Tot de Pauselijke Academie van Sint-Thomas en tot de Società Internazionale Tommaso d’Aquino

Mit Freude richte ich diese Botschaft an Euch, verehrte Theologen, Philosophen und Experten, die Ihr am Internationalen Thomistischen Kongreß teilnehmt, der in diesen Tagen in Rom stattfindet. Mein Dank gilt der Päpstlichen Akademie vom hl. Thomas und der »Internationalen Gesellschaft Thomas von Aquin« - zwei Institutionen, die in der Welt der Wissenschaft wohlbekannt sind - für die Organisation dieses Treffens und den Dienst, den sie durch die Vertiefung der Lehre des Doctor Angelicus der Kirche erweisen.

Von Herzen grüße ich alle Anwesenden, insbesondere den Präsidenten des Päpstlichen Rates für die Kultur, Kardinal Paul Poupard, den Präsidenten der Akademie wie auch der »Internationalen Gesellschaft Thomas von Aquin«, Pater Abelardo Lobato, und den Sekretär, Bischof Marcelo Sánchez Sorondo. Euch alle und einen jeden einzelnen heiße ich herzlich willkommen.

Het thema van het congres -Het christelijk humanisme in het derde millennium- herneemt de onderzoekslijn omtrent de mens, zoals deze ingezet is geworden tijdens jullie twee voorgaande congressen. Vanuit het perspectief van Sint-Thomas, de grote theoloog en doctor humanitatis, is de menselijke natuur in zichzelf open en goed. De mens is van nature capax Dei; geschapen om in gemeenschap met zijn Schepper te leven; een met rede begaafd en vrij individu, dat met zijn eigen plichten en richten in een gemeenschap geplaatst is; hij is het verbindingselement tussen de twee grote gebieden van de werkelijkheid, deze van de materie en van de geest en behoort rechtmatig toe aan zowel het ene als het andere gebied. De ziel is de vorm die eenheid aan zijn zijn geeft en hem tot een persoon constitueert. In de mens, aldus Sint-Thomas, vernietigt de genade niet de natuur, maar zij brengt de mogelijkheden ervan tot voltooiing: "gratia non tollit naturam, sed perficit". ia q. 1 a. 8 ad 2 [[t:ia q. 1 a. 8 ad 2]]

Het Tweede Vaticaans Concilie heeft ruimte gemaakt in haar documenten voor het christelijk humanisme, vertrekkende vanuit het fundamentele principe: "Lichamelijk en geestelijk, niettemin één wezen, recapituleert de mens in zich, juist op grond van zijn lichamelijkheid, de elementen van de materiële wereld, zodat deze via hem hun topniveau bereiken en hun stem kunnen verheffen tot een vrije lofprijzing van de Schepper." Gaudium et Spes [[575|14]] Van Vaticanum II stamt tevens deze andere schitterende intuïtie: "In werkelijkheid licht het mysterie van de mens alleen op in het mysterie van het mens geworden Woord". Gaudium et Spes [[575|22]]

Door dit ten diepste te anticiperen, heeft de Aquinaat zich reeds in deze optiek geplaatst: vanaf het begin van de Summa Theologiae [835], waarin de verhouding tussen mens en God centraal staat, vat hij het plan van de komende uiteenzetting in een gebelde en heldere formule samen: "primo tractabimus de Deo; secondo de motu rationalis creaturae in Deum; tertio de Cristo, qui secundum quod homo, via est nobis tendendi in Deum." Ia q. 2 pr. [[t:Ia q. 2 pr.]]

De Engelachtige Leraar onderzoekt de werkelijkheid vanuit het gezichtspunt van God, oorsprong en doel van alle dingen. vgl: ia q. 1 a. 7 [[[t:ia q. 1 a. 7]]] Dit is een bijzonder interessant perspectief omdat het in staat stelt om in de diepte van het menselijke zijn binnen te dringen om er de wezenlijke dimensies uit te halen. Hier bevindt zich het opmerkelijk onderscheidende element van het thomistische humanisme dat, naar het oordeel van niet weinig geleerden, de juiste opstelling en de daaruit volgende mogelijkheid tot verdere ontwikkelingen verzekert. De opvatting van de Aquinaat integreert en voegt de drie dimensies van het vraagstuk aaneen: het antropologische, het ontologische en het theologische.

Jullie onderzoeken nu - en dit is het onderwerp van jullie Congres, illustre deelnemers - welke specifieke bijdrage Sint-Thomas aan het begin van het nieuwe millenium kan leveren aan het verstaan en de realisering van het christelijk humanisme. Indien het waar is dat het eerste deel van zijn groot werk, de Summa Theologiae, overzicht [835], helemaal gecentreerd is op God, dan is het ook waar dat het tweede deel, welke veel vernieuwender en uitgebreid is, zich dadelijk bezig houdt met de lange weg van de mens naar God. In dit deel wordt de menselijke persoon beschouwd als de protagonist van een duidelijk goddelijk plan voor welke verwerkelijking rijke hulpmiddelen zijn gegeven, niet enkel natuurlijk maar ook bovennatuurlijk. Hierdoor is het voor de mens mogelijk te beantwoorden aan de verheven roeping die voor hem is voorbehouden in Jezus Christus, waarlijk mens en waarlijk God. In het derdel deel roept Sint-Thomas voor de geest dat het geïncarneerde Woord, precies omdat het waarlijk mens is, in zichzelf de waardigheid van elk menselijk schepsel openbaart en dat het de terugkeer van geheel de kosmos tot zijn principe, dat God is, constitueert.

