Tot de deelnemers aan het nationale congres "Scholae Cantorum" georganiseerd door de Italiaanse vereniging "Santa Cecilia"

Dierbare broeders en zusters!

Met grote vreugde ontvang ik u bij de gelegenheid van de pelgrimage georganiseerd door de Italiaanse Sint Cecilia Vereniging, die ik allereerst prijs, met een hartelijke groet voor de voorzitter, die ik dank voor de hoffelijke woorden, en voor alle medewerkers. Met genegenheid groet ik u, leden van talrijke Scholae Cantorum uit elk deel van Italië! Ik ben heel blij u te ontmoeten, en ook om te weten – zoals gezegd is – dat u morgen zult deelnemen aan de Eucharistieviering in de Sint Pietersbasiliek, die zal worden geleid door Kardinaal Aartspriester Angelo Comastri, waarbij u uiteraard uw dienst aanbiedt van lof met zang.

Uw samenkomst vindt doelbewust plaats bij de herdenking van de 50e verjaardag van de opening van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4]. En ik heb met genoegen gezien dat de Sint Cecilia Vereniging de bedoeling had zo het onderricht van de conciliaire Constitutie over de liturgie [570] weer onder uw aandacht te brengen, in het bijzonder daar waar het – in het zesde hoofdstuk [570|112-121] – over de gewijde muziek [d:377] gaat. Bij deze herdenking heb ik, zoals u goed weet, voor heel de Kerk een speciaal Jaar van het Geloof [d:354] gewild, teneinde de verdieping van het geloof in alle gedoopten en de gemeenschappelijke inzet voor de nieuwe evangelisatie [d:388] te bevorderen. Daarom zou ik, nu ik u ontmoet, kort willen onderstrepen hoe de gewijde muziek op de eerste plaats het geloof kan ondersteunen [al:3], en bovendien mee kan werken aan de nieuwe evangelisatie [al:4].

Gewijde muziek kan het geloof ondersteunen
Met betrekking tot het geloof, moet men vanzelf denken aan de persoonlijke ervaring van de heilige Augustinus – één van de grote Kerkvaders die leefde tussen de vierde en vijfde eeuw na Christus – aan wiens bekering het luisteren naar gezang van psalmen en hymnen in de liturgie, die geleid werd door de heilige Ambrosius, zeker een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Als het geloof immers altijd voortkomt uit het luisteren naar het Woord van God – natuurlijk niet alleen een luisteren met de zintuigen, maar één die van de zintuigen naar de geest en het hart gaat – lijdt het geen twijfel dat muziek en vooral zang aan het reciteren van de psalmen en Bijbelse kantieken meer communicatieve kracht kunnen geven. Onder de charisma’s van de heilige Ambrosius was er juist één van een sterke muzikale gevoeligheid en begaafdheid, en toen hij eenmaal tot Bisschop van Milaan was gewijd, stelde hij deze gave ten dienste van het geloof en de evangelisatie. Het getuigenis van Augustinus, die in die tijd leraar te Milaan was en God zocht, het geloof zocht, is in dit verband heel betekenisvol. In het tiende boek van de Belijdenissen [850], zijn autobiografie, schrijft hij: “Wanneer ik me dan weer de tranen herinner, die ik vergoot bij het kerkgezang in de eerste tijd van het terugwinnen van mijn geloof, en bedenk, dat ik ook nu niet geroerd word door het gezang, maar door de inhoud van het gezongene, wanneer dat gezongen wordt met zuivere stem en op een geheel bij de inhoud passende melodie, dan erken ik weer het grote nut van deze instelling” X, 33,50 [[850]]. Augustinus’ beleving van de Ambrosiaanse hymnen was zo sterk dat ze in zijn geheugen gegrift stonden en hij ze vaak citeerde in zijn werken; meer nog, hij schreef een heel werk over de muziek, het De Musica [5223]. Hij zegt dat hij het zoeken naar enkel zintuigelijk welbehagen tijdens de gezongen liturgie niet goedkeurt, maar erkent dat goed uitgevoerde muziek en zang kunnen helpen het Woord van God in zich op te nemen en een heilzame emotie te ondervinden. Dit getuigenis van de heilige Augustinus helpt ons te begrijpen dat de Constitutie Sacrosanctum Concilium [570], in overeenstemming met de traditie van de Kerk, leert dat “gewijde zang, nauw verbonden met de woorden, een noodzakelijk of integrerend deel N.v.d.r.: tekstueel zou een.. N.v.d.r.: tekstueel zou een betere vertaling, dan de hier weergegeven officiële vertaling, zijn "noodzakelijk oftewel integraal", waar op de Vaticaanse website o.a. staat in de Italiaanse versie "necessario ed integrante", de Duitse "einen notwendigen und integrierenden", en de Engelse "necessary and integral" uitmaakt van de plechtige liturgie” Sacrosanctum Concilium [[570|112]]. Waarom “noodzakelijk en integrerend”? Zeker niet om zuiver esthetische redenen, in een oppervlakkige betekenis, maar omdat deze meewerkt, juist door zijn schoonheid, aan het voeden en uitdrukken van het geloof, en dus aan de eer van God en aan de heiliging van de gelovigen, welke het doel zijn van de gewijde muziek. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|112]]] Juist hierom wil ik u danken voor de kostbare dienst die u verricht: de muziek die u uitvoert is niet slechts een accessoire of slechts een uiterlijke versiering van de liturgie, maar is zelf liturgie. U helpt de hele Samenkomst God te loven en uit de grond van ons hart zijn Woord te doen opstijgen: met de zang bidt u en doet u bidden, en neemt u deel aan de zang en het gebed van de liturgie die de hele schepping omarmt in het verheerlijken van de Schepper.

