De menselijke en christelijke roeping van de naties van het Europese continent

Majesteit, excellente en doorluchtige heren, dames, broeders.

Aan het eind van mijn pelgrimstocht door Spanje, sta ik stil in deze schitterende kathedraal, die zo nauw verbonden is met de heilige apostel Jakobus en het geloof van Spanje. Staat mij toe allereerst zijne majesteit de koning hartelijk te danken voor de betekenisvolle woorden welke hij aan het begin van deze ontmoeting tot mij heeft gericht.

Deze plaats welke zo dierbaar is aan de Galiciërs en alle Spanjaarden, is in het verleden een aantrekkingspunt en een punt van samenkomst voor Europa en voor heel de christenheid geweest. Daarom heb ik hier de eminente vertegenwoordigers willen ontmoeten van de Europese instellingen, van de bisschoppen en organisaties. Tot allen richt ik mijn welwillende en hartelijke groet en met u wil ik deze avond nadenken over Europa.

Mijn blik verruimt zich op dit ogenblik naar heel het Europese continent, naar het ontzaglijk netwerk van verbindingswegen die de steden en naties verenigen, die het samenstellen, en ik zie de wegen weer die sinds de Middeleeuwen ontelbare pelgrims naar de heilige Jakobus van Compostela hebben gebracht en brengen - zoals het heilig jaar aantoont, dat dit jaar wordt gevierd - die aangetrokken worden door de devotie tot de apostel.

Vanaf de l1e en de 12e eeuw gingen de gelovigen uit alle hoeken van Europa onder de stuwkracht van de monniken van Cluny steeds talrijker naar het graf van de heilige Jakobus over die beroemde 'weg van de heilige Jakobus' naar wat men toen als het 'einde der aarde' beschouwde en die de Spanjaarden reeds als pelgrims waren gegaan, terwijl ze hulp en bescherming vonden bij voorbeeldige figuren van liefde zoals de heilige Dominicus de la Calzada en de heilige Johannes Ortega, of op plaatsen als het heiligdom van Onze Lieve Vrouw van de weg.

Zij kwam hier van Frankrijk, Italië, van Centraal Europa, van de noordelijke landen en van de Slavische naties, christenen uit alle sociale omstandigheden, van koningen tot de eenvoudigste dorpsbewoners, christenen van alle geestelijke niveaus, van heiligen als Franciscus van Assisi en Brigitta van Zweden (om van zoveel andere Spanjaarden maar niet te spreken) tot openbare zondaars die boete wilden doen.

Heel Europa trof zich in dezelfde eeuwen samen rond de 'gedachtenis' van de heilige Jakobus, wat het tot homogeen en geestelijk verenigd Europa uitbouwde. Daarom zal Goethe erop wijzen dat Europa is ontstaan terwijl het op pelgrimstocht was.

De pelgrimstochten naar de heilige Jakobus waren een van de machtige elementen die het wederzijds begrip van de zo verschillende Europese volkeren bevorderden, zoals de Latijnen, Germanen, Kelten, Angelsaksen en Slaven de pelgrimage bracht volkeren bij elkaar, bracht ze met elkaar in contact en verenigde ze, die overtuigd door de prediking van de getuigen van Christus het evangelie hadden omhelsd en tegelijk kan gezegd worden dat ze als volkeren en naties ontstonden.

De geschiedenis van het ontstaan van de Europese naties gaat samen met hun evangelisatie; zo zelfs dat de Europese grenzen samenvallen met die van het binnendringen van het Evangelie. Na twintig eeuwen geschiedenis moet ondanks de bloedige conflicten die de volkeren van Europa tegenover elkaar hebben geplaatst en ondanks de geestelijke crises welke het leven van het continent hebben gekenmerkt -- tot de ernstige vragen die zich over zijn toekomstige bestemming opdringen aan het bewustzijn van onze tijd - gezegd worden, dat de Europese eigenheid niet te begrijpen is zonder het christendom en dat juist daarin de gemeenschappelijke wortels liggen, waardoor de beschaving van het oude continent tot rijpheid is gekomen, zijn cultuur, zijn dynamisme, zijn ondernemingsgeest, zijn vermogen tot opbouwende mededeelzaamheid ook op andere continenten, alles wat zijn glorie uitmaakt.

En vandaag blijft de ziel van Europa nog één, omdat het behalve de gemeenschappelijke herkomst, leeft van de gemeenschappelijke christelijke en menselijke waarden, zoals die van de waardigheid van de menselijke persoon, het diepe gevoel voor rechtvaardigheid en vrijheid, de arbeidzaamheid, de geest van initiatief, de liefde voor het gezin, de eerbied voor het leven, de verdraagzaamheid en het verlangen naar samenwerking en vrede, welke het kenmerken.

Ik richt mijn blik op Europa als het continent, dat het meest heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de wereld zowel op het niveau van de denkbeelden als op dat van het werk, de wetenschap en de kunst. En terwijl ik de Heer zegen, omdat Hij het vanaf het begin van de apostolische prediking met zijn evangelisch licht heeft verlicht, kan ik niet stilzwijgend voorbij gaan aan de crisistoestand waarin het zich bevindt bij de nadering van het derde millennium van het christelijk tijdperk.

