De herdenking van alle overleden gelovigen - Allerzielen

Dierbare broeders en zusters,

Na de viering van het hoogfeest van alle heiligen, nodigt de Kerk ons vandaag uit alle overleden gelovigen te gedenken, onze blik te richten op de vele gezichten die ons zijn voorgegaan en die hun aardse weg beëindigd hebben. Tijdens de audiëntie van vandaag, wil ik u dus enkele eenvoudige gedachten aanbieden over de realiteit van de dood die voor ons, Christenen, verlicht wordt door de verrijzenis van Christus, en om ons geloof in het eeuwig leven te hernieuwen.

Zoals ik gisteren reeds bij het Angelus [4346] zei, begeven we ons deze dagen naar het kerkhof om te bidden voor dierbaren die ons verlaten hebben, we gaan hun enigszins een bezoek brengen om hun nogmaals onze genegenheid te tonen, om hen nabij te voelen, en zo een artikel uit het Credo in herinnering te brengen: in de gemeenschap van de heiligen bestaat een nauwe band tussen ons die nog op deze aarde zijn en de talrijke broeders en zusters die de eeuwigheid reeds bereikten.

De mens heeft zich altijd reeds met de doden beziggehouden en probeert hun een tweede leven te geven door aandacht, zorg en genegenheid. Op een zekere manier, wil men hun levenservaring bewaren; en het is paradoxaal dat wij juist aan de graven, waar de herinneringen naar boven komen, de manier ontdekken waarop zij geleefd hebben, wat zij liefhadden, waarvoor zij vreesden, wat zij hoopten en wat zij verafschuwden. Deze graven zijn bijna een spiegel van hun wereld. Hoe komt dat? Want, alhoewel de dood een onderwerp is dat in onze samenleving dikwijls bijna verboden is, en men voortdurend probeert alleen reeds de gedachte aan de dood uit onze geest te verbannen, toch gaat ze iedereen aan, zij gaat elke mens aan van alle tijden en plaatsen. Tegenover dit mysterie, zoeken wij allen, zelfs onbewust, iets dat ons hoop geeft, een teken dat ons moed geeft, dat onze horizon opentrekt, dat nog toekomst biedt. De weg van de dood is in feite een weg van hoop; door over onze kerkhoven te lopen, evenals door de opschriften op de graven te lezen, gaan we een weg die getekend is door hoop op de eeuwigheid.

Maar wij vragen ons af: waarom hebben wij angst voor de dood? Waarom heeft een groot deel van de mensheid zich nooit overgegeven om in een hiernamaals te geloven, om te geloven dat er geen niets is? Ik zou zeggen, er zijn vele antwoorden: wij hebben angst voor de dood omdat wij angst hebben voor het niets, voor dat vertrek naar iets dat wij niet kennen, iets onbekend. Er bestaat in ons een gevoel van verwerping omdat wij niet kunnen aanvaarden dat al wat in een leven mooi en groot geweest is, plots zou uitgewist zijn, in een afgrond van niets valt. En vooral voelen wij dat liefde eeuwigheid vraagt en dat men onmogelijk kan aanvaarden dat dit alles in één oogwenk door de dood tenietgedaan wordt. Meer nog, wij hebben angst voor de dood, als we naar het einde van ons leven toegaan, we merken dat onze daden beoordeeld worden, de manier waarop we geleefd hebben, vooral de schaduwzones die we dikwijls handig kunnen verbergen of die wij uit ons geheugen willen wissen. Ik zou zeggen dat juist de kwestie van het oordeel in alle tijden dikwijls oorzaak van bezorgdheid is voor de overledenen, voor mensen die van belang waren en niet meer aan onze zijde zijn op de weg van het aardse leven. In zekere zin zijn de gebaren van genegenheid en liefde die de overledene omringen, een manier om hem te beschermen in deze overtuiging dat zij door het oordeel niet onaangeroerd blijven. Dat kunnen wij vaststellen in de meeste culturen die de geschiedenis van de mens karakteriseren.

