Dispensationis matrimonii

1. Een proces 'super rato' is niet judicieel, maar administratief, en verschilt dus van het judiciële proces voor zaken betreffende de nietigheid van een huwelijk. Immers, in een proces 'super rato' wordt door middel van een verzoekschrift gevraagd om een gunst die krachtens de welwillende toekenning van de Paus moet worden verkregen. Niettemin moet om de ernst van de zaak, het feit· namelijk van de inconsummatie van het huwelijk, in deze processen de waarheid niet minder serieus en ijverig worden opgespoord dan in strikt judiciële processen, wil de Paus na grondige kennisneming van de zaak zijn hoogste bevoegdheid kunnen gebruiken.

Het is dus de taak van de op de juiste wijze gevolmachtigde onderzoeksrechter in dit soort processen de bewijzen bijeen te brengen waaruit het feit van de inconsummatie en het bestaan van een rechtmatige en naar verhouding ernstige reden voor de verlening van de gunst kan komen vast te staan. Maar als blijkens het onderzoek van de proces-akten de bijeengebrachte bewijzen niet voldoende worden geacht, kan de congregatie in voorkomende gevallen aan de bisschop de suggestie doen door middel van daartoe geëigende instructies de bewijzen te completeren.

2. Alléén de echtgenoten kunnen een dispensatie 'super rato' aanvragen; Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1973)]] Sollicitudinem Nostram [[5717|(480)]] Regulae Servandae [[5725|(5)]] Quo facilius [[5727|1]] dit kunnen dan ofwel beide echtgenoten doen ofwel één van beide, ook tegen de wil van de andere in. Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1119)]] Crebrae allatae sunt [[5718|(108)]]

Ofschoon het iedere gelovige vrijstaat om een verzoek - steeds te adresseren aan de Paus § 1 [[5725|(6)]] Quo facilius [[5727|1]] - direct te richten tot de Apostolische Stoel, is het toch beter en altijd aan te bevelen die aanvrage te richten tot de bisschop, die er dan - na alles in de Heer te hebben afgewogen - zorg voor zal dragen, dat het proces wordt geïnstrueerd. Zo vaak echter alléén maar het verzoek van één partij aanwezig is, moet ook de andere partij extra-judicieel worden gehoord, vóórdat het proces wordt geïnstrueerd, tenzij in speciale gevallen iets anders wenselijk lijkt.

3. Alvorens het proces wordt geïnstrueerd, moet de bisschop zich overtuigen van het juridische fundament van het verzoek en van de wenselijkheid een proces te gaan voeren; evenzo mag hij niet nalaten om, na verwijdering van de oorzaken van afkeer en scheiding der geesten, voor zover mogelijk de verzoening van de echtgenoten te begunstigen, tenzij de omstandigheden van personen en zaken een dergelijke poging nutteloos doen voorkomen. Regulae Servandae [[5725|(10)]] Quo facilius [[5727|(3)]]

4. Inconsumrnatie-gevallen die gecompliceerd zijn en door bijzondere problemen van juridische of morele aard zijn bezwaard, moet de bisschop ter beslissing voorleggen aan de congregatie, die - na rijpe en zorgvuldige overweging van alles - aan de bisschop zal laten weten, wat er gedaan en hoe er gehandeld moet worden.

5. Mocht het gebeuren, dat uit het onderzoek van het verzoek om dispensatie 'super rato' tevens ernstige twijfel ontstaat over de geldigheid van het huwelijk, dan is het de taak van de bisschop ofwel aan de verzoekende partij de raad te geven de judiciële weg te bewandelen ter verkrijging van een nietigverklaring van het huwelijk overeenkomstig de normen van het recht, ofwel toestemming te geven voor de instructie van een proces 'super rato', mits het verzoek met betrekking tot de inconsummatie van het huwelijk steunt op een solied juridisch fundament.

Wanneer echter een zaak betreffende de nietigheid van een huwelijk aanhangig is gemaakt op grond van impotentie en uit de akten en het naar voren gebrachte volgens het oordeel van de rechtbank geen bewijs van de impotentie, maar ook nog niet van het niet-voltooide huwelijk naar voren is gekomen, dan moeten alle akten, nadat hier het verzoek van één of van beide partijen voor het verkrijgen van een apostolische dispensatie aan toe is gevoegd, samen met de bemerkingen van de verdediger van de huwelijksband en met het oordeel van de rechtbank en van de bisschop dat gebaseerd is op argumenten in rechte of vooral in feite naar de Congregatie worden gestuurd om de zaak 'super rato' te beslissen. Wat echter dit oordeel betreft, is er niets op tegen, dat de bisschop het oordeel van de rechtbank zelf volgt door dit te ondertekenen, mits het bestaan van een rechtmatige en naar verhouding ernstige reden voor de gunst van de dispensatie en de afwezigheid van ergernis bij de gelovigen zijn gewaarborgd.

