Pax Christi in bonitate

Geboorte des Heren, feest van vrede.
Men kan zoeken naar andere aspecten van dit grote mysterie om de volheid van de genade uit te drukken waarin eenieder, die in Jezus Christus gelooft, zich in deze dagen verheugt, men komt toch altijd weer op de vrede terug.
Dit is de boodschap van Bethlehem: glorie aan God, ware vrede, en een aansporing tot de mensen van goede wil om dit grote geschenk Gods te aanvaarden.

"Gloria in altissimis Deo; pax hominibus; bonae voluntatis
Eer aan God in den hoge, vrede aan de mensen van goede wil" (Lc. 2, 14) [b:Lc. 2, 14].

De literatuur der eeuwen, van alle landen waarover het licht van Christus scheen, spreekt slechts over deze drievoudige verkondiging die, met de komst van de Zoon van God op aarde aan de mensen geopenbaard werd.

Voor de vierde maal stelt de nederige zoon van het volk die geroepen is om aan het hoofd te staan van alle priesters en van het bestuur van de Kerk, - wij formuleren het aldus omdat Wij er voor onszelf zo over denken - met Kerstmis zijn geest, die door Gods genade gesteund wordt, in dienst van de grote vredesboodschap. In de afgelopen jaren waren Wij gewoon de gehele mensheid de vrede van Bethlehem aan te bieden in een drievoudig beeld. De vrede van Christus zoals zij schittert in haar drie nobelste vormen:

• vrede in rechtvaardigheid,
• vrede in eenheid,
• vrede in waarheid.

Drievoudige schittering
In deze drievoudige, stralende vorm liggen de voornaamste en kostbaarste schatten van de mensheid opgesloten. Niets kan beter uitdrukking geven aan al de goede wensen en de overvloedige zegeningen die de mensen onderling uitwisselen en in deze dagen dan de boodschap van het Woord Gods, dat mens geworden is en naar de aarde is afgedaald tot verlossing en verheffing van het gehele mensdom.
Gij weet, mijn dierbare kinderen, als getrouwe vertolkers van de oude en altijd weer nieuwe leer van de hemelse boodschap, gelden de Vaders van de Oosterse en Westerse Kerk, de Leraren en Pausen. Hun stemmen klinken tesamen in één harmonieus geluid.

Stemmen die gedurende de eeuwen eensluidend zijn
Een van deze stemmen die Ons reeds vanaf Onze jeugd vertrouwd is, is de stem van de Heilige Leo de Grote, die dit jaar bijzonder in de belangstelling stond. Met de onlangs verschenen encycliek Aeterna Dei Sapientia [524] hebben Wij het 15e eeuwfeest van zijn dood herdacht.
Het was voor Ons een grote vreugde bij de feestelijke gelegenheid van de afgelopen maand november Ons te laten inspireren door de woorden van deze grote leraar. Ook vandaag willen Wij met zijn Kerstpreken, die nog steeds de levendigheid bezitten van een zeer persoonlijke stijl, uw aandacht en uw blik richten op de grot van Bethlehem.

Luistert, luistert:
"Generatio.... Christi origi est populi christiani, et natalis capitis natalis est corporis.... Hoe schoon zijn deze woorden, dierbare kinderen, "De geboorte van Christus is het begin van het christenvolk; de geboorte van het hoofd is immers de geboorte van het lichaam".

En hij vervolgt:

"Hoewel een ieder van hen die geroepen zijn een eigen plaats en rang heeft en de kinderen van de Kerk verschillend zijn in de opeenvolging der tijden, nochtans wordt de totaliteit der gelovigen geboren uit de doopvont... zij is verwekt met Christus bij Zijn geboorte... De grootheid van de gave die ons geschonken is, vereist bijgevolg van ons een eerbied en ontzag die haar luister waardig is."