De gewijde zang en de nieuwe evangelisatie
Het tweede aspect dat ik u ter overweging aanbied, is het verband tussen de gewijde zang en de nieuwe evangelisatie. De conciliaire Constitutie over de liturgie [570] herinnert aan het belang van de gewijde muziek in de missie ad gentes (aan de volkeren) en spoort aan tot het versterken van de muzikale tradities van de volkeren. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|119]]] Maar juist ook in de landen van oude evangelisatie, zoals Italië, kan gewijde muziek – met haar grote traditie die haar eigen is, die onze westerse cultuur is – een belangrijke taak hebben en heeft die ook voor het bevorderen van de herontdekking van God, een vernieuwde toenadering tot de christelijke boodschap en tot de mysteries van het geloof. We denken aan de beroemde ervaring van Paul Claudel, een Franse dichter die zich bekeerde bij het luisteren naar het zingen van het Magnificat tijdens de Vespers van Kerstmis in de kathedraal van Notre-Dame te Parijs: “Op dat moment – zo schrijft hij – vond het voorval plaats dat heel mijn leven beheerst. In een oogwenk werd mijn hart aangeraakt en geloofde ik. Ik geloofde met een zo grote hechtkracht, met zo’n verheffing van heel mijn wezen, met een zo krachtige overtuiging, met een zekerheid die geen ruimte liet voor welke vorm van twijfel dan ook, dat sindsdien geen enkele redenering, geen enkele omstandigheid in mijn bewogen leven mijn geloof heeft kunnen schokken of beroeren”. Maar laten we, zonder beroemde personages erbij te halen, denken aan alle personen die in het diepst van hun ziel zijn geraakt door het luisteren naar gewijde muziek; en nog meer aan hen die zich opnieuw tot God aangetrokken hebben gevoeld door de schoonheid van de liturgische muziek, zoals Claudel. En hier, dierbare vrienden, hebt u een belangrijke rol: span u in om de kwaliteit van de liturgische zang te verbeteren, en vrees niet de grote muzikale traditie van de Kerk te herstellen en te versterken, die in het Gregoriaans en in de polyfonie twee van de hoogste uitdrukkingsvormen heeft, zoals het Tweede Vaticaans Concilie zelf zegt. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|116]]] En ik zou willen benadrukken dat actieve deelname van het hele Volk van God aan de liturgie niet alleen bestaat uit spreken, maar ook uit het luisteren, uit het opnemen van het Woord met de zintuigen en met de geest, en dit geldt ook voor de gewijde muziek. U die de gave van de zang heeft, kunt in de liturgische vieringen het hart van zovele mensen laten zingen.

Dierbare vrienden, ik hoop dat de liturgische muziek in Italië op steeds grotere hoogte komt, om de Heer waardig te loven en te laten zien dat de Kerk de plaats is waar schoonheid ‘van het huis’ is. Nogmaals dank aan allen voor deze ontmoeting! Dank u.