Als naar het oordeel van de rechtbank de tot nu toe bijeengebrachte bewijzen met betrekking tot de inconsummatie van het huwelijk niet toereikend worden geacht overeenkomstig de Regulae Servandae van 7 mei 1923 [5725], dan moeten deze door de onderzoeksrechter worden aangevuld en moeten de volledig geïnstrueerde akten samen met de bemerkingen van de verdediger van de huwelijksband en het oordeel van de rechtbank en van de bisschop worden opgestuurd naar de Congregatie.

Waar het echter gaat om een andere nietigheidsgrond (bijvoorbeeld gebrek in de huwelijkstoestemming, vis en metus enz.) en de nietigheid van het huwelijk naar het oordeel van de rechtbank niet overtuigend kan worden bewezen, maar incidenteel een ernstige twijfel aan de niet-voltooiing van het huwelijk is opgekomen, dan hebben beide partijen of één van beide het recht een verzoek te richten tot de Paus om een dispensatie 'super rato' en heeft de onderzoeksrechter het recht de zaak te instrueren volgens de normen die in voornoemde Regulae Servandae [5725] zijn vastgelegd. Daarna moeten alle akten, zoals boven, namelijk met de gebruikelijke bemerkingen van de verdediger van de huwelijksband en met het oordeel van de rechtbank en van de bisschop, naar de congregatie worden opgestuurd. § 2 [[2620|(1963)]] §§ 2 en 3 [[5717|(471)]] Provida Mater Ecclesia [[1535|(206)]] Quo facilius [[5727|(4)]]

6. De bisschop moet er nauwlettend op toezien, dat de partijen in het proces of de getuigen of de deskundigen het niet wagen om hoe dan ook een vals getuigenis af te leggen of de waarheid te verzwijgen. Hij weet immers, en via hem moeten allen die er belang bij hebben, weten, dat de gunst van een dispensatie niet kan worden verleend tenzij twee dingen vaststaan: dat het huwelijk werkelijk niet voltooid is en dat er een rechtmatige en naar verhouding ernstige reden aanwezig is; waar het ene of het andere ontbreekt, daar kan het dispensatie-rescript de aanvrager geenszins een dienst bewijzen, aangezien het lijdt aan het euvel van onjuist opgegeven feiten. Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(40)]] Catholica doctrina [[5750]] Het is duidelijk, dat een pauselijke dispensatie nooit overgaat in kracht van gewijsde en een nieuw huwelijk, dat wellicht na de dispensatie is aangegaan, altijd nietig verklaard kan worden, als later bekend is geworden, dat het eerste een echt voltooid huwelijk is geweest.

1. Als vanwege de kleine omvang van een bisdom of een eparchie en vooral vanwege een gebrek aan priesters die in het canonieke recht geverseerd zijn een proces 'super rato' moeilijk kan worden gevoerd, dan kan de bisschop - na deze crisis-situatie zorgvuldig te hebben afgewogen - de competentie voor de instructie van een proces 'super rato' overdragen aan functionarissen van het regionale of provinciale of interdiocesane of (als dit er is) interrituele tribunaal of van het tribunaal van het dichtstbijzijnde diocees of de meest nabije eparchie, die - vooral in moeilijkere gevallen - voor de vervulling van zo'n taak het meest geschikt zijn.

2. In zaken van niet-voltooiing van het huwelijk moeten beide echtgenoten getuigen aanvoeren die een verklaring kunnen afleggen over de rechtschapenheid en vooral de waarheidslievendheid van de echtgenoten met betrekking tot de beweerde inconsummatie van het huwelijk; aan deze getuigen kan de onderzoeksrechter andere ex officio toevoegen. Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1975)]] Sollicitudinem Nostram [[5717|(482)]] Een paar getuigen kunnen volstaan, mits hun eensluidend getuigenis het geldige bewijs en een morele zekerheid kan aandragen; dit is dán het geval, als de personen boven alle verdenking staan, krachtig met elkaar overeenstemmen en getuigen onder ede: weergevend, wanneer, hoe en wat zij van de echtgenoten of naaste verwanten over het feit van de inconsummatie van het huwelijk hebben gehoord. Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1789)]] Sollicitudinem Nostram [[5717|(312)]] Niet mag worden vergeten, dat in deze zaken het morele argument van het hoogste belang is voor het verkrijgen van morele zekerheid over de inconsummatie van het huwelijk.