Ik spreek tot de vertegenwoordigers van organisaties die voor de Europese samenwerking zijn ontstaan, tot de broeders in het bisschopsambt van de verschillende plaatselijke kerken van Europa. De crisis raakt zowel het burgerlijke leven als het godsdienstige leven. Op burgerlijk plan is Europa verdeeld. Onnatuurlijke breuken beroven mijn volkeren van het recht allen wederzijds in een sfeer van vriendschap te ontmoeten; en om hun krachten en hun creativiteit vrij te verenigen in dienst van een vreedzaam samenleven en een duurzame bijdrage aan de oplossing van de problemen die de andere continenten raken. Het burgerlijk leven wordt gekenmerkt door de gevolgen van geseculariseerde ideologieën, welke van de ontkenning van God of de beperking van de godsdienstvrijheid reiken tot het overwegend belang dat aan het economische succes wordt toegekend met betrekking tot de menselijke waarde van de arbeid en de productie: van het materialisme en hedonisme die de waarden aantasten van het vruchtbare en eensgezinde gezin, van het nauwelijks ontvangen leven, van de morele bescherming van de jongeren, tot een 'nihilisme' dat de wil ontneemt om beslissende problemen het hoofd te bieden zoals die van de nieuwe armen, de gastarbeiders, de etnische en godsdienstige minderheden; het gezond gebruik van de middelen van massacommunicatie, terwijl het wapens in handen geeft van het terrorisme.

Ook op godsdienstig plan is Europa verdeeld. Niet zozeer noch voornamelijk door de verdeeldheden die in de loop van de eeuwen zijn ontstaan, alswel doordat de gedoopten en gelovigen de diepe beweegredenen van hun geloof hebben opgegeven en de leerstellige en morele kracht van de christelijke levensvisie, welke personen en gemeenschappen hun evenwicht waarborgen.

Daarom richt ik, Joannes Paulus, zoon van de Poolse natie, welke zich altijd door haar oorsprong, traditie, cultuur en vitale betrekkingen als Europees heeft beschouwd, slaaf onder de latijnen en latijn onder slaven; ik, opvolger van Petrus op de zetel van Rome, een zetel welke Christus in Europa heeft willen plaatsen en dat Hij liefheeft om zijn inspanning bij de verbreiding van het christendom in heel de wereld; ik, bisschop van Rome en herder van de universele kerk, vanuit Santiago, een kreet van liefde tot u, oud Europa: 'Kom weer tot uzelf. Wees uzelf. Ontdek weer uw oorsprong. Doe uw wortels herleven. Keer terug tot het beleven van de authentieke waarden die uw geschiedenis roemvol hebben gemaakt en uw aanwezigheid op de andere continenten heilzaam. Herstel uw geestelijke eenheid in een klimaat van volledig respect tegenover andere godsdiensten en de echte vrijheden. Geef aan de keizer wat van de keizer is en aan God wat van God is. Verhovaardig u niet op uw verworvenheden, om hun mogelijke negatieve gevolgen niet te vergeten; laat u niet terneer drukken door het kwantitatief verlies van uw aanzien in de wereld en de sociale en culturele crises welke u treffen. U kunt nog een vuurbaken van beschaving en aanmoediging tot vooruitgang voor de wereld zijn. De andere continenten kijken naar u en verwachten van u het antwoord dat de heilige Jakobus aan Christus gaf: 'Dat kan ik'.

Wanneer Europa één is, en dat kàn het zijn met het verschuldigde respect voor al zijn verschillen, met inbegrip van die van de verschillende sociale stelsels; wanneer Europa zich in het sociale leven weer aan het denken zet met de kracht welke sommige beginselverklaringen bezitten zoals die van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens [1491], de Europése verklaring van de rechten van de mens [7759], de slotakte van de Conferentie over de veiligheid en samenwerking in Europa [4464]; wanneer Europa meer in het bijzonder in het godsdienstige leven weer gaat handelen met de verschuldigde erkenning van en eerbied voor God, waarop elk recht en elke rechtvaardigheid gebaseerd is; wanneer Europa opnieuw de deur opent voor Christus en niet bang is de grenzen van de staten, van de zowel economische als politieke systemen, de uitgestrekte gebieden van de cultuur, de beschaving en de ontwikkeling voor zijn heilsmacht te openen vgl: Plechtige ambstaanvaarding [[[92|5]]], zal zijn toekomst niet beheerst blijven door onzekerheid en angst, maar zal zich openen voor een. zowel innerlijk als uiterlijk nieuwe levensperiode die heilzaam en bepalend is voor de hele wereld, welke voortdurend bedreigd wordt door oorlogswolken en de mogelijke orkaan van een atoomholocaust.

