Stilte en woord: weg van de evangelisatie

Beste broeders en zusters,

Nu Wereldcommunicatiedag [d:31] 2012 naderbij komt Noot van de redactie: In veel.. Noot van de redactie: In veel landen wordt dit op 20 mei 2012 gevierd, wil ik met u een aantal overwegingen delen over een aspect van het menselijke proces van communicatie dat, ondanks het belang ervan, vaak over het hoofd gezien wordt en dat in deze tijd bijzonder noodzakelijk is om ons in herinnering te brengen. Het betreft de relatie tussen stilte en woord: twee aspecten van de communicatie die in balans gehouden moeten worden, elkaar moeten afwisselen en in elkaar moeten worden geïntegreerd als we de authentieke dialoog en diepgaande nabijheid tussen mensen willen bereiken. Als woord en stilte elkaar wederzijds uitsluiten, verdwijnt de communicatie, ofwel omdat het leidt tot verwarring, of omdat het, in tegenstelling, een koude atmosfeer schept; als ze elkaar echter aanvullen krijgt communicatie waarde en betekenis.

Stilte is een integraal onderdeel van communicatie; als zij ontbreekt kunnen inhoudsrijke woorden niet bestaan. In stilte zijn wij beter in staat te luisteren naar onszelf en onszelf dus te begrijpen; ideeën worden geboren en verkrijgen diepgang; we begrijpen helderder wat we willen zeggen en wat we van anderen verwachten; en we kiezen hoe we onszelf uiten. Door te zwijgen staan we de ander toe te spreken, zichzelf uiten; en we voorkomen dat we simpelweg aan onze woorden gebonden zijn zonder dat deze afdoende worden beproefd. Op deze manier wordt er ruimte gecreëerd voor wederzijds luisteren, en worden diepere menselijke relaties mogelijk. In de stilte zien we bijvoorbeeld vaak de meest authentieke communicatie tussen geliefden: gebaren, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal zijn tekenen waarmee zij zich aan elkaar openbaren. Vreugde, angst en lijden kunnen allemaal in stilte worden gecommuniceerd – het geeft hen zelfs een bijzonder krachtige manier van uitdrukken. De stilte geeft dan aanleiding tot een actievere communicatie die gevoeligheid en het vermogen om te luisteren vereist, dat vaak het ware bereikt en de ware aard van de relaties in kwestie zichtbaar maakt. Wanneer boodschappen en informatie overvloedig aanwezig zijn, wordt de stilte essentieel als we, wat belangrijk is, willen onderscheiden van wat onbelangrijk of ondergeschikt is. Diepere overweging helpt ons de verbanden tussen gebeurtenissen die op het eerste gezicht los van elkaar staan te ontdekken, te evalueren, boodschappen te analyseren; dit stelt ons in staat bedachtzame en relevante meningen te delen, wat leidt tot een authentieke corpus van gedeelde kennis. Om dit te kunnen laten gebeuren is het noodzakelijk dat er een juiste omgeving wordt geschapen, een soort ‘ecosysteem’ dat een juist evenwicht bewaart tussen stilte, woorden, beelden en geluid.

Het communicatieproces bestaat tegenwoordig voornamelijk uit vragen die een antwoord zoeken. Zoekmachines en sociale netwerken zijn een beginpunt geworden voor de communicatie voor veel mensen die advies, ideeën, informatie en antwoorden zoeken. In onze tijd wordt het internet steeds meer een forum van vragen en antwoorden – mensen worden tegenwoordig overspoeld met antwoorden op vragen die zij nooit gesteld hebben en met behoeften waar zij zich niet bewust van waren. Als we de werkelijk belangrijke vragen willen herkennen en ons daarop willen richten, dan is stilte een waardevol goed dat ons in staat stelt het juiste onderscheid te maken tegenover de overvloed aan stimuli en informatie die we ontvangen. Te midden echter van de complexiteit en diversiteit van de communicatiewereld zien mensen zich geconfronteerd met de ultieme vraag van het menselijk bestaan: Wie ben ik? Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Het is belangrijk om hen, die deze vragen stellen, te bevestigen en de mogelijkheid tot een diepgaande dialoog te bieden, door middel van woorden en uitwisselingen, maar ook door op te roepen tot stille overweging, iets dat vaak sprekender is dan een haastig antwoord en zoekers in staat stelt in het diepst van hun wezen te reiken en zichzelf open te stellen naar het pad van kennis dat God in menselijke hart heeft gelegd.

Uiteindelijk laat deze constante stroom aan vragen de rusteloosheid van de mens zien, eindeloos op zoek naar de waarheid, van groter of kleiner belang, dat betekenis en hoop aan hun leven kan bieden. Mannen en vrouwen kunnen niet tevreden rusten met een oppervlakkige en kritiekloze uitwisseling van sceptische meningen en levenservaringen – ieder van ons is op zoek naar de waarheid en we delen dit diepgaande verlangen tegenwoordig meer dan ooit: “Wanneer mensen informatie uitwisselen, delen zij zichzelf al met elkaar, hun visie op de wereld, hun verwachtingen, hun idealen” Waarheid, verkondiging en authenciteit in het digitale tijdperk [[4001|6]].