Dit jaar een bijzonder accent
Maar wat zouden Wij kunnen bedenken dat meer in overeenstemming is met de waardigheid van het feest van vandaag en dat beter past bij de geboorte van Jezus, dan de vrede, die juist bij de geboorte des Heren voor de eerste keer verkondigd werd door de engel. Zij is het die de kinderen Gods voortbrengt, zij is de voedster van de goedheid en de moeder van de eenheid. De geboorte des Heren is de geboorte van de vrede, vandaar dat de Apostel zegt: "Hij is onze vrede...." (Ef. 2, 14) [b:Ef. 2, 14].
"De vrede van de wijze en rechtschapen mens - Wij parafraseren op de gedachte van de Heilige Leo - komt van boven, en heft omhoog; zij laat zich niet in met de genotzuchtige en oppervlakkige neigingen van hen die de wereld lief hebben; zij weerstaat alle moeilijkheden; zij weerhoudt de mens van gevaarlijke vermaken en leidt hem naar de ware vreugden. Verenigd als wij ons voelen in een en dezelfde goede wil, in één overtuiging en eensgezind in het geloof, de hoop en de liefde moge de Geest van de Vrede ons tot haar voeren" (1 Joh. 3, 17) [[b:1 Joh. 3, 17]] vgl: XXVI (in Nativ. Dom. VI), II, III, V; Migne PL 54, 213, 214, 216 [[[913]]]

Gelukwensen
Het is een betoverende hoogte waarheen de Heilige Leo ons voert. Hij geeft ons nauwkeurige aanwijzingen over de leer, en voor het practische leven. Alles vind men daar: de Heilige Kerk in al haar geledingen van gelovigen, een onberispelijke geestelijkheid, de opperherder als het door God gewilde werktuig voor de eenheid der mensen, een eenheid der volken die bestemd is tot wezenlijke en blijvende verheffing van de beschaving. Ja, alles waarover Wij gesproken hebben in Onze Kerstboodschappen in deze eerste drie jaren van onze ontmoetingen in Bethlehem. Herinnert u het zich nog? Vóór alles de erkenning van de waarheid, pax et veritas, - vrede en waarheid die leidt tot de aanbidding van de Zoon Gods, die voor ons is mens geworden, en tot het aanvaarden van Zijn boodschap; pax et veritas, waardoor de edele gevoelens gesterkt en de goede voornemens om de waarheid te erkennen en te dienen gesteund worden. Pax et unitas - vrede en eenheid; dit is een dringende aansporing tot trouw aan de Apostolische Stoel, die het middelpunt van de eenheid is. Vervolgens, pax et iustitia - vrede en rechtvaardigheid. De Kerk bezit waardevolle elementen om een duurzame sociale verbondenheid en een vreedzame samenleving te verzekeren, zowel tussen de burgers van eenzelfde natie en in hun onderlinge arbeidsbetrekkingen, alswel tussen de bewoners van de gehele wereld, die immers aan allen toebehoort en voor eenieder een vreedzaam en arbeidzaam leven moet kunnen garanderen.
Gelooft gij ook niet dat Wij aan deze drievoudige belichting van de vrede ter gelegenheid van dit Kerstfeest nog een vierde lichtstraal kunnen toevoegen, n.l. de goedheid, pax Christi in bonitate - De vrede van Christus in goedheid?
Hoe prachtig zijn de woorden van de Heilige Liturgie:

"Rex pacificus magnificatus est, cuius vultum desiderat universa terra. Rex pacificus super omnes reges universae terrae'' In Vesperis Nativit In Vesperis Nativit

Pax Christi in bonitate, dus.
Het eerste beeld, dat ons dan voor de geest komt, is het beeld van Hem die ons uitnodigt vanuit de kribbe in Bethlehem daarbij vooruitlopend op de ontmoetingen die wij met Hem zullen hebben wanneer Hij volwassen is, geëerd, en aangesproken als Rabbi, als Goddelijke Meester, door een ontroerde menigte, en wanneer Hij tot hen zal zeggen: "Discite a me quia mitis sum et humilis corde" (Mt. 11, 29) [b:Mt. 11, 29]. Deze stem uit de kribbe is de straling van de Bonitas van Jesus, waarvan Hij de levende substantie is, de goddelijke bron, en welke het algemeen leergezag voor de vrede is voor de gehele wereld.