Christus ist also der wahre Weg des Menschen. Im Prolog des dritten Buchs seiner Sentenzen faßt der hl. Thomas den Weg der Menschheit in drei Phasen - der ursprünglichen, der historischen und der eschatologischen - zusammen und weist darauf hin, daß alles aus Gottes Händen kommt, denen die unendliche Güte entspringt. Alles bündelt sich im Menschen, insbesondere in Christus, dem Gottmenschen; alles muß durch Christus und die Christen zu Gott zurückkehren. vgl: III. Buch, Prolog [[[909]]]

Het humanisme van Sint-Thomas is dus gecentreerd rond deze wezenlijke intuïtie: de mens komt van God en moet naar Hem terugkeren. De tijd is de ruimte waarin de mens deze nobele zending kan tot voltooiing brengen door de kansen die hem zijn gegeven op zowel het natuurlijke niveau als op het niveau van de genade aan te wenden.

Vanzelfsprekend is enkel God Schepper. Maar hij heeft gewild om aan zijn redelijke en vrije schepselen de taak toe te vertrouwen om zijn werk te voltooien. Wanneer de mens actief meewerkt met de genade, wordt hij "een nieuwe mens"..... Met recht stelt Sint-Thomas daarom dat de waarheid van de menselijke natuur haar volledige verwerkelijking door middel van de heiligmakende genade vindt, in de mate dat de menselijke natuur de "perfectio naturae rationalis creatae" 4, 6 [[2614]] is.

Wie erleuchtend ist doch diese Wahrheit für den Menschen des dritten Jahrtausends, der unablässig danach strebt, sich selbst zu verwirklichen!

In de encycliek Fides et Ratio [10] heb ik de factoren geanalyseerd die een obstakel vormen op de weg naar het humanisme. Onder de meest voorkomende dient men te vermelden het verlies in het vertrouwen in de rede en in haar vermogen om de waarheid te bereiken, de verwerping van de transcendentie, het nihilisme, het relativisme, de zijnsvergetelheid, de ontkenning van de ziel, de voorrang van het irrationele of het gevoel, de vrees voor de toekomst en de existentiële angst. Om aan deze zeer zware uitdaging, die aan de toekomstige perspectieven van dat humanisme raakt, te beantwoorden, heb ik aangeduid hoe het denken van Sint-Thomas, met zijn stevig vertrouwen in de rede en heldere uitleg van de natuur en de genade, ons de basiselementen kan bieden voor een geldig antwoord. Het christelijk humanisme zoals dat aangeduid is geworden door Sint-Thomas, bezit de mogelijkheid om de betekenis van de mens en zijn waardigheid te redden. Dit is de verheven taak die vandaag aan zijn leerlingen toevertrouwd is!

De Christen weet dat de toekomst van mens en wereld in de handen ligt van de goddelijke Voorzienigheid; en dit vormt voor hem een constante reden voor hoop en innerlijke vrede. De Christen echter weet ook dat God, bewogen door de liefde die Hij heeft voor de mens, medewerking vraagt ter verbetering van de wereld en ter besturen van de geschiedenis.
Aan het begin van dit niet makkelijke derde millennium berichten velen, met een duidelijkheid die stoot tot op het lijden, over de noodzaak van meesters en getuigen die in staat zijn geldige wegen aan te duiden naar een wereld die meer waardig is voor de mens. Aan de gelovigen komt de historische taak toe in Christus "de weg" voor te stellen die te bewandelen is naar de nieuwe mensheid die God voorzien heeft. Het is duidelijk een prioriteit van de nieuwe evangelisatie precies deze is van de mens van onze tijd te helpen om Hem persoonlijk te ontmoeten en om met Hem en door Hem te leven.

Sint-Thomas heeft, alhoewel geworteld in zijn tijd en middeleeuwse cultuur, een onderricht ontwikkelt dat de omstandigheden van zijn tijd oversteeg. Hij kan ook vandaag de fundamentele oriëntaties leveren voor een hedendaagse reflectie. Zijn leer en zijn voorbeeld zijn een wijze oproep aan de onveranderlijke en eeuwige waarheden die noodzakelijk zijn om een bestaan te bevorderen dat waarlijk de mens waardig is.

Ich wünsche Euch einen fruchtbaren Meinungsaustausch im Verlauf der verschiedenen Sitzungen des Kongresses und bestärke jeden Teilnehmer, die Reflexion über den Reichtum der thomistischen Lehre beharrlich fortzusetzen und ihr gemäß dem Beispiel des Schriftgelehrten aus dem Evangelium »Neues und Altes« zu entnehmen (Mt. 13, 52) [b:Mt. 13, 52].

Der Jungfrau Maria, »Sedes Sapientiae«, die der Welt Christus, den »neuen Menschen«, geschenkt hat, vertraue ich die Früchte Eurer Studien und insbesondere Eures Internationalen Kongresses an. Aus tiefem Herzen erteile ich allen meinen Segen.

Vanuit Castel Gandolfo, 16 september 2003
Johannes Paulus II