, kan de gewijde maagdelijkheid ook niet bestaan; wanneer de menselijke seksualiteit niet wordt gezien als een grote waarde, geschonken door de Schepper, verliest het zijn zin er afstand van te doen omwille van het Rijk Gods.” Familiaris Consortio [[267|16]]

Waar het gezin niet functioneert, is gebrek aan roepingen het gevolg, maar waar ouders edelmoedig het leven verwelkomen zullen kinderen waarschijnlijk edelmoediger zijn als de kwestie aan de orde komt, zich aan God aan te bieden: “De gezinnen dienen weer een edelmoedige liefde voor het leven te betonen en zich in dienst daarvan te stellen, allereerst door de kinderen die de Heer hun schenkt, te verwelkomen met een gevoel van verantwoordelijkheid dat gepaard gaat met vredig vertrouwen”; ze mogen dit volbrengen niet alleen “door zich voortdurend op de opvoeding toe te leggen, maar ook door zich, zoals het hun plicht is, te beijveren met name de opgroeiende jeugd te helpen om het roepingaspect te aanvaarden van ieder bestaan, binnen Gods plan… Het leven van een mens komt tot volle ontplooiing als het tot zelfgave wordt: een gave die gestalte kan krijgen in het huwelijk, de gewijde maagdelijkheid, in het zich toewijden aan zijn naaste voor een ideaal, of in de keuze van het priesterlijk ambt. De ouders zullen het leven van hun kinderen werkelijk dienen als zij hen helpen om van hun eigen leven een gave te maken, waarbij ze hun rijpe keuze respecteren en met opgewektheid elke roeping stimuleren, ook de roeping tot het religieuze leven en tot het priesterschap.” Tot de deelnemers aan het pastorale congres "Gezinnen in dienst van het leven" georganiseerd door de Italiaanse Bisschoppenconferentie [[3660|(3-4)]]

Daarom zegt paus Johannes Paulus II, wanneer hij in Familiaris Consortio [267] over de seksuele opvoeding spreekt: “De tekenen van de roeping door God onderkennend, zullen de christelijke ouders vooral aandacht en zorg besteden aan de opvoeding tot maagdelijkheid, als hoogste vorm van de zelfgave die de eigen zin vormt van de menselijke seksualiteit.” Familiaris Consortio [[267|37]]

Ouders moeten daarom blij zijn als zij bij een van hun kinderen tekenen onderkennen van Gods uitnodiging tot de hogere roeping van maagdelijkheid of celibaat uit liefde voor het Rijk der hemelen. Ze zullen dan de vorming tot kuise liefde dienen aan te passen aan wat deze kinderen behoeven, door hen op hun specifieke weg te bemoedigen tot het ogenblik dat zij naar het seminarie of het opleidingshuis gaan, of totdat deze speciale uitnodiging tot zelfgave met onverdeeld hart is uitgerijpt. Zij dienen de vrijheid van ieder van hun kinderen te respecteren en te waarderen, hun persoonlijke roeping te stimuleren zonder aan hen op voorhand een bepaalde roeping op te dringen. Het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] wijst duidelijk op deze bijzondere en eervolle opdracht van de ouders, die daarbij ondersteund worden door leerkrachten en priesters: “Door hun kinderen christelijk op te voeden, moeten de ouders de religieuze roeping in hun harten tot ontwikkeling brengen en beschermen.” Perfectae Caritatis [[677|(24)]] “Het bevorderen van de roepingen is een taak van de gehele christengemeenschap… Ten zeerste dragen daartoe bij enerzijds de gezinnen, die, bezield door een geest van geloof, liefde en vroomheid, als het ware het eerste seminarie vormen, en anderzijds de parochies, aan wier rijkelijk leven juist ook de opgroeiende jongens deelnemen.” Optatam Totius Ecclesiae [[675|2]] “Ouders en onderwijzers en iedereen die op een of andere manier met het onderwijs aan kinderen of jonge mensen te maken heeft, moeten hen zo onderrichten, dat zij door het leren kennen van de zorg van de Heer voor Zijn kudde en bij het zien van de noden van de kerk bereid zijn edelmoedig met de profeet antwoord te geven op de roepstem van God: ‘Hier ben ik; zend mij’ (Jes. 6, 8) [b:Jes. 6, 8]. Presbyterorum Ordinis [[704|11]] Wanneer we spreken over dit gezinsverband dat zo noodzakelijk is voor het rijpen van religieuze en priesterroepingen, bedenken we tegelijk hoe ernstig, met name is sommige landen, de situatie is van veel gezinnen met een verschraald leven omdat ze ervoor gekozen hebben kinderloos te blijven of omdat er slechts één kind is; in zo een situatie zal een roeping zeer moeilijk ontstaan en is het zelfs moeilijk om volledige sociale opvoeding te geven.

Een echt christelijk gezin zal ook bij ongetrouwde kinderen of bij hen die om redenen buiten hun wil niet tot trouwen in staat zijn, begrip weten bij te brengen voor de betekenis van de ongehuwde staat. Als ze van kindsbeen af en in hun jeugd goed zijn gevormd, zullen ze in een dergelijke situatie Gods wil kunnen onderkennen, en zo een besef van roeping en vrede in hun leven vinden. vgl: Familiaris Consortio [[[267|16]]] Aan deze personen moet, met name als ze een of andere lichamelijk onvermogen hebben, duidelijk worden gemaakt hoeveel mogelijkheden tot ontplooiing en geestelijke vruchtbaarheid er zijn voor mensen die, in vertrouwen op God en uit liefde voor Hem, zich willen inzetten voor hun armste en meest behoeftige broeders en zusters.

Als God aan mensen het voorrecht en de grote verantwoordelijkheid toevertrouwt, ouders te worden, geeft Hij hun tegelijk de genade die nodig is om hun opdracht naar behoren uit te voeren. Bovendien vinden ouders, bij hun opdracht hun kinderen op te voeden, inspiratie in ”twee fundamentele waarheden: de eerste is dat de mens geroepen is te leven in waarheid en liefde; de tweede dat iedere mens zichzelf verwezenlijkt door de oprechte gave van zichzelf”. Gratissimam sane [[565|16]] Als echtgenoot, ouder en bemiddelaar van de sacramentele huwelijksgenade, worden zij iedere dag ondersteund door een speciale geestelijke kracht die zij van Jezus Christus ontvangen, van Hem die Zijn bruid de kerk liefheeft en koestert. Als man en vrouw die ‘één vlees’ zijn geworden door de huwelijksband, delen zij samen de plicht hun kinderen op te voeden door bereidwillig en in krachtig onderling gesprek, met elkaar samen te werken; deze plicht “heeft een nieuwe en speciale bron in het sacrament van het huwelijk, dat hen aan de eigenlijke christelijke opvoeding van de kinderen toewijdt, dat wil zeggen hen roept deel te nemen aan het gezag en aan de liefde van God de Vader en van Christus de Herder, alsook aan de moederlijke liefde van de kerk, en hen verrijkt met wijsheid en raad, sterkte en alle andere gaven van de Heilige Geest, om de kinderen te helpen in hun menselijke en christelijke groei”. Familiaris Consortio [[267|38]]

Bij de opvoeding tot kuisheid zijn in het ‘vaderschap-moederschap’ ook inbegrepen de ouder die alleen achterblijft en de adoptief–ouders. De taak van de alleenstaande ouder is beslist niet gemakkelijk omdat de steun van de ander en daarnaast de rol en het voorbeeld van de ouder van het andere geslacht ontbreken. Maar God steunt alleenstaande ouders met bijzondere liefde, en vraagt hun deze opdracht te vervullen met dezelfde edelmoedigheid en fijngevoeligheid waarmee ze hun kinderen liefhebben en voor hen zorgen op andere terreinen van het gezinsleven.

Sommige mensen zijn in bepaalde gevallen geroepen om de plaats van de ouders in te nemen: zij die blijvend de rol van de ouders op zich nemen, bijvoorbeeld voor weeskinderen of kinderen die te vondeling zijn gelegd. Ook zij hebben de taak de opgroeiende jeugd in alle opzichten op te voeden, dus ook tot kuisheid. Ze zullen de genade van staat ontvangen om dat te doen volgens dezelfde beginselen als waardoor christelijke ouders zich laten leiden.

Ouders moeten nooit het gevoel hebben dat ze alléén staan voor deze opdracht. De kerk steunt en bemoedigt hen, in het vertrouwen dat zij beter dan wie ook in staat zijn deze taak te vervullen. Daarnaast bemoedigt de kerk ook de mannen en vrouwen die, vaak met grote zelfopoffering, aan ouderloze kinderen een vorm van ouderliefde en gezinsleven schenken. Hoe het ook zij, allen moeten deze plicht in een geest van gebed tegemoet treden, daarbij luisterend naar en gehoorzaam aan wat de kerk leert aangaande de morele waarheden van geloof en rede; daarbij moeten zij de kinderen en de jonge mensen steeds als ‘persoon’ zien, als kinderen van God en erfgenamen van het Rijk der hemelen.

Alvorens in te gaan op de praktische details aangaande de vorming tot kuisheid van de jonge mens, is het van groot belang dat de ouders hun rechten en plichten beseffen, met name ten opzichte van een staat of een school die geneigd is het initiatief te nemen op het gebied van de seksuele opvoeding. In Familiaris Consortio [267] zegt paus Johannes Paulus II dit nog eens heel duidelijk: “Het recht en de plicht van de ouders hun kinderen op te voeden kunnen gekenschetst worden als wezenlijk omdat zij verbonden zijn aan de overdracht van menselijk leven; als oorspronkelijk en primair ten opzichte van de opvoedende taak van anderen wegens de unieke liefdesbetrekking tussen ouders en kinderen; als onvervangbaar en onvervreemdbaar, zodat ze niet volledig overgedragen kunnen worden aan anderen en niet door anderen wederrechtelijk overgenomen kunnen worden”, Familiaris Consortio [[267|36]] uitgezonderd het in het begin vermelde geval van fysieke of psychische onmacht.

Deze doctrine is gebaseerd op wat het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] leert, vgl: Gravissimum Educationis [[[647|3]]] en wordt ook verkondigd door het Handvest van de Rechten van het gezin [281]: “Omdat zij het leven aan hun kinderen hebben geschonken, hebben de ouders het oorspronkelijke, eerste en onvervreemdbare recht hen op te voeden, zij moeten daarom… het recht hebben hun kinderen op te voeden overeenkomstig hun morele en godsdienstige overtuiging, met inachtneming van de culturele tradities van het gezin, die het welzijn en de waardigheid van het kind bevorderen; zij dienen van de samenleving de nodige hulp en bijstand te krijgen om hun opvoedingstaak naar behoren te vervullen.” Handvest van de Rechten van het gezin [[281|5]]

De paus benadrukt dat dit speciaal van toepassing is op de seksualiteit: “De seksuele opvoeding, fundamenteel recht en plicht van de ouders, moet steeds plaats vinden onder hun zorgzame leiding, hetzij thuis, hetzij in de opvoedingcentra die door hen gekozen zijn en gecontroleerd worden. In deze zin bevestigt de kerk de wet van de subsidiariteit, waaraan de school zich moet houden, wanneer zij meewerkt aan de seksuele opvoeding: zij moet zich opstellen in de geest die de ouders bezielt.” Familiaris Consortio [[267|37]] vgl: c [[[281|5]]] De Heilige Vader voegt hieraan toe: “Wegens de nauwe banden tussen de seksuele dimensie van de persoon en zijn ethische waarden moet de opvoeding de kinderen ertoe brengen de zedelijke normen te erkennen en te waarderen als noodzakelijke garantie voor een verantwoorde persoonlijke groei in de menselijke seksualiteit.” Familiaris Consortio [[267|37]] Niemand is beter in staat om op dit gevoelig gebied morele opvoeding te geven dan ouders die goed daarop zijn voorbereid.

Dit recht betekent tegelijk ook een opvoedkundige plicht. Wanneer ouders geen goede vorming tot kuisheid geven schieten zij juist in die plicht tekort. Ook als zij zouden dulden dat aan hun kinderen buitenshuis immorele of onjuiste vorming werd gegeven, moeten zij hiervan de schuld op zich nemen.

Deze taak stuit in onze tijd op een bijzondere moeilijkheid doordat adolescenten, die erg gevoelig zijn, belaagd worden door de door de media wijd verspreide pornografie, die op commerciële gronden gepropageerd wordt. Het is noodzakelijk dat bezorgde ouders overgaan tot de volgende handelswijze, die uit twee elementen bestaat: enerzijds de zorg voor een preventieve en kritische opvoeding van hun kinderen, en anderzijds een moedige openlijke aanklacht bij de daartoe geschikte autoriteiten. Ouders hebben individueel en via organisaties het recht en de plicht het welzijn van hun kinderen te bevorderen en van de autoriteiten wetten te eisen die voorkomen en verhinderen dat de ontvankelijkheid van kinderen en opgroeiende jeugd wordt uitgebuit. Op het gebied van de.. Op het gebied van de opvoeding van de kinderen is er een ander moeilijk en ingewikkeld probleem, waarop in het onderhavige document niet voldoende kan worden ingegaan: het door seksuele contacten en door drugsgebruik overdragen van aids. De plaatselijke kerken ontplooien allerlei activiteiten voor hulp en steun aan mensen met aids en voor preventie. Met name wat de aidspreventie betreft, moet met nadruk de betekenis naar voren worden gebracht van goed geordende en op het gezin georiënteerde seksualiteit. Bovendien moet de door de voorlichtingscampagne gepropageerde opvatting worden bestreden over zogenaamd ‘veilig vrijen’ en het gebruik van voorbehoedmiddelen (condooms). Dit standpunt is niet alleen strijdig met de zedelijkheid, maar blijkt uiteindelijk ook bedrieglijk, en loopt uit op toenemende promiscuïteit en vrije seksuele betrekkingen, waarbij uitgegaan wordt van een vals gevoel van veiligheid. Objectief en strikt wetenschappelijk onderzoek heeft bewezen dat een groot percentage van deze middelen niet werkt.

