Ontmoeting met kunstenaars

Heren Kardinalen,
Gewaardeerde broeders in de Bisschopsambt en priesterschap,
Illustere kunstenaars,
Dames en Heren,

Met grote vreugde verwelkom ik u op deze plechtige plaats, zo rijk aan kunst en geschiedenis. Ik dank u en wens uitdrukking te geven aan de vriendschap tussen de Kerk en de wereld van de kunst en deze te hernieuwen, een vriendschap die al tijdenlang sterk is. Inderdaad, het christendom heeft vanaf zijn eerste jaren de waarde van kunst erkend en heeft gebruikgemaakt van haar gevarieerde taal om zijn boodschap uit te dragen. De vriendschap moet steeds gepromoot en gesteund worden opdat die authentiek en vruchtbaar is, aangepast aan de verschillende historische tijdperken met aandacht voor sociale en culturele veranderingen. Ziedaar de reden van deze bijeenkomst.
{...}
Protagonisten van deze ontmoeting bent u, geliefde en illustere kunstenaars, gekomen uit vele landen, culturen en diverse religies, waarbij sommigen van u misschien minder bekend bent met de praktijk van religie, maar toch geïnteresseerd in het onderhouden van de communicatie met de katholieke Kerk om de horizon van ons bestaan niet te reduceren tot puur materiële en triviale zaken.
{...}

Er zijn op dit moment enkele jubilea te noemen. Het is tien jaar geleden dat mijn voorganger Johannes Paulus 1I een brief aan de kunstenaars [623] schreef.Voor het eerst, aan de vooravond van het Groot Jubileum van het Jaar 2000, schreef de Paus, die zelf ook een kunstenaar was, een brief aan de kunstenaars, waarin hij de plechtigheid van een pauselijk document combineerde met de vriendelijke toon van een conversatie tussen allen die 'zich hartstochtelijk wijden aan de zoektocht naar nieuwe openbaringen van schoonheid'. Vijfentwintig jaar geleden riep dezelfde paus de zalige Fra Angelico uit tot patroon van de kunstenaars. Ik herinner ook hoe vijfenveertig jaar geleden, op 7 mei 1964, een historische gebeurtenis plaatsvond op de uitdrukkelijke wens van Paus Paulus VI om de vriendschap tussen de Kerk en de kunsten te bevestigen. De woorden die hij bij die gelegenheid sprak weerklinken vandaag opnieuw onder het dak van deze Sixtijnse kapel en raken ons hart en zinnen. 'Wij hebben u nodig', zei hij toen. 'Wij hebben uw samenwerking nodig om ons dienstwerk te kunnen verrichten dat, zoals u weet, bestaat uit het preken en het toegankelijk en begrijpelijk maken van de dingen van de geest, het onzichtbare, het onzegbare, de dingen van God zelf. En in deze activiteiten ... bent u meesters. Uw taak, uw missie en uw kunst bestaat uit het nemen van schatten van het hemelse rijk van de geest en die vorm te geven in woorden, kleuren, afbeeldingen en toegankelijk te maken." Zo groot was het ontzag van Paus Paulus VI voor de kunstenaars dat het hem bracht tot een gewaagde uitspraak: "Als wij uw hulp zouden missen', voegde hij toe, 'zou ons dienstwerk een stamelen zijn en we zouden ons bijzonder moeten inspannen om het artistiek, zelfs profetisch te maken. Om te komen tot het niveau van de hoogten van lyrische expressie van intuïtieve schoonheid, zou het priesterschap overeen moeten komen met de kunst'. Op dat moment deed Paulus VI een toezegging tot het "hernieuwen van de vriendschap tussen de Kerk en de kunstenaars", en hij nodigde de kunstenaars uit om een gelijke gedeelde toezegging te doen, daarbij een analyse makend welke factoren ertoe hebben bijgedragen dat deze relatie werd verstoord en daarbij individuele verantwoordelijkheid te nemen met moed en gepassioneerd, voor een nieuwere en diepere tocht van gemeenschappelijke kennismaking en dialoog om te komen tot een authentieke "renaissance" van de kunst in de context van een nieuw humanisme.

