De bijdrage van de Kerk aan de vooruitgang van de cultuur

In deze laatste tijd is een belangrijk document van de Heilige Stoel verschenen: de constitutie ' Sapientia Christiana [1307]', gewijd aan het vraagstuk van de academische studies en aan de instituten welke de Kerk opricht met het doel deze studies van dienst te zijn. Er wordt over een sector gehandeld welke een lang en roemvol verleden achter de rug heeft. De Kerk die door Christus is uitgenodigd om 'alle volkeren' te onderwijzen (Mt. 28, 19) [b:Mt. 28, 19], is vanaf het begin in levend contact met de wetenschap getreden. Dat bevestigt de traditie van de oudste christelijke scholen, vooral de meest beroemde in de oudheid, zoals de school van Alexandrië en die van Antiochië. Vervolgens getuigt daarvan de hele eeuwenlange inspanning van de monnikenorden die dank zij hun onvermoeibare arbeid hebben bijgedragen om de teksten van de klassieken, dat wil zeggen van de oude heidense schrijvers, te bewaren. En tenslotte bevestigt dat de nauwe samenwerking van de Kerk met de scholen van verschillende rangorden die het onderwijs hebben verspreid, en vooral met de universiteiten waarvan in de middeleeuwen de grondlijnen werden getrokken.

Tot die tijd gaan vele van de oudste en meest beroemde academies terug in de landen van het Europees continent (en, vervolgens ook op andere continenten), die vandaag nog bestaan. Gedurende eeuwen zijn zij centra van wetenschap en onderwijs geweest, en de cultuur van de afzonderlijke naties en van de Europese landen (en ook van de andere continenten) is hun zeer veel verschuldigd.

Ten aanzien van dit omvangrijke vraagstuk van historische draagwijdte dat op zich voorwerp van veel studies en monografieën is, zal ik me beperken tot slechts een korte herinnering. Men kan in feite niet nalaten over een kwestie te handelen welke zo belangrijk is voor de zending van de Kerk ook in onze tijd.

De oudste universitaire en culturele centra verdienen een korte vermelding, zoals: Bologna, Rome, Padua, Pisa, Florence, in Italië; Parijs, Toulouse, Grenoble, in Frankrijk; Oxford, Cambridge, in Groot Brittannië; Salamanca, Valladolid, in Spanje; Keulen, Heidelberg, Leipzig, in Duitsland; Wenen, Graz, in Oostenrijk; Lissabon, Coimbra, in Portugal; Praag, in Tsjechoslowakije; Kraków, in Polen; Leuven, in België; Mexico, in Mexico; Cordoba, in Argentinië; Lima, in Peru; Quinto, in Ecuador; Manilla, op de Filipijnen.

De zoëven genoemde apostolische constitutie ' Sapientia Christiana [1307]' heeft juist hierop betrekking. Zij is ontstaan als vrucht van het besluit van het Tweede Vaticaans Concilie, dat zich heeft uitgesproken over de uitwerking van een nieuw document over het thema van de betrekkingen van de Kerk met de academische studies. Het voorafgaande document, de constitutie ' Deus Scientiarum Dominus [1474]' werd door paus Pius XI afgekondigd op 24 mei 1931.

De snelle, men zou zeggen onderste boven kerende ontwikkeling van de wetenschap in zijn verschillende hedendaagse stromingen en, in betrekking met dit verschijnsel, de noodzaak de academische instituten aan te passen die door de Kerk in het leven zijn geroepen om hun specifieke taak te vervullen, hebben bijgedragen om ook dat uitstekende document van 1931 aan een vernieuwing te onderwerpen, dat gedurende tientallen jaren aan de Kerk en de samenleving grote diensten heeft bewezen.

De nieuwe constitutie is de vrucht van vele jaren werk van de congregatie voor het katholiek onderwijs [d:119] onder leiding van kardinaal Gabriel Marie Garrone, die dit werk heeft geleid in samenwerking met de afzonderlijke bisschoppenconferenties en ook met de daarbij meer belanghebbende milieus, van academisch karakter, en niet alleen met de katholieke academies zelf.

Vandaag zijn er in de hele wereld 125 academische centra voor Kerkelijke studies. Van deze academische centra bevinden er zich 16 in Rome en worden ook 'Pauselijke Romeinse academies' genoemd. In de wereld zijn er bovendien 47 katholieke universiteiten opgericht door de Heilige Stoel en 34 theologische faculteiten bij staatsuniversiteiten.

Deze academies hebben deelgenomen aan de voorbereidingswerkzaamheden voor de apostolische constitutie ' Sapientia Christiana [1307]'.