De paus benadrukt deze taak van de ouders, en geeft hieromtrent richtlijnen en doelstelling aan: “Tegenover een cultuur die de menselijke seksualiteit grotendeels ‘banaliseert’, omdat zij haar interpreteert en beleeft op gereduceerde en verarmde wijze, door haar alleen te verbinden met het lichaam en met het egoïstisch genot, moet de opvoedende dienst van de ouders zich standvastig richten op een seksuele cultuur die werkelijk en volledig menselijk is: de seksualiteit is immers een rijkdom van heel de persoon – lichaam, gevoel en ziel – en openbaart haar innerlijke betekenis, als zij de persoon brengt tot zelfgave in de liefde.” Familiaris Consortio [[267|37]]

Het kan ons echter niet ontgaan dat we spreken over een opvoedingsrecht en opvoedingsplicht waaraan christelijke ouders in het verleden weinig voldeden. Dat kwam misschien omdat het probleem niet zo actueel was als tegenwoordig, of omdat de taak van ouders gedeeltelijk werd overgenomen door de kracht van de heersende sociale modellen en de rol van de kerk en de katholieke school op dit gebied. Het is voor ouders niet gemakkelijk deze opvoedkundige taak op zich te nemen omdat ze in deze tijd zeer ingewikkeld lijkt en de mogelijkheden van het gezin te boven schijnt te gaan, en ook omdat men in de meeste gevallen niet kan terugvallen op wat de eigen ouders op dit punt deden. Vandaar dat de kerk het als haar plicht beschouwt door dit document de ouders vertrouwen terug te geven in hun eigen kunnen, en hen te helpen hun taak te vervullen.

Het milieu van het gezin is dus de normale en gebruikelijke plaats om kinderen en jongeren te vormen tot hechte beoefening van de deugden van naastenliefde, matigheid, sterkte en kuisheid. Als ‘huiskerk’ is het gezin als het ware een school voor rijker menselijkheid. vgl: Gaudium et Spes [[[575|52]]] Dit geldt in het bijzonder voor de morele en geestelijke opvoeding op een zo gevoelig punt als de kuisheid. Lichamelijke, psychische en geestelijke factoren spelen bij de kuisheid een rol, en daarnaast ook de eerste tekenen van vrijheid, de invloed van sociale voorbeelden, natuurlijke zedigheid en sterke driften die voortkomen uit de lichamelijke aard van de mens. Al deze aspecten zijn verbonden met het, misschien impliciete, besef van de waardigheid van de menselijke persoon die geroepen is om met God samen te werken en die tegelijk door zwakheid is getekend. In een christelijk huis kunnen de ouders hun kinderen tot werkelijke christelijke persoonlijkheden helpen uitgroeien, naar Christus’ maat, in Zijn Mystieke Lichaam de kerk. vgl: Familiaris Consortio [[[267|39.51-54]]] Ook al is het gezin daartoe in staat, toch heeft het de ondersteuning nodig van de Staat en de samenleving overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel: “Het gebeurt echter dat het gezin, wanneer het besluit te leven geheel naar de roeping die het heeft, de noodzakelijke steun van de Staat mist en niet beschikt over voldoende hulpmiddelen. Het is dringend nodig niet alleen de gezinspolitiek te bevorderen, maar ook sociale voorzieningen welke als voornaamste onderwerp het gezin zelf hebben, en het door de toewijzing van geschikte hulpbronnen en doeltreffende steunmiddelen te helpen zowel bij de opvoeding van de kinderen als bij de verzorging van de bejaarden.” Centesimus Annus [[3|49]]

In dit besef en in het besef van de reële moeilijkheden waarmee jonge mensen tegenwoordig in vele landen te kampen hebben, vooral als er moreel en sociaal verval heerst, wordt de ouders met klem gevraagd meer te durven vragen en meer dingen aan de orde te stellen. Ze kunnen er geen genoegen mee nemen, alleen maar het ergste te vermijden – dat hun kinderen niet aan de drugs raken of misdaden begaan. Ze zullen zich erop moeten toeleggen hen op te voeden tot de echte menselijke waarden die door de deugden van geloof, hoop en liefde in een nieuw licht staan: tot de waarden van vrijheid, verantwoordelijkheidszin, vaderschap en moederschap, dienstbetoon, beroepsarbeid, solidariteit, rechtschapenheid, kunst, sport, de blijde wetenschap dat zij kinderen zijn van God en daarom broeders en zusters van alle menselijke wezens, enzovoorts.

De psychologische en pedagogische wetenschappen komen in hun meest recente bevindingen tot dezelfde conclusie als wat de ervaring van de mensen leert, en benadrukken het doorslaggevend belang van de warme sfeer binnen het gezin voor een harmonieuze en goede seksuele opvoeding, met name tijdens de eerste kinderjaren, en misschien ook in de tijd die aan de geboorte vooraf gaat, omdat in deze fasen het gemoedsleven van de kinderen ten diepste gevormd wordt. Benadrukt wordt hoe belangrijk het is dat het echtpaar evenwichtig is, dat men elkaar accepteert en begrijpt. Daarnaast wordt de betekenis onderstreept van een serene verstandhouding tussen man en vrouw, de betekenis ook van hun positieve aanwezigheid (zowel van de vader als van de moeder) tijdens deze jaren die zo belangrijk zijn voor het identificatieproces, de betekenis die het heeft als de ouders met de kinderen omgaan met een genegenheid die een gevoel van geborgenheid geeft.

Bepaalde ernstige tekortkomingen of onevenwichtigheden bij de ouders (bijvoorbeeld het geval dat een van beide ouders of beide ouders buiten het gezinsleven staan; dat men zich niet bekommert om de opvoeding van de kinderen; of dat er sprake is van buitensporige strengheid) kunnen mede oorzaak zijn van storingen in het emotionele en affectieve leven van hun kinderen. Deze negatieve factoren kunnen de jaren van hun jeugd ingrijpend beïnvloeden, en zij kunnen er voor het leven door getekend blijven. Ouders moeten tijd weten te vinden om bij hun kinderen te zijn en met hen te praten. De kinderen zijn hun geschonken en toevertrouwd, en zijn daarom hun belangrijkste taak, ook al is die ogenschijnlijk niet altijd erg rendabel. Kinderen zijn belangrijker dan werk, ontspanning en maatschappelijke positie. Ouders moeten in gesprekken met hun kinderen – en dat zal met het groeien der jaren steeds meer gebeuren – zorgvuldig naar hen leren luisteren, trachten ze te begrijpen en onderkennen welke gedeeltelijke waarheid onder sommige vormen van verzet schuil gaat. Tegelijk kunnen ouders hun kinderen helpen al hun onzekerheden en verlangens proberen te ordenen, ze leren nadenken over de dingen zoals ze werkelijk zijn, en ze leren redeneren. Het gaat er niet om, een bepaalde gedragswijze op te leggen, maar meer om de bovennatuurlijke en ook menselijke motieven te laten zien die voor deze gedragswijze pleiten. De ouders zullen bij dat alles meer succes hebben als zij aan hun kinderen tijd weten te besteden, en als zij werkelijk proberen zich liefdevol in hen in te leven.

In een christelijk gezin kan een sfeer heersen die doortrokken is van die liefde voor God die authentieke wederzijdse gave mogelijk maakt. vgl: Familiaris Consortio [[[267|18.63-64]]] Wanneer kinderen dit hebben ervaren, zijn ze meer bereid om te leven volgens de morele waarden die hun ouders aan hen hebben voorgeleefd. Ze zullen vertrouwen in hen hebben, en gaan begrijpen hoe liefde angsten overwint – en niets beweegt ons meer tot liefhebben dan het feit zich bemind te weten. Zo zal de wederzijdse liefdesband waarvan de ouders jegens hun kinderen blijk geven, hun affectieve onbevangenheid beschermen. Deze band zal hun inzicht, wil en emoties scherpen, onder afwijzing van alles wat de waarde van het geschenk van de menselijke seksualiteit zou kunnen aantasten of verlagen. In een gezin waar liefde heerst wordt dit geschenk steeds begrepen als deel uitmakend van de uitnodiging tot zelfgave in liefde voor God en voor anderen. “Het gezin is de eerste en fundamentele school voor saamhorigheid: als liefdesgemeenschap vindt het in de zelfgave de wet die het leidt en doet groeien. De zelfgave die de onderlinge liefde van de echtgenoten bezielt, vormt het model en de norm voor de zelfgave die er moet zijn in de relaties tussen broers en zusters en tussen de verschillende generaties die in het gezin samenleven. De omgang en de gemeenschap waarin men dagelijks thuis leeft, in de ogenblikken van vreugde en van moeilijkheden, zijn de meest concrete en werkdadige pedagogie om de kinderen actief, vruchtbaar en met verantwoordelijkheidszin in te voegen in de wijdere horizon van de maatschappij.” Familiaris Consortio [[267|37]]

Opvoeding tot echte liefde, tot liefde die alleen dan echt is als ze hartelijk en welwillend is, brengt in wezen met zich mee dat men de beminde persoon aanvaardt en diens welzijn beschouwt als het eigen welzijn; dat betekent dus dat men moet opvoeden tot juiste relaties met anderen. Jongeren moet worden bijgebracht hoe zij goede betrekkingen kunnen aangaan met God, met hun ouders, met hun broers en zusters, met hun vrienden van hetzelfde of van het andere geslacht, en met volwassenen.

Men mag niet vergeten dat opvoeding tot liefde een allesomvattend gebeuren is. Als men tot goede betrekkingen met één persoon wil komen, zal dat niet lukken als tegelijk de betrekkingen met anderen niet deugen. Omdat, zoals we al hebben gezegd, opvoeding tot kuisheid opvoeding tot liefde is, worden tegelijkertijd geest, gemoed en gevoelsleven gevormd. De wijze waarop iemand zich tot een ander verhoudt hangt voor een groot deel af van de manier waarop men omgaat met de spontane gevoelens jegens die persoon, de manier waarop sommige gevoelens gekoesterd en andere beheerst worden. Kuisheid als deugd bestaat nooit alleen maar daarin dat men weet te handelen volgens een van buitenaf opgelegde gedragsnorm. Voor kuisheid is het nodig de dynamische krachten van natuur en genade te activeren en te ontwikkelen; deze zijn het voornaamste en in ons wezen ingebouwde element om Gods wet te leren zien als een garantie voor groei en vrijheid. vgl: ia-iiae q. 106 a. 1 [[[t:ia-iiae q. 106 a. 1]]]

Daarom moet worden benadrukt dat opvoeding tot kuisheid onverbrekelijk verbonden moet zijn met het streven al de andere deugden te beoefenen, en heel in het bijzonder de christelijke liefde, die gekenmerkt wordt door respect, onbaatzuchtigheid, dienstbaarheid, en die in laatste instantie naastenliefde genoemd wordt. Seksualiteit is een zo belangrijk goed dat ze beschermd moet worden door te doen wat het door het geloof verlichte verstand voorschrijft: “Hoe groter een bepaald goed is, met hoe meer zorg moet gedaan worden wat het verstand zegt.” vgl: iia-iiae q. 153 a. 3 [[[t:iia-iiae q. 153 a. 3]]] Daaruit volgt dat voor de opvoeding tot kuisheid “zelfbeheersing nodig is, welke deugden als schaamtegevoel, matigheid, eerbied voor zichzelf en anderen, openheid voor zijn naaste veronderstelt”. Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|35]] Van belang zijn ook de andere deugden, die in de christelijke traditie de zusjes van de kuisheid worden genoemd (zedigheid, bereidheid de eigen grillen op te geven) en die gevoed moeten worden door het geloof en een biddend leven.

Om een klimaat te scheppen waarin kuisheid kan gedijen, is het belangrijk in woord, daad en kleding zich welvoeglijk en zedig te gedragen, maar dit moet wel gemotiveerd worden door respect voor het eigen lichaam en voor de waardigheid van andere mensen. Zoals we reeds opmerkten, zouden ouders ervoor moeten waken dat de gaafheid van het gezin door bepaalde onzedelijke vormen van mode en gedrag wordt aangetast, vooral door een verkeerd gebruik van de media. vgl: Familiaris Consortio [[[267|76]]] vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|68]]] vgl: Pornografie en geweld in de communicatiemedia: een pastoraal antwoord [[[1110]]] De paus benadrukte, wat dit punt betreft, de noodzaak om “tot nauwere samenwerking te komen tussen de ouders als eerst verantwoordelijken voor de opvoeding, degenen die op verschillend niveau met de leiding over de media belast zijn, en het openbaar gezag, zodat de gezinnen niet aan hun lot worden overgelaten op dit zo belangrijke onderdeel van hun taak als opvoeders … Inderdaad moet men waardering hebben voor de presentatie en inhoud van programma’s die gezonde ontspanning bieden, of die kennis en vorming bijbrengen als aanvulling op wat in gezin en school gebeurt. Helaas verandert dit niets aan het feit dat, vooral in sommige landen, er allerlei van geweld wemelende vertoningen en publicaties zijn waarin als het ware een bombardement plaats heeft met berichten en voorstellingen die de morele beginselen ondermijnen en die het onmogelijk maken een serieus klimaat te scheppen voor het overdragen van waarden die werkelijk passend zijn voor de mens.” Tot de deelnemers van de bijeenkomst "De rechten van het gezin en de sociale communicatiemiddelen" [[3667]] De paus lichtte dit toe vooral met betrekking tot het gebruik van de televisie: “Met name in de geïndustrialiseerde landen komen ouders maar al te vaak door hun levensstijl ertoe hun verantwoordelijkheid voor de opvoeding van hun kinderen te verwaarlozen. Men kan zich gemakkelijk aan die plicht onttrekken doordat er in huis televisie en allerlei bladen zijn. Kinderen en jongeren brengen daarmee hun tijd door. Niemand kan ontkennen dat dit tot op zekere hoogte te billijken is, als de middelen ontbreken om hun vrije tijd en energie op nuttige wijze te besteden.” Sociale communicatie en verantwoordelijke menselijke vrijheid [[1960]] Dit wordt ook in de hand gewerkt doordat beide ouders binnens– of buitenshuis met hun werk bezig zijn. “Als gevolg hiervan hebben de jonge mensen hard hulp nodig om hun ‘verantwoordelijke vrijheid’ te ontwikkelen. Met name gelovige mensen, mannen en vrouwen die van vrijheid houden, zijn verplicht de jongeren te beschermen tegen de agressie die de media op hen uitoefenen. En laat niemand zich aan deze plicht onttrekken onder voorwendsel dat het hem of haar niet aangaat.” Sociale communicatie en verantwoordelijke menselijke vrijheid [[1960]] “De ouders moeten, als publiek, een actieve rol spelen in hun bescheiden, kritisch, waakzaam en verstandig gebruik van de media.” Familiaris Consortio [[267|76]]

Eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer dient in nauwe samenhang gezien te worden met welvoeglijkheid en zedigheid; deze zijn een spontane bescherming van een mens die niet als lustobject wil behandeld worden, in plaats van dat hij of zij om zichzelf wordt gerespecteerd en liefgehad. Als kinderen en jongeren zien dat hun gerechtvaardigde privé-sfeer gerespecteerd wordt, zullen ze begrijpen dat van hen ten opzichte van anderen eenzelfde houding verwacht mag worden. Op deze wijze leren zij zich voor God verantwoordelijk te weten en daarnaar te handelen, door hun inwendig leven te verzorgen en smaak te ontwikkelen voor persoonlijke vrijheid, zodat ze God en de anderen beter kunnen lief hebben.