{...}

Dierbare vrienden, sta ons toe deze fresco's te laten spreken over vandaag, die ons brengen tot het ultieme doel van de menselijke geschiedenis. Het Laatste Oordeel achter ons herinnert ons eraan dat de geschiedenis beweging is en opgang, een voortdurende spanning naar volheid, naar menselijk geluk, naar een horizon die het actuele moment overstijgt, zelfs als de twee samenvallen. Maar de dramatische scène laat ons ook het risico zien van de definitieve val van de mens. Het fresco bewerkt een krachtige, profetische schreeuw tegen het kwaad, tegen alle vormen van onrecht. Voor gelovigen echter is de Verrezen Christus de weg, de waarheid en het leven. Voor Zijn gelovige volgelingen is Hij de Deur, waardoor we in staat zijn God te zien "van aangezicht tot aangezicht", God waaruit oneindigheid, volheid en definitieve geluk vloeit. Dus Michelangelo toont ons een blik op de Alfa en Omega, het Begin en het Einde van de geschiedenis en hij noigt ons uit de weg te bewandelen van vreugde, moed en hoop. De dramatische schoonheid van Michelangelo's fresco, de kleuren en de vormen, wordt een verkondiging van hoop, een uitnodiging onze blik te wenden naar de uiteindelijke horizon. Het diepe verbond tussen schoonheid en hoop was de essentiële inhoud van de uitgesproken Boodschap [509] die Paus Paulus VI richtte tot de kunstenaars aan het einde van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4]: "Tot u allen," verklaarde hij plechtig, "zegt de Kerk van het concilie door onze stem: als gij de vrienden van de waarachtige kunst zijt, zijt gij onze vrienden!" En hij voegde er aan toe: "Deze wereld waarin wij leven, heeft behoefte aan schoonheid om niet aan wanhoop ten onder te gaan. Evenals de waarheid brengt de schoonheid vreugde in het hart van de mensen: het is die kostbare vrucht die weerstand biedt aan de tand des tijds, die de generaties verenigt en hen doet delen in de bewondering Herinner dat u de beheerders bent van de schoonheid van de wereld."

Helaas is onze tijd gekenmerkt door niet alleen negatieve elementen in de sociale en economische sfeer, maar ook door verzwakte hoop en gebrek aan vertrouwen in menselijk relaties, die weer een reden zijn tot een toename in tekenen van depressie, agressie en wanhoop. De wereld waarin we leven loopt het risico om ongekend veranderd te worden door acties van dwaze mensen die, in plaats van de schoonheid te cultiveren, ongeremd de bronnen exploiteert ten behoeve van enkelen en niet zelden de wonderen van de natuur vernietigd. Wat is in staat enthousiasme en vertrouwen te herstellen, wat moedigt de menselijke geest aan zijn pad te hervinden en zijn ogen te openen naar de horizon, de droom van een leven dat zijn roeping volgt, als het niet kunst is?
{}
De ervaring van schoonheid drijft ons niet weg van de realiteit, integendeel, zij leidt ons naar een directe ontmoeting met de dagelijkse realiteit van ons leven door die te bevrijden van duisternis, om te vormen en stralend en mooi te maken.

Inderdaad is een essentiële functie van volwaardige schoonheid, zoals Plato zegt, dat zij de mens een gezonde shock bezorgt, dat zij hem buiten zichzelf brengt, hem wegvoert van depressie en van tevredenheid met het banale. Zelfs laat zij hem lijden, alsof een speer hem doorboort, maar zodoende schudt zij hem wakker, opent zijn ogen van hart en geest, geeft hem vleugels en voert hem mee.
{}

Maar niet alle schoonheid is even mooi, soms is zij een illusie en bedrieglijk. In plaats van de kijker naar horizons van ware vrijheid te voeren, houdt ze hem gevangen in zichzelf, maakt hem slaaf en ontneemt hem hoop en vreugde. Authentieke schoonheid echter ontsluit het smachtend hart, het diep verlangen te weten, lief te hebben en naar de Ander te gaan, om Elders te bereiken. 'In zoverre zij het schone zoekt, vrucht van wat uitgaat boven het alledaagse, is kunst een soort oproepen van het mysterie.
{}

{}
Schoonheid in het natuurlijke universum of uitgedrukt in kunst voert ons boven onszelf uit, precies omdat zij de horizon van het menselijke bewustzijn opent en verbreedt. Zij brengt ons bij de afgrond van het eeuwige en kan een pad worden naar het transcendente, naar het uiteindelijke Mysterie, naar God.
{}

{}
De bekende theoloog Hans Urs von Balthasar begint zijn Herrlichkeit – Eine Theologische Ästhetik [3493] met: 'Schoonheid is het woord waarmee we zullen beginnen. Schoonheid is het laatste woord dat het denkende intellect durft te spreken, omdat het een stralende krans, als het ware een onaanraakbare kroon, vormt rond de dubbele constellatie van waarheid en goedheid en de onscheidbare relatie van die twee met elkaar.'
{}
Simone Weil schreef: 'In alles dat in ons het pure en authentieke gevoel voor schoonheid losmaakt, daar is God tegenwoordig. Er is een soort incarnatie van God in de wereld, waarvan schoonheid het teken is. Schoonheid is het proefondervindelijke bewijs dat de incarnatie mogelijk is. Daarom is alle kunst van de bovenste plank door zijn aard religieus.'

{....}

{...}