Het nieuwe pauselijke document [1307] heeft duidelijk bepaald wat met een 'Kerkelijke faculteit' wordt bedoeld: dat deze zich namelijk bijzonder bezighoudt met de christelijke openbaring en de wetenschappen die daarmee samenhangen, en dat zij daarom weer verbonden zijn met haar evangelisatietaak. Het heeft de bijzondere doeleinden van de Kerkelijke faculteiten bepaald: namelijk de kennis van de christelijke openbaring te verdiepen; de studenten op een niveau van hogere kwalificatie in de verschillende wetenschappen te vormen; actief zowel de universele als particuliere Kerk te helpen bij alle werk van de evangelisatie. Het heeft duidelijk de bestuurscriteria van ieder centrum omlijnd om allen verantwoordelijkheid te geven en een doeltreffend collegiaal functioneren van de afzonderlijke centra te waarborgen. Het heeft de functie van het Kerkelijk leergezag nauwkeurig aangegeven met betrekking tot de 'rechtmatige vrijheid in het doceren en onderzoeken'. Het heeft de vereiste begaafdheden van de docenten omlijnd onder het aspect van de wetenschappelijke uitrusting en het levensgetuigenis. Het heeft een nieuwe structuur van het programma van de faculteiten ingevoerd. Het heeft de theologische faculteit opgeroepen tot een functie van bijzonder belangrijk onderzoek, dat wil zeggen de evangelische boodschap te vertalen in de rechtmatige culturele uitdrukkingsvormen van de verschillende naties. Het heeft het oecumenisch, missionair aspect benadrukt en dat van de menselijke ontwikkeling, waaraan de studies van de Kerkelijke faculteiten moeten bijdragen.

De constitutie over de academische studies zal voor dezelfde doeleinden dienen waarvoor tot nu toe het document ' Deus Scientiarum Dominus [1474]' heeft gediend (kort na de sluiting van het concilie aangevuld met de voorschriften uitgegaan van de heilige congregatie onder de titel van 'Normae quaedam' van 20 mei 1968). Hier moeten wij onze dankbaarheid uitspreken aan al degenen die hebben bijgedragen om zo'n belangrijk document uit te werken. Om mijn toespraak te beëindigen, noodgedwongen kort en beknopt ten opzichte van haar onderwerp, moeten we ons nogmaals rekenschap geven voor welke doeleinden de apostolische constitutie ' Sapientia Christiana [1307]' zal dienen zoals voorheen de constitutie ' Deus Scientiarum Dominus [1474]'.

Om op deze vraag te antwoorden, moet men de Kerk bij haar zending voor ogen houden. Een zending welke door Christus de Heer is vastgesteld toen hij tot de apostelen heeft gezegd: 'Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen' (Mt. 28, 19) [b:Mt. 28, 19], 'verkondigt het evangelie aan heel de schepping' (Mc. 16, 15) [b:Mc. 16, 15].

Het Evangelie verkondigen, onderrichten, betekent in contact treden met de levende mens, met het menselijk denken, dat voortdurend, en altijd op andere wijze en op nieuwe terreinen de waarheid zoekt. Het vraagt om en wacht op antwoord. Om het authentieke antwoord te vinden overeenkomstig de werkelijkheid, en dat nauwkeurig en overtuigend is, onderneemt het soms moeilijke en ondankbare onderzoekingen. De dorst naar de waarheid is een van de onloochenbare uitingen van de menselijke geest. Het evangelie verkondigen, onderrichten, betekent in contact treden met die stemmen van de menselijke: geest op verschillende niveaus, maar vooral op het hogere niveau, daar waar het onderzoek van de waarheid op methodische wijze wordt uitgevoerd, aan gespecialiseerde instituten die dienen voor het onderzoek en voor het overbrengen van de resultaten van de onderzoekingen, dat wil zeggen voor het onderricht.

De katholieke academies moeten plaatsen zijn waar de evangelisatie van de Kerk in contact treedt met het grote universele 'academische proces' dat zijn voordeel doet met alle veroveringen van de moderne wetenschap.

Tegelijkertijd verdiept de Kerk in deze academies door aanhoudende bevestiging en vernieuwing de eigen wetenschap: die welke aan de mens van onze tijd als heilsboodschap moet worden overgebracht. En deze wetenschap brengt het allereerst over aan degenen die het op hun beurt op een getrouwe en authentieke wijze moeten overbrengen aan de anderen en, tegelijk, aangepast aan de noden en de vragen van de generaties van onze tijd.

Dit is een onmetelijk werk, een organisch werk, een noodzakelijk werk. Moge de nieuwe apostolische constitutie ' Sapientia Christiana [1307]' binnen de gemeenschap van het volk van God al degenen die zich voor dit werk zullen gereed maken, bewust maken van hun eigen taak. Moge zij hen bewustmaken van de verantwoordelijkheid voor het volk van God en voor de vruchten van de menselijke waarheid. Moge zij een uitdaging tot een volhardende dienst aan die waarheid zijn.