Dit alles doet ons meer in het algemeen denken aan zelfbeheersing, een noodzakelijke voorwaarde voor zelfgave. Kinderen en jongeren moet worden aangemoedigd zelfbeheersing en terughoudendheid te waarderen en beoefenen, tot het leiden van een geordend leven, tot het brengen van persoonlijke offers uit liefde tot God, in een geest van zelfrespect en edelmoedigheid jegens anderen; daarbij mogen gevoelens en neigingen niet worden onderdrukt maar moeten ze ingebed worden in een deugdzaam leven.

Om jongeren tot sterke kuisheid te vormen is het goede voorbeeld en de leiding van de ouders van wezenlijk belang. Als een moeder een hoge opvatting heeft van haar roeping en plaats in huis, is dat zeer bevorderlijk voor het ontwikkelen van de typisch vrouwelijke en moederlijke eigenschappen van haar dochters, en aan haar zonen geeft zij een duidelijk, krachtig en nobel beeld van het vrouw–zijn. vgl: Mulieris Dignitatem [[[94|18-19]]] Een vader die in zijn wijze van doen mannelijke waardigheid vertoont die gespeend is van overdreven stoerheid, zal voor zijn zonen een aantrekkelijk voorbeeld zijn, en van zijn dochters respect en bewondering afdwingen en hun een gevoel van veiligheid geven. vgl: Familiaris Consortio [[[267|25]]]

Dit gaat ook op voor de opvoeding tot de geest van opoffering in het gezin, die in onze tijd meer dan ooit onder druk staat van materialisme en bezitsdrang. Alleen zó zullen de kinderen opgroeien “in een juiste vrijheid tegenover de stoffelijke goederen en zich een eenvoudige en sobere levensstijl eigen maken, in de vaste overtuiging dat ‘de mens meer waard is door wat hij is dan door wat hij heeft’. In een maatschappij die geschokt en uiteengevallen is door de spanningen en conflicten wegens de hevige botsingen tussen de verschillende vormen van individualisme en egoïsme, moeten de kinderen zich verrijken niet alleen met de zin voor ware gerechtigheid die als enige leidt tot respect voor de persoonlijke waardigheid van iedere mens, maar ook en vooral met de zin voor de echte liefde die oprechte zorg betekent en belangeloze dienst jegens de anderen, in het bijzonder de armen en behoeftigen.“ vgl: Familiaris Consortio [[[267|37.47-48]]] “Zo valt de opvoeding geheel binnen de horizon van de ‘beschaving van de liefde’: hiervan is zij afhankelijk en aan de opbouw hiervan levert zij een bijdrage.” Gratissimam sane [[565|16]]

Niemand kan ontkennen dat het voornaamste voorbeeld en de beste hulp die ouders aan hun kinderen kunnen geven de edelmoedigheid is waarmee zij het leven aanvaarden, waarbij niet vergeten mag worden dat ouders juist op die manier hun kinderen helpen om op soberder wijze hun leven te leiden. Daarnaast “is het zeker minder erg als zij hun kinderen bepaalde gemakken en materiële voordelen onthouden, dan wanneer ze hun geen broers of zusters gunnen die hen zouden kunnen helpen om meer mens te worden, en het leven in alle levensfasen en al zijn verscheidenheid gestalte te geven”. Tijdens Heilige Mis op de Capital Mall, Washington DC [[3668]]

Tot slot herinneren we eraan dat, wil het gezin dit alles bereiken, het een huis van geloof en gebed moet zijn, waarin de aanwezigheid van God de Vader wordt bespeurd, het Woord van Jezus wordt aanvaard, de liefdesband als gave van de Heilige Geest wordt ervaren, de allerzuiverste Moeder van God wordt bemind en aangeroepen. vgl: Familiaris Consortio [[[267|59-61]]] vgl: Persona humana [[[8|11-12]]] Dit leven van geloof en “gebed heeft als oorspronkelijke inhoud het gezinsleven zelf, dat in al zijn verschillende omstandigheden geïnterpreteerd wordt als roeping door God en dat verwerkelijkt wordt als een kinderlijk antwoord op die roeping; vreugde en verdriet, hoop en droefheid, geboorten en geboortedagen, verjaardagen van de bruiloft van de ouders, afscheid, afwezigheid en terugkeer, belangrijke en beslissende keuzes, de dood van dierbare personen enzovoorts zijn tekenen van de tussenkomst van Gods liefde in de geschiedenis van het gezin, zoals zij ook het gunstige ogenblik betekenen voor de dankzegging, de smeking, de vertrouwvolle overgave van het gezin aan de ene Vader Die in de hemel is”. Familiaris Consortio [[267|59]]

In deze sfeer van gebed en van besef van Gods tegenwoordigheid en vaderschap, moeten de waarheden van het geloof worden geleerd, begrepen en met eerbied worden bestudeerd, en moet het Woord van God gelezen en liefdevol in praktijk worden gebracht. Zo zal door de christelijke waarheid een gezin tot een gemeenschap worden gemaakt die gegrond is op het voorbeeld en de leiding van de ouders die “doordringen tot het diepst van het hart van de kinderen en sporen achterlaten die de opeenvolgende gebeurtenissen van het leven niet zullen kunnen uitwissen”. Familiaris Consortio [[267|60]]

Als eersten hebben de ouders de plicht hun kinderen in te wijden in de geheimen van het menselijk leven; het gezin “is dus het beste milieu om de plicht te vervullen een geleidelijke opvoeding tot het seksuele leven te waarborgen. Het gezin bezit een affectieve taak welke zonder trauma de meest delicate werkelijkheden kan doen aanvaarden en harmonisch doen opnemen in een rijke en evenwichtige persoonlijkheid.” Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|48]] We wezen er reeds op dat deze primaire taak van het gezin ook betekent dat de ouders kunnen eisen dat hun kinderen niet verplicht worden om over dit onderwerp op school lessen te volgen die niet stroken met hun godsdienstige of morele overtuigingen. vgl: c [[[281|5]]] Het is niet de taak van de school, het gezin te vervangen, maar veeleer “bij het werk van de ouders behulpzaam te zijn en het aan te vullen door de kinderen en jongeren waardering bij te brengen voor de ‘seksualiteit als waarde en taak van de hele persoon, geschapen als man en vrouw naar het beeld van God’.” Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|69]] Wij herinneren hieromtrent aan wat de paus in Familiaris Consortio [267] leert: “De kerk verzet zich beslist tegen een bepaalde, vaak gepropageerde vorm van seksuele voorlichting die is losgemaakt van de zedelijke beginselen en niets anders is dan een inleiding op de ervaring van het genot en een prikkel die voert tot het verlies van de gemoedsrust – reeds in de jaren van de onschuld – en de weg naar de ondeugd opent.” Familiaris Consortio [[267|37]] Er worden daarom vier algemene beginselen aangegeven. Vervolgens zullen de verschillende etappes in de ontwikkeling van het kind beschouwd worden.

Aangezien de ouders ieder van hun kinderen in zijn of haar eigenheid kennen, begrijpen en beminnen, zijn zij het best in staat om uit te maken wat het geschikte moment is om bepaalde voorlichting te geven die past bij de lichamelijke en geestelijke groei van hun kinderen. Niemand kan dit onderscheidingsvermogen van gewetensvolle ouders overnemen. Familiaris Consortio [[267|37]]

Als persoon rijpt ieder kind op eigen wijze. Vandaar dat de zaken die op biologisch en emotioneel gebied het meest intiem zijn, in een persoonlijk gesprek moeten worden verteld. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|58]]] In een hartelijk en vertrouwvol gesprek met ieder van hun kinderen delen de ouders iets mee over hun zelfgave; daardoor kunnen zij de affectieve kanten van de seksualiteit belichten, wat op een andere wijze niet mogelijk zou zijn.

De ervaring leert dat dit gesprek gemakkelijker verloopt als de ouder die de biologische, emotionele, morele en geestelijke voorlichting geeft, van hetzelfde geslacht is als het kind of de jonge mens. Omdat ze de rol, gevoelens en problemen kennen van hun eigen sekse, bestaat er een speciale band tussen moeders en dochters, tussen vaders en zonen. Deze band moet worden geëerbiedigd. Vandaar dat alleenstaande ouders met zeer veel tact te werk moeten gaan als zij met een kind van het andere geslacht spreken; ze kunnen ervoor kiezen de voorlichting over de intiemste bijzonderheden over te laten aan een betrouwbaar iemand die van hetzelfde geslacht is als het kind. Door middel van deze samenwerking, die een ondersteunend karakter heeft, kunnen de ouders hun voordeel doen met deskundige goed opgeleide opvoeders op school of in de parochiegemeenschap of uit katholieke verenigingen.

De ouders moeten er duidelijk op wijzen dat een christen geroepen is de gave van de seksualiteit te beleven naar de bedoeling van God die Liefde is, dat wil zeggen binnen de context van een huwelijk of van gewijde maagdelijkheid en celibaat. vgl: Familiaris Consortio [[[267|16]]] Ze moeten benadrukken dat kuisheid positieve betekenis heeft en in staat is liefde voor andere mensen te wekken. Dit is het meest wezenlijke en belangrijke zedelijk aspect ervan. Alleen iemand die kuis weet te zijn, zal weten hoe in huwelijk of maagdelijkheid lief te hebben.

Ouders merken soms bij hun kind al vroeg de eerste tekens van een instinctieve genitale activiteit op. Men moet niet menen dat het harteloos zou zijn die gewoonten, die later misschien zondig zouden worden, zachtjes te corrigeren, en zo nodig het kind bij het groter worden te leren zich zedig te gedragen. Het is belangrijk steeds uit te leggen waarom men bepaalde gedragingen die met de menselijke waardigheid en kuisheid strijdig zijn, moreel verwerpelijk acht; dat daar verstandelijke en vanuit het oogpunt van het geloof gezien goede en overtuigende redenen voor zijn, en dat dit dus gebeurt in het positieve kader van een hoge opvatting over persoonlijke waardigheid. Heel vaak bestaan de vermaningen van de ouders alleen maar in verwijten en waarschuwingen, die op de kinderen de indruk maken meer te zijn ingegeven door de angst voor bepaalde maatschappelijke gevolgen of voor ‘wat men wel zal denken’ dan door liefde die het beste met hen voor heeft. “Ik spoor u aan om met grote toeleg de ondeugden en hartstochten te beteugelen die ons op elke leeftijd belagen. Want wanneer wij in een bepaalde periode van ons bestaan onze tocht over de zee van ons leven vervolgen met minachting voor de deugd, en op die wijze voortdurend schipbreuk lijden, dan lopen we het gevaar van alle geestelijke lading beroofd de haven binnen te lopen.” 81, 5: PG 58, 737 [[867]]

Het is daarom niet voldoende seksuele voorlichting te geven en de objectieve morele beginselen daarover uiteen te zetten. Ook in de groei van hun geestelijk leven hebben kinderen steeds steun nodig, zodat hun biologische ontwikkeling en de driften die zij beginnen te ervaren steeds gepaard gaan met een groeiende liefde voor God, Schepper en Verlosser, en een steeds groter besef van de waardigheid van iedere mens en van zijn of haar lichaam. In het licht van het mysterie van Christus en de kerk kunnen de ouders duidelijk maken welke positieve betekenis de menselijke seksualiteit heeft binnen de samenhang van de eigen aangeboren roeping tot liefde en de roeping van alle mensen tot heiligheid.

Daarom moet in de gesprekken met de kinderen steeds duidelijk worden gemaakt hoe men kan groeien in liefde voor God en de naaste, en hoe men moeilijkheden kan overwinnen: “Middelen daartoe zijn: beheersing van zinnen en geest, waakzaamheid en voorzichtigheid om gelegenheden tot zondigen te vermijden, het bewaren van de ingetogenheid, soberheid in het genieten van genoegens, gezonde bezigheden, aanhoudend gebed en veelvuldig gebruik van de sacramenten van de boete en de eucharistie. Laten vooral de jongeren ijverig de godsvrucht tot de onbevlekte Moeder van God voeden.” Persona humana [[8|12]]

Om hun kinderen te leren zich een kritisch en zelfstandig oordeel te vormen over de kringen waarin ze verkeren, en ook om hun bij te brengen de media te gebruiken zonder er slaaf van te zijn, dienen de ouders steeds aan de hand van positieve voorbeelden aan te geven op welke wijze ze hun vitale energie geschikt kunnen aanwenden, en moeten zij hun de betekenis duidelijk maken van genegenheid en solidariteit binnen het grote geheel van maatschappij en kerk.

Om afwijkende neigingen en gedrag te onderkennen en op de juiste wijze te beoordelen is grote omzichtigheid en behoedzaamheid vereist. Wanneer ouders daarvoor komen te staan, dienen ze zich ook te wenden tot in wetenschappelijk en moreel opzicht goed opgeleide deskundigen om te achterhalen wat de achterliggende oorzaken van de symptomen zijn, en om degene die het betreft, op degelijke en duidelijke wijze te helpen bij het overwinnen van de problemen. Het pedagogisch handelen dient daarbij meer gericht te zijn op de oorzaken dan op het rechtsreeks bestrijden van het verschijnsel; vgl: Persona humana [[[8|9]]] vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|99]]] indien nodig dienen zij de hulp in te roepen van deskundigen, zoals artsen, opvoedkundigen, psychologen, met een juist christelijk aanvoelen.

