De Drie-ene God, eenheid van de mensen. Het christelijk monotheïsme tegen het geweld

Voorafgaandelijke nota
In de periode 2009-2014 heeft de Internationale Theologische Commissie [d:132] een studie verricht naar enkele aspecten van het christelijk spreken over God en in het bijzonder omtrent de stelling dat er een noodzakelijk verband zou bestaan tussen monotheïsme en geweld. Het werk is verricht in de schoot van een subcommissie, voorgezeten door E.H. Philippe Vallin, bestaande uit volgende leden: E.H. Peter Damian Akpunonu, Pater Gilles Emery O.P., Z. Exc. Mgr. Savio Hon Tai-Fai SDB, Z.Exc. Mgr. Charles Morerod OP, E.H. Thomas Norris, E.H. Javier Prades López, Z. Exc. Mgr. Paul Rouhana, E.H. Pierangelo Sequeri en E.H. Guillermo Zuleta Salas.

De algemene debatten over dit thema hebben plaatsgehad tijdens verschillende ontmoetingen van de subcommissie en gedurende de Algemene Zittingen van de Internationale Theologische Commissie [d:132] in de jaren 2009-2013. De huidige tekst, met als titel “De Drie-ene God, eenheid van de mensen. Het christelijk monotheïsme tegen het geweld” is goedgekeurd door de Commissie in forma specifica op 6 december 2013 en vervolgens voorgelegd aan de president van de Commissie, Z. Em. Mgr. Gerhard L. Müller, Prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106], dewelke de publicatie ervan heeft geautoriseerd.

De theologische reflectie die wij presenteren heeft als doel een aantal aspecten van het christelijke spreken over God te onderzoeken die in de hedendaagse context een bijzondere theologische verheldering vereisen. De onmiddellijke aanleiding voor deze verheldering is de theorie die met verschillende argumenten beweert dat er een noodzakelijk verband bestaat tussen het monotheïsme en de oorlog tussen religies.

De discussie over dit verband heeft niet weinig motieven van onbegrip van de religieuze leer aan het licht gebracht, motieven die het authentieke christelijke denken over de éne God verduisteren. We zouden de bedoeling van onze tekst kunnen samenvatten in een tweevoudige vraag:

1. Op welke wijze kan de katholieke theologie kritisch antwoorden op de culturele en politieke opinie die een intrinsiek verband legt tussen monotheïsme en geweld?
2. Op welke wijze kan de religieuze zuiverheid van het geloof in de éne God herkend worden als principe en bron van liefde tussen de mensen?

Onze reflectie wil zich aanbieden als beargumenteerde getuigenis en niet als apologetisch tegenargument. Immers, het christelijk geloof herkent in het opwekken tot geweld in de naam van God de grootste corruptie van de religie. Het christendom fundeert deze overtuiging op de openbaring van de innerlijkheid van God zelf die ons gebracht wordt door Jezus Christus. De Kerk van de gelovigen is zich ervan bewust dat het getuigenis van dit geloof een houding van permanente bekering vraagt en dit impliceert ook een “parrhesia” (of moedige eerlijkheid) inzake een noodzakelijke zelfkritiek

In hoofdstuk 1 hebben wij als doel het thema van het religieuze monotheïsme, zoals dat naar voren komt in enkele stromingen van de hedendaagse politieke filosofie, te verhelderen. Wij zijn ons ervan bewust dat deze evolutie zich heden ten dage in een zeer gedifferentieerd spectrum van theoretische posities presenteert, gaande van de klassieke achtergrond van het zogenaamde humanistisch atheïsme tot aan de meest recente vormen van religieus agnosticisme en politiek laïcisme. Onze reflectie wil vooral verduidelijken dat het begrip ‘monotheïsme’, een begrip dat niet zonder betekenis is voor de geschiedenis van onze cultuur, nog te algemeen blijft wanneer het gebruikt wordt als teken van gelijkheid voor de historische godsdiensten die de uniciteit van God belijden (zijnde het Jodendom, de Islam en het Christendom). Op de tweede plaats formuleren wij ons kritisch voorbehoud aangaande een culturele vereenvoudiging die de alternatieven herleid tot de keuze voor een monotheïsme dat noodzakelijkerwijze gewelddadig is of de keuze voor een polytheïsme waarvan men beweert dat het tolerant is.

In deze reflectie worden wij ondersteund door de overtuiging, waarvan wij menen dat zij gedeeld worden door zeer velen van onze tijdgenoten, gelovigen en niet-gelovigen, dat de oorlogen tussen religies als ook de oorlog tegen de religie eenvoudigweg zinloos is.