Er dient ook aandacht gegeven te worden aan de verschillende soorten websites, applicaties en sociale netwerken die mensen tegenwoordig kunnen helpen de tijd te vinden voor reflectie en authentieke vragen, evenals ruimte maken voor stilte en gelegenheid voor gebed, meditatie of het delen van het woord van God. In beknopte zinnen, vaak niet langer dan een Bijbelvers, kunnen diepgaande gedachten worden doorgegeven, mits de deelnemers aan het gesprek niet verzuimen hun eigen innerlijk leven te cultiveren. Het is allerminst verrassend dat verschillende religieuze tradities eenzaamheid en stilte als bevoorrechte situaties beschouwen die mensen helpen zichzelf en die Waarheid, die betekenis aan alle dingen geeft, te herontdekken. De God van de Bijbelse openbaring spreekt ook zonder woorden: “Zoals het kruis van Christus laat zien, spreekt God ook door middel van zijn zwijgen. Het zwijgen van God, de ervaring van de afstand van de Almachtige en Vader, is een doorslaggevende fase in de aardse tocht van de Zoon van God, het mensgeworden Woord. … Het zwijgen van God verlengt zijn voorafgaande woorden. Op deze donkere ogenblikken spreekt Hij in het mysterie van zijn zwijgen” Verbum Domini [[3488|21]]. De welsprekendheid van Gods liefde, geleefd tot op het punt van de uiterste gave, spreekt in de stilte van het Kruis. Na de dood van Christus heerst er een grote stilte over de aarde en op Stille Zaterdag, als “de Koning slaapt en toen God sliep in het vlees en degenen verhief die de slaap der eeuwen sliepen” vgl. Lezingendienst, Stille.. vgl. Lezingendienst, Stille Zaterdag, weerklinkt de stem van God, vervuld van liefde voor de mensheid. Als God zelfs in de stilte tot ons spreekt, ontdekken wij op onze beurt in de stilte de mogelijkheid om met en over God te spreken. We hebben “nood aan dat stilzwijgen dat contemplatie wordt, dat ons doet binnengaan in het stilzwijgen van God en zo doet uitkomen bij het punt waar het Woord, het verlossende Woord geboren wordt” In de stilte van de contemplatie wordt het Woord van God ontvangen [[1369|4]]. In het spreken over Gods grootsheid zal onze taal altijd ontoereikend blijken en plaats moeten maken voor stille overweging. Uit deze overweging komt, met al haar innerlijke kracht, de dringende missiezin, de overtuigende verplichting “te verkondigen wat wij hebben gezien en gehoord” (1 Joh. 1, 3) [[b:1 Joh. 1, 3]]. Stille overweging dompelt ons onder in de bron van die Liefde die ons op onze naasten richt zodat we hun lijden mogen ervaren en hen het licht van Christus, Zijn levensboodschap en Zijn verlossende gave van de volheid van de liefde mogen aanbieden.

In stille overweging wordt dan het eeuwig Woord, door wie de wereld werd geschapen, steeds krachtiger aanwezig en worden wij ons bewust van het heilsplan dat God door de geschiedenis in woord en daad bewerkstelligt. Zoals het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] ons herinnert, word de Goddelijke openbaring vervuld door “daden en woorden die een innerlijk verband met elkaar hebben, zodat de werken, die God in de heilsgeschiedenis heeft verricht, de leer en de werkelijkheden, door de woorden betekend, doen uitkomen en bevestigen, terwijl de woorden een verkondiging zijn van de werken en licht werpen op het geheim, dat daarin vervat ligt” Dei Verbum [[576|2]]. Dit heilsplan bereikt zijn hoogtepunt in de persoon van Jezus van Nazareth, de middelaar en de volheid van alle openbaring. Hij heeft aan ons het ware gelaat van de God de Vader geopenbaard en door zijn Kruis en Verrijzenis ons uit de slavernij van zonde en dood gebracht naar de vrijheid van de kinderen van God. De fundamentele vraag van de betekenis van het menselijk bestaan vindt in het mysterie van Christus een antwoord dat vrede kan brengen aan het rusteloze menselijk hart. De missie van de Kerk komt voort uit dit mysterie; en het is dit mysterie dat Christenen ertoe aanzet voorboden te zijn van hoop en verlossing, getuigen van die liefde die menselijke waardigheid bevorderd en gerechtigheid en vrede bouwt.

Woord en stilte: leren communiceren is leren luisteren en overwegen, evenals spreken. Dit is in het bijzonder belangrijk voor degenen die betrokken zijn bij de evangelisatie: zowel stilte als woord zijn essentiële elementen, integraal onderdeel van de communicatie van de Kerk ter wille van een hernieuwde verkondiging van Christus in de wereld van vandaag. Aan Maria, wiens “luisterend stilzwijgen” maakt “dat het Woord tot bloei komt” Gebed bij Maria van Loreto [[2033]], draag ik heel de evangelisatie op die de Kerk onderneemt door middel van sociale communicatie.

Uit het Vaticaan, 24 januari 2012, Feestdag van Sint Franciscus de Sales,

BENEDICTUS PP XVI