Het doel van de ouderlijke opvoeding is hun kinderen de overtuiging bij te brengen dat kuisheid in de eigen levensstaat mogelijk is en vreugde brengt. Het maakt een mens blij zijn gevoelsleven harmonieus te zien rijpen, een Godsgeschenk en een liefdesgeschenk die zelfgave mogelijk maakt binnen het geheel van de eigen roeping. De mens is in feite het enige schepsel op aarde dat God om zichzelf heeft gewild en “hij kan zichzelf alleen volledig vinden in de oprechte gave van zichzelf”. Gaudium et Spes [[575|24]] “Christus gaf wetten voor iedereen… Ik verhinder u niet te trouwen noch verzet ik mij ertegen dat u genoegen beleeft. Ik wil alleen dat u dat op gematigde wijze doet, zonder onfatsoen, schuld of zonde. Ik schrijf u niet voor naar de bergen of de woestijn te vluchten, maar wel dat u midden in de steden goed, zedig en kuis moet weten te leven.” 7, 7: PG 57, 80-81 [[867]]

Het zal iemand die zich beijvert aan Gods genade te beantwoorden nooit aan zijn bijstand ontbreken. Bij hun werk aan de gewetensvorming van hun kinderen, dienen de ouders ervoor te zorgen dat ze de sacramenten welbewust ontvangen waarbij ze zelf het goede voorbeeld moeten geven. Wanneer kinderen en jonge mensen ervaren wat de genade en barmhartigheid van God in de sacramenten bewerkt, zullen zij in staat zijn de kuisheid oprecht als een gave van God te beleven, tot Zijn eer en uit liefde voor Hem en voor andere mensen. Het sacrament van de verzoening biedt daadwerkelijk de noodzakelijke en bovennatuurlijke steun, met name als een vaste biechtvader beschikbaar is. Hoewel het niet zonder meer tot de taak hoort van de biechtvader om geestelijke leiding te geven, is dergelijke leiding toch een kostbare hulp om in de verschillende fasen van ontwikkeling inzicht en morele steun te verkrijgen. Veel baat kan men ook hebben van het lezen van welgekozen aanbevolen opvoedkundige boeken, die een breder en grondiger vorming bieden en waarin men ook voorbeelden en bewijzen van deugd kan vinden.

Wanneer eenmaal is vastgesteld wat men met de voorlichting wil bereiken, moeten tijdstip en methode nader aangegeven worden, te beginnen bij de prille jeugd. Ouders beseffen heel goed dat hun kinderen op een persoonlijke wijze moeten worden behandeld, overeenkomstig de persoonlijke situatie van hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling, waarbij tegelijk goed rekening dient te worden gehouden met het leefmilieu van de jonge mens en met hetgeen hij of zij dagelijks meemaakt. Om duidelijk te weten wat zij ieder kind moeten zeggen, is het van belang dat de ouders allereerst de Heer bidden dat Hij hun inzicht geeft, en dat ze er samen over spreken zodat hetgeen ze zeggen niet te gedetailleerd maar ook niet te vaag is. Het werkt averechts als men bij de kinderen op teveel details ingaat. Maar het is onverstandig de eerste voorlichting te lang uit te stellen, want iedereen is op dit punt van nature nieuwsgierig en komt vroeg of laat voor vragen te staan, vooral in een cultuur waar, ook in het openbaar, maar al teveel te zien is.

In het algemeen zal de eerste seksuele voorlichting aan een klein kind niet gaan over genitale seksualiteit, maar eerder over zwangerschap en over de geboorte van een broertje of zusje. De natuurlijke nieuwsgierigheid van een kind wordt bijvoorbeeld gewekt als het bij de moeder de tekenen van zwangerschap ziet, en meemaakt hoe zij in verwachting is. Van deze gelukkige omstandigheid kunnen de ouders profiteren om enkele eenvoudige feiten over zwangerschap te vertellen, maar altijd moet daarin de bewondering medeklinken voor het scheppend werk van God, die wil dat het door Hem geschonken nieuwe leven in het lichaam van de moeder dicht bij haar hart wordt gekoesterd.

Het is van belang dat de ouders rekening houden met wat voor hun kinderen in de verschillende fasen van hun ontwikkeling nodig is. Als zij voortdurend zich ervan bewust zijn dat ieder kind op eigen wijze gevormd moet worden, kunnen de ouders de fasen in de opvoeding tot liefde aanpassen aan de persoonlijke behoeften van ieder kind.

Men kan stellen dat van een kind de jaren der onschuld Familiaris Consortio [[267|37]] zoals Johannes Paulus II ze noemt, liggen tussen ongeveer het vijfde levensjaar en de puberteit; deze begint ongeveer, wanneer zich in het lichaam van de jongen of het meisje de eerste veranderingen voordoen (zichtbare gevolgen van een toegenomen productie van seksuele hormonen). Deze periode van ongestoorde rust mag nooit worden verstoord met onnodige informatie over seks. In deze jaren, waarin nog geen enkele fysieke ontwikkeling op seksueel gebied te bespeuren valt, zal normaal gesproken de belangstelling van het kind naar andere facetten van het leven uitgaan. De rudimentaire instinctieve seksualiteit van heel kleine kinderen is verdwenen. Jongens en meisjes van deze leeftijd hebben geen bijzondere belangstelling voor problemen op het gebied van seks, en ze gaan het liefst om met kinderen van het eigen geslacht. Om deze belangrijke natuurlijke fase in de groei niet te verstoren, dienen de ouders te beseffen dat verstandige opvoeding tot kuise liefde in deze periode op indirecte wijze moet gebeuren, als voorbereiding op de puberteit, waarin directe voorlichting noodzakelijk wordt.

Tijdens deze periode hebben de kinderen in het algemeen geen problemen aangaande hun lichaam en lichaamsfuncties. Ze accepteren zedige kleren en gedrag. Hoewel het opgroeiend kind beseft dat er lichamelijke verschillen zijn tussen de beide geslachten, blijkt het weinig belangstelling te hebben voor de genitale functies. In deze fase gaat het de wonderen van de schepping ontdekken; deze ontdekking en soortgelijke ervaringen thuis en op school dienen ook een plaats te krijgen binnen de godsdienstlessen en de voorbereiding op de sacramenten die binnen de kerkelijke gemeenschap plaats heeft.

Tijdens deze periode hebben de kinderen in het algemeen geen problemen aangaande hun lichaam en lichaamsfuncties. Ze accepteren zedige kleren en gedrag. Hoewel het opgroeiend kind beseft dat er lichamelijke verschillen zijn tussen de beide geslachten, blijkt het weinig belangstelling te hebben voor de genitale functies. In deze fase gaat het de wonderen van de schepping ontdekken; deze ontdekking en soortgelijke ervaringen thuis en op school dienen ook een plaats te krijgen binnen de godsdienstlessen en de voorbereiding op de sacramenten die binnen de kerkelijke gemeenschap plaats heeft.

In het algemeen zullen in deze periode de meisjes een moederlijke belangstelling krijgen voor kleine kinderen, moederschap, huiselijkheid. Als hun steeds het moederschap van de heilige Maagd Maria wordt voorgehouden, zal dit voor hen een prikkel zijn tot grote waardering voor hun vrouw–zijn.

Voor de jongen is deze periode een fase van betrekkelijk rustige ontwikkeling. Vaak is dit voor hem de beste tijd om tot een goed contact te komen met zijn vader. Het zou hem in deze tijd duidelijk moeten worden gemaakt dat het feit dat hij van het mannelijk geslacht is, weliswaar beschouwd moet worden als een geschenk van God, maar niet bewijst dat hij superieur is aan de vrouw; dat het integendeel een uitnodiging is van God om bepaalde verantwoordelijkheden en taken op zich te nemen. Jongens moeten van te grote agressiviteit worden afgebracht en ze moeten ook afleren om als bewijs van hun mannelijkheid teveel op te scheppen over alles waartoe ze fysiek in staat zijn.

Voor de jongen is deze periode een fase van betrekkelijk rustige ontwikkeling. Vaak is dit voor hem de beste tijd om tot een goed contact te komen met zijn vader. Het zou hem in deze tijd duidelijk moeten worden gemaakt dat het feit dat hij van het mannelijk geslacht is, weliswaar beschouwd moet worden als een geschenk van God, maar niet bewijst dat hij superieur is aan de vrouw; dat het integendeel een uitnodiging is van God om bepaalde verantwoordelijkheden en taken op zich te nemen. Jongens moeten van te grote agressiviteit worden afgebracht en ze moeten ook afleren om als bewijs van hun mannelijkheid teveel op te scheppen over alles waartoe ze fysiek in staat zijn.

Een ander probleem ontstaat als kinderen voortijdig over seks te horen krijgen uit de media of van verkeerde of te vroeg voorgelichte vriendjes. Wanneer dat het geval is zullen de ouders een eerste, zorgvuldig beknopt gehouden voorlichting moeten geven, meestal om immorele of onjuiste vertelsels te corrigeren of als reactie op smerige taal.

Het komt niet zelden voor dat kinderen slachtoffer worden van seksueel geweld. De ouders moeten hun kinderen beschermen door ze te leren zich ten opzichte van vreemden netjes en terughoudend te gedragen en door ze voldoende over seksuele zaken in te lichten; maar daarbij moeten ze niet uitweiden over details en bijzonderheden die de kinderen alleen maar bang zouden maken.

Evenzeer als in de prille jeugd moeten de ouders ook tijdens de kinderjaren hun kinderen een geest van samenwerking, gehoorzaamheid, edelmoedigheid en zelfverloochening trachten bij te brengen, en ze leren zelfkritiek te hebben en dingen te verwerken. Karakteristiek voor deze ontwikkelingsfase is immers de belangstelling voor verstandelijke activiteit. Door zijn verstand te gebruiken kan men voldoende kracht krijgen om de situatie waarin men verkeert de baas blijven, en, in de nabije toekomst, ook de lichamelijke driften zo te beheersen dat men er verstandelijke en rationele activiteiten van maakt. Het gevaar bestaat steeds dat een ongedisciplineerd of verwend kind in de latere jaren tamelijk onrijp en zwak van geweten zal zijn, want het is moeilijk kuis te blijven als iemand egoïstische en ongeregelde eigenschappen ontwikkelt en andere mensen niet met zorg en respect weet tegemoet te treden. De ouders moeten duidelijke objectieve maatstaven aangeven voor wat goed en wat kwaad is, en zo een betrouwbaar moreel kader scheppen voor het leven.

Gedurende de puberteit, de beginfase van de adolescentie, dienen de ouders bijzonder aandacht te besteden aan de christelijke vorming van hun kinderen. Het is de tijd van de “ontdekking van zichzelf en van de eigen innerlijke wereld, van de edelmoedige plannen, waarin het gevoel van de liefde ontwaakt tegelijk met de natuurlijke drift van de seksualiteit; de tijd dat het verlangen naar samenzijn toeneemt, waarin een bijzonder intense blijdschap wordt ervaren, welke verbonden is met de bedwelmende ontdekking van het leven. Dikwijls is dit ook de leeftijd van het stellen van dieper gaande vragen, van het angstige, soms frustrerende zoeken, van een zeker wantrouwen jegens de anderen en een gevaarlijke afscheiding van de anderen, en soms ook de tijd van de eerste mislukkingen en teleurstellingen. “ Catechesi Tradendae [[572|38]]

De ouders moeten goed letten op de geleidelijke ontwikkeling van hun kinderen en op de fysieke en psychische veranderingen die er bij hen optreden en die zo belangrijk zijn bij het volwassen worden van de mens. Zij moeten geen ongerustheid, angst of overgrote bezorgdheid tonen, maar zich ook niet bij wat ze te doen hebben laten weerhouden door lafheid of gemakzucht. Het is vanzelfsprekend een belangrijk moment om duidelijk te maken wat de betekenis van kuisheid is; dat zal ook tot uiting komen in de wijze waarop de seksuele voorlichting gegeven wordt.

In deze fase vraagt de ontwikkeling van het kind dat ook de genitale aspecten van de seksualiteit aan de orde komen; deze moeten dus in grote lijnen worden uitgelegd en tegelijk moet gesproken worden over het bijbehorende waardepatroon. Dit houdt ook in dat er aandacht besteed wordt aan de samenhang met voortplanting, huwelijk en gezin; bij de goed begrepen seksuele opvoeding zal deze samenhang steeds dienen mee te spelen. Deze positieve stellingname.. Deze positieve stellingname is bij veel culturen diep ingeworteld; de puberteit wordt er gevierd met ‘overgangsriten’ of bepaalde vormen waarmee de jeugdige in het volwassen leven wordt ingeleid. Onder de waakzame leiding van de kerk kunnen katholieken daarvan overnemen wat er goed en authentiek aan is, waarbij ze tegelijk uitzuiveren wat onaangepast of verkeerd is.

Uitgaande van de veranderingen die hun zonen en dochters in hun lichaam ervaren dienen de ouders dus meer gedetailleerde uitleg over de seksualiteit te geven, telkens als – in een voortdurende sfeer van vertrouwen en genegenheid – de meisjes met hun moeder en de jongens met hun vader daarover vertrouwelijk willen praten. Deze sfeer van vertrouwen en genegenheid moet vanaf de prille kinderjaren worden opgebouwd.

Daarnaast is het van belang dat de ouders ook volgen hoe het lichaam van hun dochters een geleidelijke ontwikkeling doormaakt, en dat zij hen helpen om de ontwikkeling van hun vrouw–zijn in lichamelijk, psychologisch en geestelijk opzicht met vreugde te aanvaarden. vgl: e.v. [[[94|17]]] Vandaar dat er gewoonlijk gesproken moet worden over de vruchtbaarheidscylus en de betekenis daarvan. Maar het is nog niet nodig uitvoerige bijzonderheden te geven over de geslachtsgemeenschap, tenzij daar uitdrukkelijk om wordt gevraagd.

Het is van belang dat men opgroeiende jongens helpt begrijpen wat zich op fysiek en fysiologisch gebied in de geslachtsorganen aan het gebeuren is voordat zij daarover te horen krijgen van hun vrienden of van mensen met minder goede bedoelingen. Onbevangen, positief en openhartig moet hun tegen de achtergrond van huwelijk, gezin en vaderschap, duidelijk worden gemaakt wat de lichamelijke kanten van de mannelijke puberteit inhouden. Bij de voorlichting aan de jongens en meisjes dient ook uitvoerig gesproken te worden over de lichamelijke en geestelijke kenmerken van het andere geslacht, waarnaar ze meer en meer nieuwsgierig zijn. Op dit gebied kunnen ouders baat vinden bij aanvullende voorlichting door een gewetensvolle arts of zelfs psycholoog, waarbij deze voorlichting niet los mag staan van wat met het geloof en de opvoedende taak van de priester samenhangt.