Als katholieke theologen hebben wij vervolgens gepoogd de relatie tussen openbaring van God en niet-gewelddadig humanisme, vertrekkende vanuit de waarheid van Jezus Christus, aan te duiden. We hebben dit gedaan door verschillende implicaties van de katholieke leer opnieuw naar voren te brengen, implicaties die bijzonder van pas komen in de huidige discussie, zowel wat betreft het authentieke verstaan van de trinitaire belijdenis van de éne God, als ook wat betreft de opening van de christologische openbaring bij het naar voren brengen van de band tussen mensen.

In hoofdstuk 2 ondervragen wij de horizon van het Bijbelse geloof, met een bijzondere aandacht voor de ‘moeilijke bladzijden’ van de Bijbel: de passages waarin de openbaring van God verwikkelt raakt met vormen van geweld tussen mensen. We proberen de referentiepunten aan te duiden die dezelfde Schriftuurlijke traditie aan het licht heeft gesteld – intern in de Schrift- om het Woord van God te interpreteren. Op basis hiervan presenteren wij een eerste kader van antropologische en christologische aard inzake de ontwikkelingen in de interpretatie van ons thema, geïnspireerd door de huidige historische omstandigheden.

In hoofdstuk 3 stellen wij een verdieping voor van de gebeurtenis van de dood en de verrijzenis van Jezus in de context van de verzoening tussen mensen. De ‘oikonomia’ is hier wezenlijk voor de bepaling van de ‘theologia’. De openbaring, ingeschreven in de gebeurtenis van Jezus Christus, welke het zich tonen van de liefde van God universeel achtenswaardig maakt, laat toe de rechtvaardiging van geweld te neutraliseren op basis van de christologische en trinitaire waarheid omtrent God.

In hoofdstuk 4 richt onze reflectie zich op het illustreren van de approximaties en de filosofische implicaties omtrent het denken over God. Hier wordt vooral de discussie met het huidige atheïsme aangeraakt, een atheïsme dat voornamelijk gevoed wordt door de stelling van een radicaal ‘antropologisch naturalisme’. Tot slot – ook ten voordele van het interreligieuze debat over het monotheïsme – stellen wij een soort van wijsgerig-theologische meditatie voor omtrent de integratie van de openbaring van intiem relationele dispositie van God enerzijds en de traditionele opvatting over Zijn absolute enkelvoudigheid anderzijds.

In hoofdstuk 5 ten slotte vatten wij de specifiek christelijke elementen samen die de taak van de kerkelijke getuigenis voor de verzoening van de mensen met God en van de mensen onderling definiëren. De christelijke openbaring zuivert de godsdienst op het moment dat zij aan de religie haar fundamentele betekenis teruggeeft voor de menselijke ervaring van zin. Daarom zijn wij ons in onze uitnodiging tot reflectie ervan zeer bewust dat het noodzakelijk is om altijd – vooral in de hedendaagse culturele context – de theologische inhoud en de historische ontwikkeling van de christelijke openbaring van God tegelijkertijd en samen te behandelen.

	Introductie (Introductie) [5299 |+ 3 ]
EERSTE HOOFDSTUK	Verdachtmakingen omtrent het monotheïsme
1	De religieuze ervaring van het goddelijke
2	Monotheïsme en geweld: een noodzakelijk verband?
3	Tolerant polytheïsme? Een discutabele metafoor
4	De verantwoordelijkheid van ons geloof
TWEEDE HOOFDSTUK	Het initiatief van God op de weg van de mensen
1	Het verbond met God, bestemd voor alle volkeren
2	De christelijke onderscheiding van de openbaring in het Oude Testament
3	De liefde beoefenen, de rechtvaardigheid bewaken
4	Het geloof in de Zoon tegen de onverdraagzaamheid onder mensen
DERDE HOOFDSTUK	God, om ons te verlossen van het geweld
1	God de Vader verlost ons door het kruis van de Zoon
2	Het overstijgen van het geweld in de Zoon
3	Het vlees van de mens, bestemd voor de heerlijkheid van God
4	De hoop van de volkeren, het geloof in de Kerk
VIERDE HOOFDSTUK	Het geloof, geconfronteerd met de volle kracht van de rede
1	De weg van de dialoog en de uitdaging van het atheïsme
2	Het debat over de waarheid van het bestaan van God
3	De kritiek van de religie en het atheïstisch naturalisme
4	De taak van de rede: de geschapen wereld, de Logos van God
5	De goddelijke transcendentie en de relaties in en met de éne God
VIJFDE HOOFDSTUK	De kinderen van God verspreid en verzameld
1	De waardigheid van het individu en de band van de velen
2	God onderhoudt een passie voor de rechtvaardigheid en heropent de hoop van het leven
3	De religieuze zuivering van de bekoring om te overheersen
4	De kracht van de vrede met God, de zending van de Kerk

Volledig rapport voorlopig alleen in het Italiaans (externe link) beschikbaar.