3. Het lichamelijk onderzoek van de echtgenoten moet worden toegepast, als dit noodzakelijk is voor het verkrijgen van het juridische bewijs van het feit der inconsummatie. Maar als er overeenkomstig het decreet [5776] van de Congregatie van het Heilig Officie van 12 juni 1942 - gelet op de morele integriteit van partijen en getuigen en serieus in aanmerking genomen hun geestesgesteldheid alsook andere hulpmiddelen en argumenten - naar het oordeel van de bisschop een volledig bewijs van de beweerde inconsummatie van het huwelijk aanwezig is, A.A.S. 34 (1942), p. 200 [[5776]] dan kan het onderzoek achterwege worden gelaten. Maar alles moet zorgvuldig worden overwogen alvorens dit onderzoek nutteloos wordt verklaard. Regulae Servandae [[5725|(85-86)]] Quo facilius [[5727|(16)]] Als de vrouw het lichamelijk onderzoek echter weigert, dan moet volgens de door genoemd decreet opgestelde regel 'worden afgezien van het urgeren van dit onderzoek'. Overigens bezitten met betrekking tot dit onderzoek de patriarchale synoden en bisschoppenconferenties de bevoegdheid ruimere uitvoeringsnormen vast te stellen overeenkomstig de plaatselijke en feitelijke omstandigheden.

4. De proces-akten moeten schriftelijk zijn vastgelegd en met behulp van griffiers ook met andere voorzorgen zijn omgeven. § 1 [[2620|(373)]] Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1585.1642)]] § 1 [[4776|(440)]] Sollicitudinem Nostram [[5717|(56.157)]] Maar een curie of rechtbank mag (met toestemming van de bisschop) bij inconsumrnatieprocessen - volgens de huidige gewoonte van de volkeren en overeenkomstig de technische vooruitgang - gebruik maken van een magnetofoonband, als het gebruik daarvan nuttig en ook echt geschikt is voor een snellere en accuratere opstelling van de proces-akten. Maar aan de akten kan alléén dan geloof worden gehecht, als ze, ofschoon overgeschreven van de band, voldoen aan de rechtens uitdrukkelijk vereiste voorschriften.

5. Anders dan in zaken van nietigheid van een huwelijk, kan in processen 'super rato' vanwege hun speciale karakter niet de hulp van advocaten en procureurs worden gevorderd. Maar om aan de wensen en verlangens van sommige bisschoppen tegemoet te komen, wordt bepaald, dat er niets op tegen is, dat de partijen - hetzij zij dit zelf vragen hetzij de bisschop dit ex officio bepaalt - ook in deze zaken de hulp inroepen van adviseurs of deskundigen, vooral kerkelijke, ofwel voor het opstellen van de verzoeken om de gunst van de dispensatie ofwel bij de instructie van het proces ofwel bij het completeren van de proces-akten, teneinde het welzijn van de gelovigen des te zekerder te behartigen, mits de waarheid van de inconsummatie van het huwelijk is gewaarborgd. Morele zekerheid staat graadverschillen toe [[5383]] De aanwijzing van adviseurs en deskundigen, hetzij deze ex officio dan wel op verzoek van de partij worden gekozen, komt toe aan de bisschop, nadat de verdediger van de huwelijksband is gehoord en nadat de adviseurs of deskundigen - door een speciaal decreet - vooraf vermaand zijn over het onderhouden van het beëdigd geheim, Regulae Servandae [[5725|(1623)|§ 3|]] Regulae Servandae [[5725|(46.93)]] Provida Mater Ecclesia [[1535|(130)]] § 3 [[5717|(138)]] Quo facilius [[5727|(28)]] opdat de gegevens van de proces-akten niet aan buitenstaanders ter ore komen.

6. Bij het opstellen van hun votum 'pro rei veritate' moeten de bisschoppen de aard en de kwaliteiten van de reden (tot dispensatie) op een concrete en praktische wijze beoordelen, nadat namelijk de bijzondere omstandigheden of van de personen of van het feit der inconsummatie of van de wenselijkheid van de gunst in overweging zijn genomen.

Maar in processen ofwel betreffende de nietigheid van een huwelijk, waarvan de akten naar de Congregatie moeten worden gestuurd met het oog op de gunst van een dispensatie (vgl. n. I, e) [[al:9-12]], ofwel betreffende de inconsummatie, die moeten worden geïnstrueerd met overdracht van de competentie (vgl. n. II, a) [[al:15]], doet de aartsbisschop of metropoliet van de zetel van de regionale of provinciale of interdiocesane of interrituele rechtbank of de bisschop van het dichtstbijzijnde diocees of van de dichtstbijzijnde eparchie er goed aan, alvorens hij zijn votum opstelt, met de bisschop van de verzoekende partij, aan wie de omstandigheden van zijn diocees of eparchie bekend zijn, overleg te plegen, op zijn minst over de afwezigheid van ergernis die eventueel naar aanleiding van de gunst van de pauselijke dispensatie zou kunnen ontstaan. Maar als de bisschop van oordeel is, dit de ergernis ongegrond is of kunstmatig in het leven wordt geroepen of al is ontstaan, dan moet hij deze met pastorale zorg en op geschikte manieren proberen tegen te houden of te onderdrukken.