Door een vertrouwvol en open gesprek kunnen de ouders hun dochters steunen als ze emotioneel in problemen verkeren, maar ook de betekenis onderstrepen van de christelijke kuisheid uit respect voor het andere geslacht. Zowel bij het geven van voorlichting aan meisjes als aan jongens dient men ernaar te streven duidelijk de schoonheid van moederschap en voortplanting naar voren te brengen en daarnaast ook de diepe betekenis van maagdelijkheid. Zo zullen ze geholpen worden, in te gaan tegen de tegenwoordig wijdverspreide mentaliteit van genotzucht, en, met name in deze zo belangrijke periode, worden beschermd tegen de ‘ anticonceptieve mentaliteit’ die helaas heel sterk heerst en waarmee de meisjes later in het huwelijk geconfronteerd zullen worden.

Tijdens de puberteit kunnen jongens tengevolge van de psychologische en emotionele ontwikkeling die ze ondergaan, gemakkelijk te maken krijgen met erotische fantasiebeelden, en in de bekoring komen op seksueel gebied te gaan experimenteren. Ouders dienen hun zonen nabij te zijn en de neiging om op hedonistische en materialistische wijze met seksualiteit om te gaan, corrigeren. Ze moeten daartoe de jongens eraan herinneren dat zij als geschenk van God hebben ontvangen met Hem mee te mogen werken “aan de verwerkelijking, door de geschiedenis heen, van de zegen van de Schepper aan het begin, door in de voortplanting het goddelijk beeld over te dragen van mens tot mens.” Daardoor zullen ze beter beseffen dat “vruchtbaarheid het teken is en de vrucht van de huwelijksliefde, het levend getuigenis van de volledige wederzijdse wegschenking van de echtgenoten”. Familiaris Consortio [[267|28]] vgl: Gaudium et Spes [[[575|50]]] Op die wijze zullen de zonen ook gaan zien welke respect aan de vrouw verschuldigd is. Voorlichting en onderricht moet door de ouders worden gegeven, niet omdat hun kinderen anders niet alles over seksualiteit te weten zouden komen, maar opdat hun kennis daarvan in het juiste licht zou staan.

De ouders dienen positief en wijs te realiseren wat de synodevaders van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] vroegen: “Op aangepaste wijze en tijdig moeten de jongeren worden voorgelicht, vooral in de schoot van het gezin zelf, over de waardigheid, de opdrachten en expressies van de huwelijksliefde, opdat zij, gevormd tot een kuis leven, na een eerbare verloving te gepaster tijd kunnen trouwen.“ Gaudium et Spes [[575|49]] Positieve informatie over seksualiteit dient altijd deel te zijn van een opvoedkundige werkwijze die een christelijk kader scherpt waarbinnen alle voorlichting over leven, seksueel handelen, anatomie en hygiëne gegeven kan worden. Daarom moeten de geestelijke en morele aspecten altijd voorop staan en twee dingen beogen: Gods geboden voorhouden als levensweg, en vorming van een goed geweten. Aan de jonge man die Hem vroeg wat hij moest doen om het eeuwig leven te bereiken, antwoordde Jezus: “Als gij het leven wilt binnengaan, onderhoud dan de geboden” (Mt. 19, 17) [b:Mt. 19, 17]. Na de geboden te hebben opgesomd die betrekking hebben op de liefde voor de evenmens, vatte Jezus ze samen met de positieve woorden: “Gij zult uw naaste beminnen als uzelf” (Mt. 19, 19) [b:Mt. 19, 19]. Bij het spreken over de geboden is het van groot belang dat men ze laat zien als geschenk van God (met Zijn hand geschreven) (Ex. 31, 18) [[b:Ex. 31, 18]] waarin het Verbond met Hem is neergelegd en dat door Jezus’ eigen voorbeeld is bevestigd, opdat de opgroeiende mens het verband blijft zien tussen de geboden en een rijk inwendig, onzelfzuchtig leven. vgl: e.v. [[[1|2052]]]

Het uitgangspunt bij de gewetensvorming moet zijn, duidelijk te maken wat Gods liefdesplan is voor iedere afzonderlijke mens; daarnaast de positieve en bevrijdende betekenis van de zedenwet te laten zien, en het besef bij te brengen van onze zwakheid als gevolg van de zonde, en de kennis van de genademiddelen die ons op de weg naar ons welzijn en heil kracht geven. “Het morele geweten, aanwezig in het hart van de persoon” - dat volgens Vaticanum II [d:4] ‘de meest verborgen kern en het heiligdom van de mens is’ Gaudium et Spes [[575|16]] – legt hem op het juiste moment op, het goede te doen en het kwade te mijden. Het beoordeelt ook de concrete keuzes, door de goede te prijzen en de kwade aan te klagen. Het getuigt van het gezag van de waarheid met verwijzing naar het hoogste goed waardoor de menselijke persoon wordt aangetrokken en waarvan hij de geboden ontvangt.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1777]] Inderdaad is “het morele geweten een oordeel van de rede, waardoor de menselijke persoon de kwaliteit erkent van een concrete daad die hij gaat stellen of bezig is te stellen of gesteld heeft”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|1778]] Vandaar dat voor gewetensvorming het nodig is inzicht te geven over de waarheid en Gods bedoeling, en ze niet verward mag worden met een vaag subjectief aanvoelen of een persoonlijke mening.

Wanneer de ouders de vragen van de kinderen beantwoorden, dienen zij weldoordachte argumenten te geven voor de betekenis van de kuisheid, en de intellectuele en menselijke zwakte te laten zien van theorieën die tot een gedrag leiden waarbij alles is toegestaan en dat enkel op genot is gericht. Ze moeten een duidelijk antwoord geven, zonder al teveel aandacht te besteden aan pathologische seksuele problemen. Ze mogen ook niet de verkeerde indruk wekken dat seks iets smerigs of beschamends zou zijn; seks is immers een groot geschenk van God, die aan het menselijk lichaam de mogelijkheid schonk om leven te verwekken en ons zo deed delen in Zijn scheppingskracht. Zowel in de Schift (Hoogl. 1-8; Hos. 2; Jer. 3, 1-3; Ez. 23) [[b:Hoogl. 1-8; Hos. 2; Jer. 3, 1-3; Ez. 23]] als in de christelijke mystiek vgl: 5-8 [[[889]]] vgl: 10 [[[3669]]] heeft men de echtelijke liefde steeds gezien als symbool en beeld van God liefde voor ons.

In de puberteit is het gevoelsleven van jongens en meisjes bijzonder kwetsbaar; vandaar dat de ouders hun kinderen moeten helpen weerstand bieden tegen negatieve invloeden van buiten die hun respect voor de christelijke vorming tot liefde en kuisheid zouden kunnen aantasten. Met name in milieus waar een zeer sterke consumptieve mentaliteit heerst, dienen de ouders – niet al te opvallend – toe te zien op de omgang van hun kinderen met jongelui van het andere geslacht. Hoewel misschien maatschappelijk aanvaardbaar, zijn bepaalde gewoonten in spreken en gedrag moreel onjuist, verlagen zij de seksualiteit en maken ze er een puur consumptie–artikel van. Daarom moeten de ouders hun kinderen christelijke zedigheid en eenvoud van kleding bijbrengen, en hun tegenover bepaalde modeverschijnselen een zelfstandig standpunt leren innemen zoals dat een volwassen man of vrouw betaamt. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|90]]]

In de ontwikkeling van de eigen persoonlijkheid is de adolescentie de tijd van zelf–projectie en daarom van de ontdekking van de eigen roeping. Er zijn fysiologische, sociale en culturele redenen aan te wijzen waarom deze periode tegenwoordig langer aan het worden is dan vroeger. De ouders moeten “de kinderen zodanig opvoeden tot het leven dat ieder kind zijn taak ten volle vervult volgens de roeping die het van God ontvangen heeft.” Familiaris Consortio [[267|53]] Dit is een uiterst belangrijke taak die het uiteindelijke hoogtepunt vormt van de ouderlijke zending. Deze taak is altijd al belangrijk, maar wordt dit heel in het bijzonder in deze periode van het leven van hun kinderen: “In het leven van iedere lekengelovige zijn er bijzonder belangrijke en beslissende ogenblikken om de roeping door God te onderscheiden … Hieronder zijn de momenten van de jeugd en van de jongelingschap.” Christifideles laici [[692|58]]

Het is van groot belang dat jonge mensen niet aan hun lot worden overgelaten bij het onderscheiden van hun persoonlijke roeping. Van belang en soms van doorslaggevende betekenis is het advies van de ouders, maar ook de steun van een priester of van andere goed onderlegde personen (uit parochies, verenigingen, de zo bloeiende nieuwe kerkelijke bewegingen, enzovoorts) die hen kunnen helpen ontdekken waartoe zij in hun leven geroepen worden, en welke de verschillende vormen zijn van de universele oproep tot heiligheid. “Christus’ woord ‘volg Mij’ kan gehoord worden op de verschillende wegen die de leerlingen en getuigen van de goddelijke Verlosser bewandelen.” Dilecti amici - Bereid tot verantwoording [[471]]

Eeuwenlang werd het begrip ‘roeping’ uitsluitend gebruikt voor priesterschap en religieus leven. Met verwijzing naar wat de Heer zegt “weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is” (Mt. 5, 48) [b:Mt. 5, 48] heeft het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] de tot alle mensen gerichte uitnodiging tot heiligheid vernieuwd. vgl: Lumen Gentium [[[617|39-43]]] Zoals Paulus VI kort na het concilie schreef: “Deze krachtige oproep tot heiligheid zou men kunnen beschouwen als het meest kenmerkend element van het magisterium van het Concilie en om zo te zeggen, als zijn uiteindelijk doel.” AAS61, 149 [[3670]] Dit werd herhaald door Johannes Paulus II: “Het Tweede Vaticaans Concilie heeft zeer verhelderende woorden gewijd aan de algemene roeping tot heiligheid. Met kan zeggen dat juist dit de allereerste opdracht is die toevertrouwd is aan alle zonen en dochters van de kerk door een concilie dat bedoeld was voor de evangelische vernieuwing van het christelijk leven. ((123)) Deze opdracht is niet een eenvoudige morele aansporing, maar een onontkoombare eis van het mysterie van de kerk.” Zaligverklaring Moeder Teresa van Calcutta [[124]] God roept iedereen tot heiligheid. Voor iedere mens heeft Hij nauwkeurig omschreven plannen, een persoonlijke roeping die ieder moet leren kennen, aanvaarden en ontwikkelen. Op alle christenen, - priesters en leken, gehuwden en celibatairen – zijn de woorden van de apostel der volkeren van toepassing: “Gods heilige en geliefde uitverkorenen” (Kol. 3, 12) [b:Kol. 3, 12].

Bij de catechese en de vorming binnen en buiten het gezin mag daarom nooit ontbreken wat de kerk leert over de hoge betekenis van maagdelijkheid en celibaat, vgl: 10: CCL 2, 1029-1030 [[[3411]]] vgl: 3; 22: CSEL 3/1,189, 202-203 [[[3671]]] vgl: SCh 125 [[[1155]]] vgl: Menti Nostrae [[[678]]] vgl: AAS 54(1962), 33 [[[3673]]] vgl: Lumen Gentium [[[617|42]]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|16]]] maar evenmin wat zij leert over het roepingaspect van het huwelijk, dat een christen nooit als een louter menselijk gebeuren mag beschouwen. Zoals Paulus zegt: “Dit geheim heeft een diepe zin. Ik voor mij betrek het op Christus en de Kerk” (Ef. 5, 32) [b:Ef. 5, 32]. Jonge mensen hiervan vast te overtuigen is van het grootste belang zowel voor de kerk als voor de mensheid “die in grote mate afhankelijk is van de ouders en het gezinsleven waaraan zij thuis vorm geven”. Over de taak van de leken in de Kerk en in het bijzonder over het gezin [[1213]]

Ouders dienen steeds door hun eigen leven voorbeeld en levend bewijs te zijn van trouw aan God en aan elkaar in het huwelijksverbond. Dit voorbeeld is met name beslissend in de adolescentie, de periode waarin jonge mensen op zoek zijn naar aantrekkelijke en doorleefde voorbeelden van gedrag. Aangezien in deze tijd er zich vaak meer seksuele moeilijkheden voordoen, dienen de ouders hen de schoonheid en kracht van de kuisheid helpen liefhebben, door wijs advies en door erop te wijzen dat om kuis te leven, het van groot belang is te bidden en veelvuldig de sacramenten te ontvangen, met name de biecht. Ook moeten de ouders hun kinderen zo nodig een heldere en degelijke uiteenzetting weten te geven over de vaste punten van de christelijke moraal, zoals bijvoorbeeld de onontbindbaarheid van het huwelijk, de relatie tussen liefde en voortplanting, en ook dat voor–huwelijkse omgang, abortus, anticonceptie en masturbatie met de zedenwet in strijd zijn. Deze dingen gaan in tegen de bedoeling van de zelfgave in het huwelijk, en het is nuttig eraan te herinneren dat “de beide betekenissen die in de huwelijksdaad besloten liggen, die van de eenwording en die van de voortplanting, niet kunstmatig gescheiden kunnen worden zonder de ware identiteit van de huwelijksdaad zelf aan te tasten”. Gratissimam sane [[565|12]] Het kan voor ouders zeer verhelderend zijn de documenten van de kerk hierover grondig te bestuderen. Gaudium et Spes [[575|47-52]] Humanae Vitae [[34]] Familiaris Consortio [[267]] Persona humana [[8]] Homosexualitatis problema [[1120]] Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652]] Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2331-2400]] Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2514-2533]]

Met name zelfbevrediging is een ernstige en in zich ongeoorloofde ongeregeldheid die moreel niet te rechtvaardigen valt, ofschoon “de onrijpheid van de jeugd, die soms langer dan deze leeftijd duurt, of gebrek aan psychologisch evenwicht of aangenomen gewoonte de handelwijze van een mens kunnen beïnvloeden, zodat zij het overwegen van de daden verzwakken en maken, dat er subjectief niet altijd een zware schuld wordt opgelopen”. Persona humana [[8|9]] De jonge mensen moeten dus deze ongeregeldheid, waar ze zich voordoet, leren overwinnen; vaak is het een teken van inwendige conflicten, en in veel gevallen blijkt er een zelfzuchtige kijk uit op seksualiteit.