Vandaag is de wereld schijnbaar rationeler geworden, of beter, de tendens heeft zich verspreid te denken dat elke realiteit moet geconfronteerd worden met de criteria van proefondervindelijke wetenschap en ook de kwestie van de dood moet niet zozeer beantwoord worden vanuit het geloof, maar vanuit proefondervindelijke, empirische kennis. Men geeft zich echter onvoldoende rekenschap dat men juist op die manier uiteindelijk in vormen van spiritisme terechtkomt, in een poging enig contact te hebben met de wereld na de dood, waarbij men zich haast inbeeldt dat er een werkelijkheid bestaat die uiteindelijk een kopie is van de tegenwoordige werkelijkheid.

Dierbare vrienden, het hoogfeest van Allerheiligen en de herdenking van alle overleden gelovigen zeggen ons dat alleen wie in de dood grote hoop kan zien, ook vanuit de hoop kan leven. Als wij de mens uitsluitend reduceren tot zijn horizontale dimensie, tot hetgeen men empirisch kan waarnemen, dan verliest het leven zijn diepe betekenis. De mens heeft de eeuwigheid nodig en iedere andere hoop is te kortstondig, te beperkt voor hem. De mens kan maar verklaard worden indien een Liefde bestaat die ieder isolement overstijgt, zelfs die van de dood, door een totaliteit die ook ruimte en tijd overstijgt. De mens kan niet verklaard worden, hij kan zijn diepe betekenis niet vinden, tenzij God er is. En wij weten dat God uit Zijn verwijdering getreden is en zich nabij gemaakt heeft, dat Hij in ons leven is binnengekomen en ons zegt: “Ik ben de verrijzenis en het leven. Wie in Mij gelooft, zal leven, ook al is hij gestorven, en ieder die leeft in geloof aan Mij, zal in eeuwigheid niet sterven” (Joh. 11, 25-26) [b:Joh. 11, 25-26].

Laat ons een ogenblik denken aan de scène op Calvarië en luisteren wij opnieuw naar de woorden die Jezus van op het kruis tot de moordenaar richt die aan zijn rechter zijde gekruisigd is: “Voorwaar, Ik zeg u: Vandaag nog zult gij met Mij zijn in het paradijs” (Lc. 23, 43) [b:Lc. 23, 43]. Denken wij aan de twee leerlingen op de weg naar Emmaüs, wanneer zij na een stuk weg met de verrezen Jezus, Hem herkennen en zonder verwijl naar Jeruzalem vertrekken om de verrijzenis van de Heer te verkondigen (Lc. 24, 13-35) [[b:Lc. 24, 13-35]]. De woorden van de Meester komen met nieuwe helderheid terug voor de geest: “Laat uw hart niet verontrust worden. Gij gelooft in God, gelooft ook in Mij. In het huis van mijn Vader is ruimte voor velen. Ware dit niet zo, dan zou Ik het u hebben gezegd, want Ik ga heen om een plaats voor u te bereiden” (Joh. 14, 1-2) [b:Joh. 14, 1-2]. God heeft zich werkelijk getoond, Hij is toegankelijk geworden, Hij heeft de wereld zozeer bemind “dat Hij zijn eniggeboren Zoon heeft gegeven, opdat al wie in hem gelooft niet verloren zal gaan, maar eeuwig leven zal hebben” (Joh. 3, 16) [b:Joh. 3, 16] en in de hoogste liefdesdaad van het kruis heeft Hij haar overwonnen door zich in de afgrond van de dood te storten, is Hij verrezen en heeft Hij ook voor ons de poorten van de eeuwigheid geopend. Christus ondersteunt ons in de nacht van de dood waar Hijzelf doorheen gegaan is; Hij is de goede Herder, aan wiens leiding men zich zonder enige vrees kan toevertrouwen want Hij kent de weg goed, zelfs in het donker.

Elke zondag, als wij het Credo opzeggen, bevestigen wij deze waarheid opnieuw. En als wij naar de kerkhoven gaan om met genegenheid en liefde voor onze overledenen te bidden, worden wij opnieuw uitgenodigd ons geloof in het eeuwig leven moedig en sterk te hernieuwen, of beter, vanuit deze grote hoop te leven en er in de wereld van te getuigen: na het huidige leven is er niet het niets. Het is juist het geloof in het eeuwige leven dat de christen de moed geeft onze aarde nog meer te beminnen en te werken om haar een toekomst te geven, om haar ware en zekere hoop te geven.