Op dit moment staan de namen van grote persoonlijkheden voor de ogen van mijn geest mannen en vrouwen, die dit continent hebben verlicht met hun genie, hun bekwaamheden, hun deugden. De lijst van denkers, geleerden, kunstenaars, ontdekkingsreizigers, uitvinders, leiders van de volkeren, apostelen en heiligen is zo lang, dat ze geen inkorting toestaat. Zij vormen een,aanmoedigende erfenis tot voorbeeld en vertrouwen. Vandaag bewaart Europa nog onvergelijkelijke menselijke krachten, die in staat zijn het te steunen in deze historische taak tot continentale wedergeboorte en dienst aan de mensheid. Het is mij dierbaar nu met eenvoud te herinneren aan de geestkracht van een Teresia van Jezus, van wie ik de gedachtenis bijzonder heb willen eren op deze reis, en aan de edelmoedigheid van een Maximiliaan Kolbe, martelaar van de liefde in het concentratiekamp van Auschwitz, die ik onlangs heilig heb verklaard.

Maar een bijzondere gedachte wil ik wijden aan de heilige Benedictus van Nursia en Cyrillus en Methodius, de patronen van Europa. Vanaf de eerste dagen van mijn pontificaat heb ik niet opgehouden mijn zorg voor het leven van Europa te benadrukken en erop te wijzen welke de leringen zijn welke uit de geest en het handelen van de 'patriarch van het Westen' en van de 'twee Griekse broers', apostelen van de Slaven, voortvloeien.

Benedictus wist het oude Romeinse rijk en het evangelie met elkaar te verenigen, de zin voor universaliteit en recht, en die van de waarde van God en van de menselijke persoon. Door zijn beroemde motto 'ora et labora' - bid en werk - heeft hij ons een vandaag nog geldende regel nagelaten voor de evenwichtigheid van de persoon en de samenleving, die bedreigd worden door het overheersen van het hebben over het zijn.

De heilige Cyrillus en Methodius wisten vooruit te grijpen op enkele verworvenheden, welke de kerk volledig heeft bereikt gedurende het Tweede Vaticaans Concilie omtrent de inplanting van de evangelische boodschap in de afzonderlijke en typische beschavingen door de taal, gebruiken en het kenmerkende van het ras op te nemen in heel de volheid van hun waarde. En dat deden zij in de negende eeuw met de goedkeuring en de steun van de Apostolische Stoel, door aldus de aanwezigheid van het christendom onder de Slavische volkeren in te voeren, welke vandaag nog onuitroeibaar blijft, ondanks de huidige toevallige wederwaardigheden. Aan de drie patronen van Europa heb ik pelgrimstochten, toespraken, pauselijke documenten en een openbare eredienst gewijd, om over het continent hun bescherming af te smeken en tegelijkertijd de nieuwe generaties op hun gedachten en hun voorbeeld te wijzen.

De kerk is zich bovendien bewust van het aandeel dat haar toekomt in de geestelijke en menselijke vernieuwing van Europa. Zonder posities te heroveren die zij in het verleden innam en die de nieuwe tijden als geheel achterhaald zien, stelt zij zich als Heilige Stoel en als katholieke gemeenschap in dienst om bij te dragen aan het bereiken van die doeleinden, welke een authentiek materieel, cultureel en geestelijk welzijn van de naties verwezenlijken. Daarom is zij ook op diplomatiek niveau door haar waarnemers aanwezig bij de verschillende niet politieke gemeenschappelijke organismen; daarom onderhoudt zij de ruimst mogelijke diplomatieke betrekkingen met de staten; daarom heeft zij in de hoedanigheid van lid, deelgenomen aan de conferentie van Helsinki en de ondertekening van haar belangrijke slotakte, evenals aan de bijeenkomsten van Belgrado en Madrid, waarvan de laatste haar werkzaamheden vandaag hervat en waardoor ik de beste wensen uitspreek op een moment dat voor Europa niet gemakkelijk is.

Maar vooral op het kerkelijk leven wordt een beroep gedaan, om zijn getuigenis van dienstbaarheid en liefde voort te zetten, om bij te dragen aan het overwinnen van de huidige crisis van het continent, zoals ik onlangs de gelegenheid heb gehad te herhalen voor het symposium van de Raad van de Europese bisschoppenconferenties. vgl: De Kerk en Europa [[[7779]]]

De hulp van God is met ons. Het gebed van allen vergezelt ons. De goede wil van vele onbekende personen, stichters van vrede en vooruitgang is onder ons aanwezig als een waarborg dat deze boodschap gericht aan de volkeren van Europa in een vruchtbare bodem zal vallen. Jezus Christus, Heer van de geschiedenis, houdt de toekomst open voor de edelmoedige en vrije beslissingen van allen die, terwijl zij de genade van de goede ingevingen aanvaarden, zich inzetten voor een beslissend handelen voor rechtvaardigheid en liefde, in het teken van de volledige eerbiediging van de waarheid en de vrijheid.

Ik vertrouw deze gedachten toe aan de allerheiligste maagd, opdat zij ze zegent en vruchtbaar maakt; en terwijl ik de verering welke aan de moeder van God in talrijke heiligdommen van Europa wordt gebracht, van Fatima tot Ostra Brama, van Loreto tot Czestochowa, in herinnering roep, smeek ik haar de gebeden van zovele harten te aanvaarden: opdat het welzijn een vreugdevolle werkelijkheid blijft zijn in Europa en opdat Christus ons continent altijd verenigd houdt met God.