Een speciaal probleem dat zich tijdens het proces van seksuele rijping kan voordoen, is de homoseksualiteit, die zich in geürbaniseerde samenlevingen ook meer en meer verspreidt. Over dit verschijnsel dient met een uitgewogen oordeel en in het licht van de kerkelijke documenten te worden gesproken. Persona humana [[8]] Homosexualitatis problema [[1120]] Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2357-2359]] De jonge mensen moeten leren onderscheid maken tussen opvattingen over wat normaal en wat abnormaal is, over subjectieve schuld en objectieve ongeregeldheid, daarbij vermijdend wat tot vijandigheid zou kunnen leiden. Anderzijds moet er duidelijk gewezen worden op de structurele en complementaire gerichtheid van de seksualiteit op huwelijk, voortplanting en christelijke kuisheid. “Onder homoseksualiteit verstaat men de betrekkingen tussen mannen en tussen vrouwen die zich seksueel exclusief of overwegend aangetrokken voelen tot personen van hetzelfde geslacht. Homoseksualiteit kent, door de eeuwen heen en binnen de veelheid van culturen, verschillende verschijningsvormen. De psychische oorsprong is moeilijk op te helderen.” Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|2357]] Er moet onderscheid gemaakt worden tussen een wellicht aangeboren neiging en homoseksuele daden die “naar hun intrinsieke aard ongeordend zijn” Persona humana [[8|8]] en in strijd zijn met de natuurwet. vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|2357]]] Vooral wanneer het stellen van homoseksuele handelingen nog geen gewoonte is geworden, is er in veel gevallen een geschikte therapie mogelijk. Hoe dan ook moet men deze mensen respectvol, waardig en met fijngevoeligheid tegemoet treden. En iedere vorm van onrechtmatige discriminatie vermijden. Wanneer ouders deze neiging of daarmee samenhangend gedrag tijdens de kinderjaren of adolescentie bij hun kinderen zien opkomen, dienen ze zich voor het verkrijgen van goede hulp te wenden tot ter zake deskundigen. Homoseksualiteit betekent voor de meesten van hen een beproeving. “Men moet deze mensen met respect, begrip en fijngevoeligheid behandelen. Men moet iedere vorm van onrechtmatige discriminatie vermijden. Ook deze mensen zijn geroepen om in hun leven de wil van God te volbrengen en – als zij christen zijn – de problemen die zij als gevolg van hun instelling ondervinden, te verenigen met het kruisoffer van de Heer.” vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|2358]]] “Homoseksuele mensen zijn tot kuisheid geroepen.” vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|2359]]]

Bij de opvoeding tijdens de jaren van de adolescentie dient op de achtergrond altijd het besef mee te spelen, hoe belangrijk de seksualiteit is voor de persoonlijke harmonieuze uitgroei, en ook welk ieders persoonlijke roeping is in gezin, maatschappij en kerk. Men mag nooit vergeten dat ongeordende seks geleidelijk iemands vermogen om lief te hebben kan vernietigen, doordat in plaats van de oprechte zelfgave lustbevrediging tot doel van de seksualiteit wordt verheven, en andere mensen gemaakt worden tot voorwerp van eigen bevrediging. Zo wordt de betekenis van de ware liefde tussen man en vrouw (liefde die steeds open staat voor leven), evenzeer als het gezin zelf ondermijnd. Bovendien leidt dit vervolgens tot het minachten van het menselijk leven dat eventueel verwekt zou worden en dat in sommige situaties dan beschouwd wordt als een kwaad dat het persoonlijk genot bedreigt. Samen met het besef hoe.. Samen met het besef hoe bijzonder de libido is – zoals blijkt uit de studie van de menselijke psyche – maakt dit voor ons begrijpelijk wat de kerk leert aangaande de ernst van ieder ongeordend seksgebruik. Persona humana [[8|10]] Merk op dat de kerk leert dat.. Merk op dat de kerk leert dat de schending ernstig is vanwege het object van de daad, maar dit sluit niet uit dat er geen ernstige schuld is bij gebrek aan voldoende vrije wil. Inderdaad wordt in hetzelfde nummer van Persona humana duidelijk gezegd dat het ontbreken van voldoende vrije wil op dit gebied heel goed mogelijk is. “Men heeft van de seksualiteit iets banaals gemaakt en dit is één van de belangrijkste oorzaken van de minachting voor het leven in wording: enkel waarachtige liefde kan het leven behoeden.” Evangelium Vitae [[2|97]]

We mogen ook niet vergeten hoezeer jonge mensen in geïndustrialiseerde samenlevingen op zoek zijn naar, en soms geen raad weten met de eigen identiteit, hoe zij het plan voor hun leven trachten te ontdekken, en hoe ze op moeilijkheden stoten als zij de seksualiteit goed willen integreren in een rijpe en goedgerichte persoonlijkheid, maar hoe zij naast dit alles ook problemen hebben met het aanvaarden van zichzelf en van hun lichaam. Daarom worden er voor de opgroeiende jeugd allerlei poliklinieken en speciale centra gesticht, vaak alleen bestemd voor hedonistische doeleinden. Van de andere kant helpt een gezonde zorg voor het eigen lichaam zichzelf te aanvaarden als gave en als geïncarneerde geest, bedoeld om open te staan naar God en de samenleving. De vorming in deze bijzonder constructieve maar niet altijd ongevaarlijke periode moet gepaard gaan met een gezonde zorg voor het lichaam. Anders dan hetgeen genot najagende groepen, speciaal in de rijke maatschappijen, te bieden hebben, is het van belang aan de jonge mensen de idealen voor te houden van menselijke en christelijke solidariteit, en ze concreet duidelijk te maken hoe ze actief kunnen deelnemen aan kerkelijke verenigingen, bewegingen en vrijwillige katholieke en missionaire activiteiten.

Vriendschappen zijn in deze periode zeer belangrijk. Al naargelang de plaatselijke gewoonten en omstandigheden is de adolescentie een tijd waarin de jongelui grotere zelfstandigheid genieten op het gebied van hun omgang met anderen en van de tijd die ze in het gezin doorbrengen. De ouders moeten hun kinderen hun gerechtvaardigde zelfstandigheid niet ontnemen maar wel, indien nodig, een ‘neen’ weten te laten horen; Men denke slechts aan de.. Men denke slechts aan de verkeerde dingen die vaak in sommige discotheken plaats hebben, zelfs tussen jongens en meisjes onder de 16 jaar tegelijk moeten ze hun kinderen smaak weten bij te brengen voor wat mooi, edel en waar is. De ouders dienen ook begrip te hebben voor het zelfbesef van de jongeren: dit kan een tijdlang verward zijn, wanneer het hun nog niet duidelijk is wat persoonlijke waardigheid betekent en wat ervoor vereist is.

Door hartelijke en geduldige raadgevingen zullen de ouders de jonge mensen helpen vermijden dat zij zich al teveel in zichzelf opsluiten. Zo nodig zullen ze hen leren ingaan tegen bepaalde, voor echte liefde moordende, maatschappelijke trends, en zullen ze hun waardering bijbrengen voor geestelijke zaken. “Weest nuchter, wordt wakker! Uw vijand de duivel zwerft rond als een brullende leeuw, op zoek naar een prooi om te verslinden. Weerstaat hem, sterk door het geloof. Ga weet dat soortgelijk lijden het deel is van uw broeders over heel de wereld. De God van alle genade, die u in Christus tot Zijn eeuwige heerlijkheid heeft geroepen, Hijzelf zal u na een korte tijd van lijden herstellen en bevestigen en stevig zetten op hechte grondslagen” (1 Pt. 5, 8-10) [b:1 Pt. 5, 8-10].

Het ligt niet in de bedoeling van dit document in te gaan op de naaste en de onmiddellijke voorbereiding op het huwelijk, een voorbereiding die nodig is voor christelijke vorming en die omwille van de problemen van deze tijd en gezien het onderricht van de kerk bijzonder wordt aanbevolen. vgl: Familiaris Consortio [[[267|66]]] Niettemin moet wel worden beseft dat de taak van de ouders niet ophoudt als hun kinderen meerderjarig worden; overigens zijn er in de onderscheiden culturen en wetten uiteenlopende opvattingen over de vraag in welk levensjaar dat gebeurt. Van bijzondere betekenis voor de jonge mensen is ook het ogenblik dat zij hun intrede doen in de wereld van de arbeid of dat zij hoger onderwijs gaan volgen; het zijn momenten waarop zij in contact komen met heel andere gedragsvormen en gelegenheden; die betekenen een werkelijke persoonlijke uitdaging – een soms bruusk contact, maar dat wel heel heilzaam kan zijn.

Als ouders met hun kinderen in open en vertrouwvol gesprek blijven, waarin ze hun gevoel van verantwoordelijkheid stimuleren en hun legitieme en noodzakelijke zelfstandigheid respecteren, zullen ze voor hen door voorbeeld en raad steeds een referentiepunt blijven; zo zullen hun kinderen geleidelijk opgenomen worden in breder maatschappelijk verband en kunnen uitgroeien tot rijpe en evenwichtige mensen. Speciaal moet ervoor gewaakt worden dat de kinderen hun gelovige relatie met de kerk en haar activiteiten verbreken; integendeel, die zou juist versterkt moeten worden. Ze zouden bepaalde patronen moeten leren kiezen voor hun toekomstige denk– en leefwereld, en moeten gaan zien hoe zij zich als christen kunnen inzetten op cultureel en sociaal terrein, onbeschroomd ervoor uitkomend christen te zijn, en zonder dat een bepaald roepingsbesef of zoeken naar de eigen roeping verloren gaat. In de periode die leidt tot de verloving en de keuze voor het aangaan van een band die zo bijzonder is dat die tot de vorming van een gezin kan leiden, moet de rol van de ouders niet in louter verbieden bestaan, noch minder in het opdringen van een toekomstige echtgenoot of echtgenote. Ze moeten integendeel hun kinderen helpen vaststellen aan welke voorwaarden een serieuze, eerzame en veelbelovende verbintenis moet voldoen, en hen helpen om aan de persoon van het andere geslacht duidelijk te laten blijken dat hun leven door het christen-zijn bepaald is.

De ouders moeten ervoor zorgen zich verre te houden van de veel voorkomende mentaliteit, waarbij meisjes allerlei raadgevingen krijgen over deugd en de betekenis van maagdelijkheid, terwijl hetzelfde van jongens niet geëist wordt, alsof aan hen alles zou zijn toegestaan. Voor het geweten van de christen en het juiste zicht op huwelijk en gezin, is van toepassing hetgeen Paulus aan de Filippenzen over ieder soort roeping schrijft: “houdt uw aandacht gevestigd op al wat waar is, al wat edel is, wat rechtvaardig is en rein, beminnelijk en aantrekkelijk, op al wat deugd heet en lof verdient” (Fil. 4, 8) [b:Fil. 4, 8].

Binnen het kader van de gehele opvoeding tot deugdzaam leven hebben de ouders dus als taak hun kinderen op te voeden tot authentieke liefde. Het primaire verwekken van een menselijk leven moet natuur-noodzakelijk worden gevolgd door het secundaire verwekken, waarin de ouders hun kind helpen om zijn of haar persoonlijkheid te ontwikkelen. Recapitulerend wat tot hier toe is gezegd, en het toespitsend op de praktijk, wordt alles wat in de volgende paragrafen gezegd wordt, aanbevolen.

De hier volgende aanbevelingen zijn opgesteld:

• In het licht van het recht dat iedere mens heeft het katholieke geloof aan te nemen en te belijden vgl: Nostra Aetate [[[610|1.2.5]]] vgl: Handvest van de Rechten van het gezin [[[281|7]]]
• In termen van rechten, vrijheid en waardigheid van het gezin vgl: Handvest van de Rechten van het gezin [[[281|0]]] vgl: Nostra Aetate [[[610|5]]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|26.42.46]]]

De ouders wordt op het hart gedrukt zich van hun eigen opvoedkundige taak bewust te zijn, voor dit primaire recht en deze primaire plicht op te komen en ze uit te oefenen. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|3]]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|36]]] vgl: Handvest van de Rechten van het gezin [[[281|5]]] “Hieruit volgt dat alles wat buitenstaanders van het gezin doen op het gebied van de opvoeding tot liefde, onderworpen moet zijn aan de goedkeuring van de ouders, en niet als vervanging maar als ondersteuning van hun werk moet worden beschouwd. Immers “de seksuele opvoeding, fundamenteel recht en plicht van de ouders, moet steeds plaats vinden onder hun zorgzame leiding, hetzij thuis, hetzij in de opvoedingscentra die door hen gekozen zijn en gecontroleerd worden.” Familiaris Consortio [[267|37]] Vaak beseffen de ouders dit heel goed en streven ze er ook naar, maar staan ze alleen, zijn ze weerloos, en vaak worden hun schuldgevoelens aangepraat. Van groepen, verenigingen en instellingen hebben ze niet alleen begrip nodig, maar ook steun en hulp.

1. Het verdient aanbeveling dat ouders zich met andere ouders verenigen, zowel tot het verdedigen, behouden en vervullen van hun eigen rol als primaire opvoeders van hun kinderen, met name op het gebied van de liefde, vgl: Handvest van de Rechten van het gezin [[[281|8.5]]] vgl: Codex Iuris Canonici [[[30|215.223.799]]] vgl: Gratissimam sane [[[565|16]]] maar ook om schadelijke vormen van seksonderricht te bestrijden en om te zorgen dat hun kinderen worden gevormd volgens de christelijke beginselen en op een wijze die past bij hun persoonlijke ontwikkeling.

2. Wanneer ouders bij de opvoeding van hun kinderen door anderen worden bijgestaan, is het aan te raden dat zij zich nauwkeurig op de hoogte houden van de inhoud en van de methodiek die gehanteerd wordt bij dit aanvullend onderricht. vgl: c-e;deze aanbeveling is hieraan ontleend, want het recht op weten betekent toezicht en controle van de kant van de ouders. [[[281|5]]] Niemand kan kinderen of jongelui tot geheimhouding verplichten over inhoud en methodiek van onderricht dat buiten het gezin wordt gegeven.