7. Alle procesakten, namelijk zowel de akten die de zaak zelf betreffen alsook de akten die op de procesvorm betrekking hebben, Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(1642)]] Sollicitudinem Nostram [[5717|(157)]] en andere documenten kunnen, behalve in het Latijn, ook in de wijd en zijd bekende talen worden opgesteld. De verklaring van de procesakten en documenten die in een minder bekende taal zijn opgesteld in voornoemde talen is toegestaan.

Deze procesakten en documenten moeten in drievoud, ook in fotokopie, en gewaarmerkt worden opgestuurd naar de congregatie § 1 [[5725|(101)]] Quo facilius [[5727|(28)]] de geschreven tekst (die namelijk algemeen 'manuscript' wordt genoemd) moet in het archief van de curie of van de rechtbank worden bewaard, en, onder de nodige voorzorgen, alléén dan worden opgestuurd, als dit uitdrukkelijk door de congregatie is gevraagd." § 3 [[1535|(105)]]

Omdat dit van zeer veel waarde is voor een zorgvuldigere en snellere beslissing van de zaak, is het te wensen, dat de exemplaren van alle procesakten en documenten worden getypt en de afzonderlijke pagina's, genummerd en tot fascikels samengevoegd, worden voorzien van het getuigenis van de secretaris of griffier, dat ze getrouw en volledig zijn overgeschreven en authentiek zijn. § 1 [[2620|(1643)]] § 1 [[2620|(1644)]] Regulae Servandae [[5725|(30)]] § 1 [[5717|(158)]] § 1 [[5717|(159)]] Quo facilius [[5727|(23)]]

1. De clausule die met de woorden 'ad mentem' wordt uitgedrukt en die verbiedend is, wordt gewoonlijk toegevoegd zo dikwijls het feit van de inconsurnmatie van minder belangrijke oorzaken afhankelijk is; het wegnemen van die clausule wordt aan de bisschop opgedragen, zodat sneller tegemoet wordt gekomen aan de pastorale noden van de gelovigen. De bisschop mag echter de partij die vraagt om de verwijdering van de clausule niet tot een nieuw huwelijk toelaten, tenzij die partij met inachtneming van de voorgeschreven regels werkelijk in staat wordt geacht de huwelijkslasten op zich te nemen en heeft toegezegd in het vervolg op een honeste en christelijke wijze de echtelijke taken te vervullen.

2. In speciale gevallen echter, wanneer namelijk de reden van de inconsummatie een fysiek of psychisch gebrek van groter belang en ernstigere aard is geweest, kan er een 'vetitum' (verbod) voor een ander huwelijk worden toegevoegd; tenzij dit uitdrukkelijk in het rescript wordt gezegd, is dit verbod niet vernietigend, maar slechts verbiedend; het wegnemen daarvan wordt voorbehouden aan de Apostolische Stoel. Maar verlof om een nieuw huwelijk aan te gaan, wordt verleend, als de verzoekende partij, na een voorafgaand verzoek aan de congregatie en na vervulling van de voorgeschreven voorwaarden, geschikt wordt geacht om de samenleving op een juiste wijze uit te voeren. Het wordt aan het oordeel van de bisschop en diens pastorale overwegingen overgelaten de partij met wie het aangaan van een nieuw huwelijk wordt beoogd op de hoogte te brengen van de ene of de andere clausule die aan het dispensatie-rescript was gehecht en daarna is weggenomen.

Alles wat in deze instructie is vervat, heeft zijne heiligheid Paulus VI, door de goddelijke voorzienigheid Paus, in de audiëntie die op 30 december 1971 aan de ondergetekende kardinaal-prefect. van de congregatie werd toegestaan, willen goedkeuren en bevestigen. Hij gaf opdracht, dat dit in het officiële orgaan Acta Apostolicae Sedis publiekrechtelijk zou worden en door alle bisschoppen van de Latijnse of van de oosterse ritussen en door de overigen op wie het betrekking heeft op correcte en nauwgezette wijze zou worden onderhouden, niettegenstaande alles, ook als het bijzondere vermelding verdient, wat hieraan tegenstrijdig is.

Gegeven te Rome, vanuit de gebouwen van de Congregatie voor de tucht van de sacramenten, op 7 maart 1972.

A. kard. SAMORÉ,
prefect

+ I. Casoria,
secretaris