3. Wij beseffen dat het voor de ouders moeilijk en vaak onmogelijk is volledig te participeren in alle aanvullend onderricht dat buitenshuis wordt gegeven. Niettemin hebben zij het recht ingelicht te worden over de structuur en inhoud van het programma. In ieder geval kan hun niet het recht worden ontzegd om de lessen bij te wonen. vgl: c-e;deze aanbeveling is hieraan ontleend, want door de participatie van de ouders is het voor hen makkelijker, toezicht te houden en controle uit te oefenen op de wijze waarop hun kinderen opgevoed worden tot liefde. [[[281|5]]]

4. De ouders wordt aangeraden om aandachtig iedere vorm van seksonderricht dat hun kinderen buitenshuis wordt gegeven, te volgen, en hun kinderen daar weg te halen als dit onderricht strijdig is met hun eigen beginselen. vgl: c-e;deze aanbeveling is hieraan ontleend, want doordat de ouders het recht hebben om hun kinderen weg te halen bij voorlichtingslessen kunnen ze hun recht uitoefenen om hun kinderen op te voeden overeenkomstig hun geweten. [[[281|5]]] Een dergelijke beslissing mag er echter niet toe leiden dat hun kinderen gediscrimineerd worden. vgl: Handvest van de Rechten van het gezin [[[281|7]]] Anderzijds hebben ouders die hun kinderen bij dergelijke lessen weghalen, de plicht om hen het juiste onderricht te geven dat past bij de eigen ontwikkelingsfase van het kind of de jonge mens.

1. Aangezien ieder kind of jonge mens de mogelijkheid moet hebben zijn of haar eigen seksualiteit te beleven volgens de christelijke beginselen, en dus de deugd van kuisheid moet kunnen beoefenen, mag geen enkele opvoeder – ook de ouders niet – inbreuk maken op dit recht op kuisheid. (Mt. 18, 4-7) [[b:Mt. 18, 4-7]] vgl: e [[[281|4]]]

2. Het recht dient gerespecteerd te worden dat het kind of de jonge mens heeft om door hun eigen ouders over morele en seksuele zaken naar behoren te worden voorgelicht en wel zo dat het strookt met zijn of haar verlangen kuis te zijn en tot kuisheid te worden gevormd. Gravissimum Educationis [[647|1]] Dit recht moet nader worden gespecificeerd naar de ontwikkelingsfase van het kind, naar de vraag of het in staat is de morele waarheid te plaatsen binnen het kader van de seksuele voorlichting. Ook met de onschuld en rust van het kind dient dit recht rekening te houden.

3. Aan het kind of de jonge mens dient het recht te worden gegeven om zich terug te trekken uit iedere vorm van seksueel onderricht dat buiten het eigen gezin wordt gegeven. Deze aanbeveling is de praktische uitwerking van het recht dat het kind heeft, kuis te zijn, zie alinea 118, en komt overeen met het recht van de ouders, zie alinea 117 [[al:117-118]] Nooit mogen de kinderen of andere gezinsleden om een dergelijk besluit bestraft of gediscrimineerd worden.

In het licht van deze aanbevelingen, kan de opvoeding tot liefde in vier praktische beginselen geconcretiseerd worden.

De seksualiteit van de mens is een heilig geheim dat behandeld moet worden in overeenstemming met de leer en moraal van de kerk, daarbij steeds de gevolgen van de erfzonde voor ogen houdend. Dit leerstellig beginsel, dat doordrongen is van christelijke eerbied en realiteitszin, moet de leidraad zijn bij alle momenten van de opvoeding tot liefde. In een tijd dat de menselijke seksualiteit van haar mysterievolle aard is beroofd, dienen de ouders zorgvuldig te vermijden dat de menselijke seksualiteit ten gevolge van hun voorlichting of van de door anderen geboden hulp tot iets banaals wordt verlaagd. Met name moet er een grote eerbied worden bewaard voor het verschil tussen man en vrouw, waarin de liefde en vruchtbaarheid van God zelf weerspiegeld wordt.

Bij het onderricht over de katholieke leer en moraal aangaande de seksualiteit dienen ook de blijvende gevolgen van de erfzonde te worden betrokken, dat wil zeggen de zwakheid van de mens en de noodzaak van Gods genade om bekoringen te overwinnen en zonde te vermijden. Wat dit betreft dient ieders persoonlijk geweten duidelijk, nauwkeurig en overeenkomstig de geestelijke waarden gevormd te worden. Katholieke moraal beperkt zich echter nooit alleen tot het leren vermijden van zonden, maar handelt ook over het groeien in christelijke deugden en het ontwikkelen van het vermogen zichzelf te schenken volgens de eigen levensroeping.

De mate van voorlichting aan de kinderen en de opgroeiende jeugd dient aangepast te zijn aan hun persoonlijke ontwikkelingsstadium.

Over het beginsel van de keuze van het juiste moment werd reeds gesproken bij de analyse van de verschillende ontwikkelingsfasen bij kinderen en opgroeiende jeugd. Ouders en allen die hen bijstaan moeten oog hebben:

1. voor de verschillende ontwikkelingsfasen, met name de “jaren der onschuld” en de puberteit;
2. voor de wijze waarop ieder van hen deze verschillende levensfasen beleeft;
3. voor bepaalde problemen die met deze fasen samenhangen.

In het licht van dit beginsel kan ook worden aangegeven wat de juiste tijd zal zijn voor het bespreken van bepaalde kwesties.

1. Met de oudere adolescent kan eerst gesproken worden over de tekenen van vruchtbaarheid en vervolgens over de natuurlijke regeling van de vruchtbaarheid, maar alleen in het kader van het onderricht over liefde, huwelijkstrouw, Gods plan betreffende de voortplanting en eerbied voor het menselijk leven.
2. Over homoseksualiteit moet niet vóór de adolescentie worden gesproken tenzij er zich in bijzondere omstandigheden bepaalde ernstige problemen voordoen. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|101-103]]] Over dit onderwerp moet slechts gesproken worden in termen van kuisheid, gezondheid en “de waarheid aangaande menselijke seksualiteit met betrekking tot het gezin zoals door de kerk wordt geleerd”. Homosexualitatis problema [[1120|17]]
3. Over seksuele afwijkingen die betrekkelijk zeldzaam voorkomen dient niet te worden gesproken, tenzij in die gevallen waarbij de ouders in een individueel gesprek ingaan op echte problemen.

Aan kinderen of opgroeiende jeugd mag noch individueel noch als groep materiaal worden aangeboden dat erotisch van aard is.

Dit zedigheidbeginsel moet een bescherming zijn voor de deugd van christelijke kuisheid. Daarom moet bij seksuele voorlichting in het kader van de opvoeding tot liefde het onderricht steeds “positief en verstandig” Gravissimum Educationis [[647|1]] en “duidelijk en fijngevoelig” Familiaris Consortio [[267|37]] zijn. Deze door de Rooms-katholieke. kerk gebruikte vier woorden sluiten alles uit wat bij seksuele voorlichting onaanvaardbaar zou zijn.

Bijvoorbeeld:

• erotische afbeeldingen;
• geschreven of gesproken erotische voorstellingen; vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|76]]]
• obcene of grove taal;
• onfatsoenlijke humor;
• kuisheid belachelijk maken;
• proberen de ernst van de zonde tegen deze deugd te minimaliseren.

Daarnaast moeten, ook al hebben ze geen erotische lading, schetsmatige en realistische beelden van de geboorte van een kind, bijvoorbeeld in een film, geleidelijk getoond worden zodat de meisjes en jonge vrouwen niet bang worden om kinderen ter wereld te brengen of er afwijzend tegenover komen te staan.

Niemand mag gevraagd, laat staan gedwongen worden, om op enigerlei wijze handelingen te verrichten die objectief onzedig zouden zijn of die subjectief ervaren zouden worden als aantasting van zijn of haar schroom en gevoel voor intimiteit. Met dit beginsel van respect voor het kind worden alle onbehoorlijke manieren om kinderen of jonge mensen ergens bij te betrekken, uitgesloten. Hieronder kunnen onder andere de volgende methoden vallen die seksonderricht misbruiken:

1. iedere ‘gedramatiseerde’ voorstelling, mimespel of rollenspel waarmee genitale of erotische zaken worden uitgebeeld;
2. het maken van dat soort tekeningen, kaarten of modellen;
3. het zoeken van persoonlijke informatie over seksuele kwesties, Afgezien, wanneer het gaat om.. Afgezien, wanneer het gaat om verstandig en aangepast onderricht over de natuurlijke regeling van de vruchtbaarheid. of het vragen dat de voorlichting in het gezin bekend wordt gemaakt;
4. mondelinge of schriftelijke examens over genitale en erotische vraagstukken.

Ouders en allen die hen bijstaan, dienen deze beginselen en normen voor ogen te houden wanneer zij de verschillende methoden gebruiken die volgens de ervaring van ouders en deskundigen geschikt lijken. We willen nu op deze aanbevolen methoden ingaan. Daarnaast zal worden aangegeven welke methoden vooral zijn te vermijden, samen met de daaronder liggende ideologie.

De normale en fundamentele methode, waarover in dit document reeds is gesproken, is het persoonlijk gesprek van de ouders met hun kinderen, dat wil zeggen de individuele vorming binnen het gezin. In feite kan niets een vertrouwvol en open gesprek tussen ouders en hun kinderen vervangen, een gesprek dat niet alleen rekening houdt met hun ontwikkelingsfase, maar dat de jonge mens ook in zijn of haar individualiteit respecteert. Wanneer echter ouders hulp zoeken bij anderen, zijn er verschillende nuttige methoden die kunnen worden aanbevolen op grond van de ervaring van ouders en omdat ze beantwoorden aan de eis van christelijke voorzichtigheid.

1. Samen of individueel kunnen ouders naar anderen gaan die verstand hebben van de vorming tot liefde om van hun ervaring en deskundigheid te profiteren. Deze mensen kunnen de ouders uitleg geven, en hen van door de kerkelijke overheid goedgekeurde boeken en andere hulpmiddelen voorzien.

2. Ouders weten niet altijd goed raad met de problematische kant van de opvoeding tot liefde, en kunnen daarom samen met hun kinderen deelnemen aan bijeenkomsten onder leiding van betrouwbare deskundigen, zoals artsen, priesters, leraren. In sommige gevallen zal het de voorkeur verdienen dat alleen de zonen en dochters bij deze bijeenkomsten aanwezig zijn opdat ze vrijer kunnen spreken.

3. Er zijn situaties dat de ouders de opvoeding tot liefde gedeeltelijk aan een ander vertrouwd persoon toevertrouwen, indien er zaken aan de orde zijn die in bepaalde gevallen speciale deskundigheid of pastorale zorg vereisen.

4. De godsdienstlessen over de moraal kunnen verzorgd worden door andere vertrouwde personen, waarbij bijzondere aandacht dient gegeven te worden aan de seksuele ethiek in de puberteit en adolescentie. Ouders dienen zich voor deze moraallessen die hun kinderen buitenshuis krijgen, te interesseren en er gebruik van te maken als ondersteuning van hun werk als opvoeders. In deze lessen moeten niet de meer intieme biologische of affectieve aspecten van de seksuele voorlichting worden behandeld; dat is de taak van de individuele vorming in het gezin. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|58]]]

5. De religieuze vorming van de ouders zelf, met name een degelijke volwassenen–catechese over echte liefde, legt de grondslagen van een volwassen geloof dat hun bij de vorming van hun kinderen tot leidraad kan dienen. Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|63]] Dankzij deze volwassen-catechese zullen zij niet alleen de eenheid van leven en liefde in het huwelijk beter kunnen begrijpen, maar ook leren hoe ze met hun kinderen beter kunnen communiceren. Bovendien zullen de ouders tot de bevinding komen dat zij zelf veel voordeel hebben van hun bezig zijn met de vorming tot liefde van hun kinderen, omdat ze zullen ontdekken dat deze liefdesdienst hen helpt “zich levendig bewust te blijven van de ‘gave’ die zij onophoudelijk in hun kinderen ontvangen”. Familiaris Consortio [[267|21]] Het kan goed zijn door deskundigen speciale cursussen te laten geven om de ouders te leren hoe zij hun opvoedende taak kunnen uitoefenen.

De ouders moeten in onze tijd waakzaam zijn voor de verschillende manieren waarop hun kinderen soms een immorele vorming krijgen door middel van methoden die gepropageerd worden door groepen met standpunten en belangen die strijdig zijn met de christelijke moraal. vgl: Gratissimam sane [[[565|13]]] Een opsomming van alle onaanvaardbare methoden zou onmogelijk zijn. wij noemen hier slechts enkele van de meer verspreide methoden die een bedreiging vormen voor de rechten van de ouders en het zedelijk leven van hun kinderen.

Allereerst dienen de ouders een geseculariseerde en op geboortebeperking gerichte seksuele vorming af te wijzen; bij dit soort vorming wordt God gemarginaliseerd en wordt het kind als een bedreiging beschouwd. Dit soort seksuele vorming wordt gepropageerd door grote organisaties en internationale verenigingen die voorstanders zijn van abortus, sterilisatie en anticonceptie. Deze organisaties willen een stijl van leven opdringen die strijdig is met de ware menselijke seksualiteit. Ze zijn op het niveau van natie of staat actief, en trachten kinderen en opgroeiende jeugd angst in te boezemen voor de ‘dreigende overbevolking’, om daarmee een contraceptieve dat wil zeggen een ‘antileven’-mentaliteit te propageren. Ze verspreiden valse ideeën over de ‘gezonde voortplanting’ en de ‘rechten van jonge mensen op het gebied van seks en voortplanting’. Instrumentem Laboris [[3879|(28.84)]] Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[3652|62]] Sommige van deze geboortebeperking propagerende organisaties beheren bovendien klinieken waarin met schending van de rechten der ouders, aan jonge mensen de mogelijkheid wordt geboden tot abortus en anticonceptie, waarmee promiscuïteit in de hand wordt gewerkt en bijgevolg een toename van zwangerschappen onder tieners. “Als wij uitzien naar het jaar 2000, zouden we dan vergeten te denken aan de jeugd? Wat staat hun te wachten? Een samenleving van ‘dingen’ en niet van ‘personen’. Het recht om vanaf hun prilste jeugd ongeremd te doen wat ze willen op voorwaarde dat het ‘veilig’ is. Zichzelf zonder voorbehoud geven, de eigen instincten beheersen, zich verantwoordelijk weten, - men vindt dat allemaal achterhaalde begrippen.” Aan de staatshoofden met het oog op de Conferentie van Cairo [[3880]]

Vóór de adolescentie kan aan de hand van de katholieke moraal en de eerbied voor menselijk leven geleidelijk het immoreel karakter worden uiteen gezet van abortus langs chemische zowel als langs chirurgische weg. vgl: Evangelium Vitae [[[2|58-63]]] Wat sterilisatie en anticonceptie betreft, hierover dient niet vóór de adolescentie, en allen overeenkomstig de leer van de Rooms-katholieke kerk gesproken te worden. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|62]]] Vandaar dat de morele en spirituele betekenis en ook de betekenis voor de gezondheid, van de methoden voor natuurlijke vruchtbaarheidsregeling moeten worden benadrukt, terwijl tegelijk gewezen dient te worden op de gevaren en ethische aspecten van de kunstmatige methoden. Met name dient gewezen te worden op het wezenlijk en diep verschil tussen de natuurlijke en de kunstmatige methoden, zowel wat betreft Gods bedoeling met het huwelijk als wat betreft het realiseren van de “totale zelfgave van de echtgenoten”, Familiaris Consortio [[267|32]] en het openstaan voor het leven.

In sommige samenlevingen zijn er beroepsverenigingen aan het werk van vormingsleiders, adviseurs en therapeuten op het gebied van seks. Aangezien hun werk vaak op ongezonde theorieën berust die geen wetenschappelijke waarde hebben en geen oog hebben voor authentieke antropologie, en op theorieën die de betekenis van echte kuisheid niet erkennen, dienen de ouders dat soort verenigingen met behoedzaamheid te benaderen, ook al hebben ze misschien een of andere officiële erkenning gekregen. Als hun zienswijze strijdig is met de leer van de kerk, blijkt dat niet alleen in hun bezigheden maar ook in hun in vele landen wijdverspreide publicaties.

Een andere verkeerde methode is wanneer aan de kinderen bij het hun gegeven seksonderricht, al is het maar schetsmatig, al de intieme details worden geleerd van het genitale verkeer. Tegenwoordig wordt als motief hiervoor aangevoerd dat men wil opvoeden tot ‘veilig vrijen’, vooral met het oog op de verspreiding van aids. Wat dit betreft dienen de ouders ook het propageren af te wijzen van het zogenaamd ‘veilig vrijen’ of ‘veiliger seks’, een gevaarlijke en immorele gedragslijn, die berust op de misleidende theorie dat het condoom adequate bescherming zou bieden tegen aids. De ouders moeten benadrukken dat de enige ware en veilige vorming ter voorkoming van deze besmettelijke ziekte bestaat in onthouding buiten het huwelijk en trouw in het huwelijk.

Er is een wijdverspreide maar mogelijk schadelijke methode in gebruik die ‘waardeverheldering’ wordt genoemd. Daarbij worden de jong mensen gestimuleerd om over morele onderwerpen zo ‘onafhankelijk’ mogelijk na te denken, ze te verduidelijken en er over te beslissen; daarbij wordt voorbij gegaan aan de objectieve realiteit van de zedenwet in het algemeen, en er wordt nagelaten het geweten te vormen aangaande de specifieke christelijke voorschiften, zoals die door het magisterium van de kerk worden voorgehouden. vgl: Veritatis Splendor [[[83|95-97]]] Men geeft aan de jongelui het idee dat een morele gedragscode iets is wat zij zelf scheppen, als zou de mens de bron en norm zijn van de moraal.

Tijdens een instabiele periode van hun ontwikkeling worden jonge mensen echter door de ‘waardeverheldering’-methode belemmerd in hun ware vrijheid en onafhankelijkheid. vgl: over de zedelijke autonomie van de mens [[[83|41]]] In de praktijk wordt niet alleen de opvatting ondersteund van de meerderheid, maar worden de jongelui ook voor ingewikkelde morele situaties gesteld die heel veraf liggen van de normale morele keuzes waar zij iedere dag voor staan en waarin goed en kwaad gemakkelijk te onderscheiden zijn. Deze onaanvaardbare methode dreigt uit te lopen op een alles relativerende houding op moreel terrein, terwijl onverschilligheid voor de zedenwet en een houding van ‘alles mag’ ermee in de hand worden gewerkt.

Ook dienen de ouders erop te letten hoe soms seksueel onderricht een onderdeel wordt van de behandeling van andere, op zich nuttige, onderwerpen (bijvoorbeeld gezondheid en hygiëne, persoonlijke ontwikkeling, gezinsleven, kinderboeken, sociale en culturele vakken, enzovoorts). In dit soort situaties is de inhoud van het seksonderricht moeilijker te controleren. Deze inclusieve methode wordt met name gebruikt door mensen die seksonderricht geven met het oog op geboortebeperking of in landen waar de regering de rechten van de ouders op dit gebied niet respecteert. Het zou echter een totaal verkeerde vorm van catechese zijn als men, vanwege het nauwe verband tussen godsdienst en zedenleer, in het godsdienstonderwijs een plaats zou inruimen voor de biologische en affectieve voorlichting over seks, die de ouders overeenkomstig hun verstandig inzicht in eigen huis zouden moeten geven. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|58]]]

Als algemene richtlijn, tenslotte, moet men steeds voor de geest houden dat al de verschillende methoden van seksuele vorming door de ouders beoordeeld moeten worden in het licht van de beginselen en zedelijke normen van de kerk, die de menselijke waarden in het dagelijkse leven verwoorden. vgl: Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde [[[3652|19]]] Familiaris Consortio [[267|37]] Ook moet rekening gehouden worden met de eventuele negatieve effecten van verschillende methoden op de persoonlijkheid van de kinderen.

Authentieke opvoeding tot liefde moet rekening houden met het cultureel milieu waarin ouders en kinderen leven. Inculturatie is de eenheid tussen het door iemand beleden geloof en zijn concrete leven, en betekent dus het scheppen van een harmonieuze verhouding tussen geloof en cultuur, waarbij Christus en zijn evangelie absolute voorrang hebben boven de cultuur.

“Uit het feit dat het christelijk geloof de hele natuurlijke en culturele orde overstijgt, volgt dat dit geloof enerzijds verenigbaar is met alle culturen, in zoverre die geleid worden door de rechte rede en de goede wil, en van de andere kant op eminente wijze een dynamiserende culturele factor is. Het geheel van betrekkingen tussen geloof en cultuur is vanuit één enkel beginsel te verklaren: de genade eerbiedigt de natuur, geneest haar door de zonde geslagen wonden, versterkt en verheft haar. Het specifieke doel van de genade is de verheffing tot het goddelijk leven, maar dit kan alleen gebeuren op voorwaarde dat de natuur wordt genezen, en dat de natuur door de verheffing tot de bovennatuurlijke orde, op de haar passende wijze, komt tot de volle volmaaktheid.” Fides et inculturatio [[1355|1.10]]

Vandaar dat expliciet en voortijdig seksonderricht nooit te rechtvaardigen valt uit naam van de heersende geseculariseerde cultuur. Integendeel, ouders moeten hun kinderen de sterke invloed van deze cultuur leren begrijpen en weerstaan, zodat ze altijd de weg van Christus volgen.

In traditionele culturen moeten de ouders geen praktijken aanvaarden die strijdig zijn met de christelijke moraal, bijvoorbeeld bepaalde puberteitsriten die soms met zich meebrengen dat jonge mensen tot seksuele handelingen worden gebracht, noch handelingen die in strijd zijn met iemands persoonlijke waardigheid en rechten, zoals de besnijdenis van meisjes. Het is de taak van de lokale kerkelijke gezagsdragers om te beoordelen of plaatselijke gewoonten te verenigen zijn met de christelijke moraal. Maar de tradities van zedigheid en terughoudendheid op seksueel gebied, die voor verschillende samenlevingen kenmerkend zijn, moeten overal gerespecteerd worden. Tegelijk moet het recht gehandhaafd worden dat jonge mensen hebben op voldoende voorlichting. Verder moet de bijzondere rol van het gezin in een dergelijke cultuur worden gerespecteerd, vgl: Familiaris Consortio [[[267|66]]] zonder dat een op westerse leest geschoeide seksuele vorming wordt opgelegd.

Er zijn verschillende manieren om ouders te helpen en te steunen bij het vervullen van hun fundamentele plicht en fundamenteel recht hun kinderen op te voeden tot liefde. Het bieden van zulke steun betekent nooit dat aan de ouders dit recht en die plicht zouden worden ontnomen of dat zij erin zouden worden beperkt, want deze plicht en dit recht zijn “oorspronkelijk en primair”, “onvervangbaar en onvervreemdbaar”. vgl: Familiaris Consortio [[[267|36.40]]] Gratissimam sane [[565|16]] Vandaar dat de rol die anderen bij het helpen van de ouders kunnen vervullen altijd is:

1. subsidiair, omdat de rol van het gezin in de opvoeding altijd voorop staat;
2. ondergeschikt, dat wil zeggen onderworpen aan de oplettende leiding en controle door de ouders.

Allen moeten de juiste rangorde bewaren van medewerking en samenwerking tussen ouders en degenen die hen bij hun taak kunnen helpen. Het is duidelijk dat de door anderen verleende hulp allereerst gegeven moet worden aan de ouders, eerder dan aan hun kinderen.

Zij die geroepen worden om de ouders te helpen bij de opvoeding van hun kinderen tot liefde, moeten bereid en opgeleid zijn om in hun onderricht zich te houden aan de ware zedenleer van de Rooms-katholieke kerk. Daarnaast moeten zij volwassen mensen zijn, met een onbesproken gedrag, trouw aan hun eigen levensstaat als christen, gehuwd of ongehuwd, leek, religieus of priester. Ze moeten niet alleen volkomen op de hoogte zijn van alles wat op de morele en seksuele voorlichting betrekking heeft, maar ook oog hebben voor de rechten en de rol van de ouders en het gezin, alsmede voor de behoeften en problemen van de kinderen en de opgroeiende jeugd. Zij die de ouders hulp bieden.. Zij die de ouders hulp bieden kunnen de beginselen toepassen die in de Educatieve richtlijnen over de menselijke liefde voor onderwijskrachten zijn aangegeven Zo “moeten zij” in het licht van de beginselen en inhoud van dit document “zich opstellen in de geest die de ouders bezielt”. Familiaris Consortio [[267|37]] Maar wanneer de ouders menen dat zij zelf in staat zijn naar behoren te zorgen voor de opvoeding tot liefde, zijn ze niet verplicht ondersteuning te aanvaarden.

De Pauselijke Raad voor het Gezin beseft dat er veel behoefte is aan degelijk, speciaal voor de ouders volgens de in dit document uiteengezette beginselen gemaakt materiaal. Ter zake kundige ouders die van deze beginselen overtuigd zijn, behoren bij het maken van dit materiaal te worden betrokken. Ze zullen dan met hun eigen ervaring en wijsheid anderen kunnen helpen hun kinderen tot kuisheid op te voeden. Ook zullen de ouders graag de hulp en het toezicht aanvaarden van de bevoegde kerkelijke autoriteiten bij het propageren van geschikt materiaal en het verwijderen of corrigeren van materiaal dat op het punt van doctrine, keuze van het juiste tijdstip, inhoud en methode van dergelijk onderricht, afwijkt van de in dit document uiteengezette beginselen. vgl: Familiaris Consortio [[[267|(65-76.121-144)]]] Deze beginselen zijn ook van toepassing op alle moderne communicatiemiddelen. De Pauselijke Raad voor het Gezin rekent er in het bijzonder op dat de bisschoppenconferenties de ouders duidelijk op dit alles zullen wijzen en hen zullen steunen; deze conferenties zullen, waar nodig, weten op te komen voor het recht en het eigen domein van gezin en ouders, ook met betrekking tot de programma’s van de staat op het gebied van de opvoeding.

Bij het verrichten van dit werk van liefde jegens hun eigen kinderen dienen de ouders de steun en medewerking te genieten van de andere leden van de kerk. De rechten van de ouders moeten worden erkend, beschermd en in stand gehouden, niet alleen als garantie voor een degelijke vorming van de kinderen en de opgroeiende jeugd, maar ook als waarborg voor de juiste ordening in de medewerking en samenwerking tussen ouders de degenen die hen bij dit werk helpen. Zo dienen in de parochies en andere vormen van apostolaat de ouders die hun best doen hun eigen kinderen te vormen, door de geestelijkheid en religieuzen aangemoedigd en gesteund te worden. Anderzijds dienen de ouders te beseffen dat het gezin niet de enige en exclusieve vormende gemeenschap is. Daarom dienen ze hartelijke en actieve betrekkingen te onderhouden met andere personen die hun kunnen helpen, zonder dat ze ook maar één moment hun eigen onvervreemdbare rechten uit het oog verliezen.

Tegenover veel uitdagingen waaraan de christelijke kuisheid is blootgesteld, blijven de gaven van natuur en genade die aan de ouders zijn geschonken steeds de meest hechte grondslag waarop de kerk haar kinderen vormt. Een groot deel van de vorming is niet rechtstreeks en ligt ingebed in een sfeer van hartelijke tederheid, want ze komt voort uit de aanwezigheid en het voorbeeld van ouders met een zuivere en edelmoedige liefde. Wanneer de ouders durven vertrouwen op deze opdracht van vorming tot liefde, zullen ze de geestkracht vinden om de uitdagingen en problemen van deze tijd te overwinnen door de kracht van hun liefde.

De Pauselijke Raad voor het Gezin [d:93] drukt daarom de ouders op het hart te vertrouwen op hun rechten en plichten met betrekking tot de opvoeding van hun kinderen, zodat ze voort weten te gaan met wijsheid en inzicht, in de wetenschap dat zij door Gods gave gesteund worden. Laten de ouders bij deze edele taak steeds hun vertrouwen op God stellen door te bidden tot de Heilige Geest, de milde Trooster en Gever van alle goeds. Laten zij de machtige bijstand en bescherming zoeken van Maria, de onbevlekte Moeder Maagd van de Schone Liefde en voorbeeld van gelovige zuiverheid. Laten ze zich ook tot de heilige Jozef wenden, haar rechtvaardige en kuise echtgenoot, en zijn voorbeeld van trouw en zuiverheid van hart volgen. vgl: Redemptoris Custos [[[6|31]]] Laten de ouders altijd steunen op de liefde die zij hun kinderen bieden, een liefde die “vrees uitbant”, die “alles verdraagt, alles gelooft, alles hoopt, alles duldt” (1 Kor. 13, 7) [b:1 Kor. 13, 7]. Zulke liefde staat gericht en moet gericht zijn op de eeuwigheid, op het oneindige geluk dat door onze Heer Jezus Christus beloofd is aan hen die Hem volgen: “zalig de zuiveren van hart, want zij zullen God zien” (Mt. 5, 8) [b:Mt. 5, 8].

Vaticaanstad, 8 december 1995

Alfonso Kardinaal Lopez Trujillo
Voorzitter van de Pauselijke Raad voor het Gezin

Elio Sgreccia
titulair bisschop van Zama Minor
secretaris van de Pauselijke Raad voor het Gezin