Een bedroevend beeld
Dit leergezag evenwel, dat zelf niet anders dan nederigheid en mildheid omvat, is gedurende al de eeuwen door een teken van tegenspraak en halsstarrige tegenstrijdigheid in de betrekkingen van de mensen onderling, gebleken.
Wanneer men de gebeurtenissen om zich heen gadeslaat zou men zeggen dat tegenwoordig schrik en angst een soort koorts en een opwindend gevoel van onbehagen veroorzaken. Misschien zijn velen zich dit niet direct bewust, men kan het evenwel voortdurend constateren in de onderlinge verhoudingen. Dit leidt tot een voortdurende verstoring van de huiselijke en maatschappelijke, burgerlijke en internationale betrekkingen.
Dit te constateren is des te meer bedroevend wanneer men bedenkt dat de Schepper in Zijn Voorzienigheid de mensen heeft voorbestemd elkander te begrijpen, te helpen en aan te vullen, in broederlijke samenwerking plannen te maken, geduldig te zoeken naar mogelijkheden om tot een vergelijk te komen en meningsverschillen op te lossen en om billijk de aardse goederen te verdelen. "Justitia duce, caritate comite, volgens de liefde van rechtvaardigheid." Sertum Laetitiae [[1668]]
O, hoe duidelijk zijn wat dit betreft de woorden van de profeten en de psalmen wanneer zij ons uit naam van God de liefde en de goedheid inprenten. Luistert, naar hetgeen Jesaja zegt: "Ontbindt de banden die knellen, geeft de verdrukten de vrijheid en verbreekt ieder juk, wanneer gij een naakte ziet, kleedt hem en verstoot niet uw eigen broeder ... En de Heer zal u steeds blijven leiden en uw ziel overstromen met heldere glans" (Jes. 58, 6-7.11) [b:Jes. 58, 6-7.11].

Geest van tegenspraak
Wanneer wij het gehele ingewikkelde samenstel van betrekkingen tussen de mensen, zowel in binnenlands verband als op internationaal niveau beschouwen, dan moeten wij helaas vaststellen dat men nog heel ver verwijderd is van de goddelijke leer, die reeds haar licht verspreidde in de eeuwen van het Oude Testament en die in haar volle luister straalde in de volheid der tijden, met de komst van de Goddelijke Meester.
Daar is alles uitnodiging tot vrede, omdat de gelukzaligheid van de vrede daar verkondigd wordt; hier, daarentegen, heerst, onder het mom van schone woorden (als men tenminste nog de uiterlijke schijn wil hooghouden, die echter ook al vaak niet eens meer wordt bewaard) vaak een geest die het tegenovergestelde van vrede is.
Het is de eerzucht van de machtigen die tot onderdrukking leidt, het is de hebzucht die alles naar zich toehaalt en daarbij de ogen sluit voor de nood van de medemens (1 Joh. 3, 17) [[b:1 Joh. 3, 17]], het is de ongevoeligheid van degenen die zelf genieten en die hun oren gesloten houden voor het weeklagen van hen die lijden, het is het egoïsme van degene die alleen maar aan zichzelf denkt.
Het is steeds weer de Bonitas Christi die ontbreekt, en juist deze goedheid is het tegengift voor de geest van weerspannigheid en hardheid, zij leert ons de dingen vredelievender te beschouwen.

De opperste remedie
In Onze encycliek Mater et Magistra [90] hebben Wij er op gewezen dat men "wanneer men bezield is door de liefde van Christus, zich allen één voelt en het lijden en de vreugden van anderen ervaart als zijn eigen aangelegenheden. Daardoor zal de arbeid van iedereen belangelozer, toegewijder, menselijker worden, immers de liefde is geduldig, zij is goedertieren ... zij zoekt niet haar eigen belang, zij verheugt zich niet over onrecht, maar zij is blijde over de waarheid .... alles hoopt zij, alles verdraagt zij". (1 Kor. 13, 4-7) [[b:1 Kor. 13, 4-7]] Mater et Magistra [[90|257]]

Dit nu is de speciale bede die Wij dit jaar bij de kribbe van Bethlehem ten hemel hebben gezonden. Ons gebed om vrede was een afsmeken van goedheid, van waardering voor de waarachtige broederlijke liefde; het wil een aansporing zijn tot oprechte samenwerking, wars van elk geïntrigeer en van al die afbrekende elementen die Wij hier nogmaals onverbloemd met name willen noemen: trots, hebzucht, ongevoeligheid, zelfzucht.
Deze aansporing is des te dringender omdat het wederzijds wantrouwen oorzaak is van een groeiend onbehagen. Alleen reeds de angsttoestand die zich van de mensen meester maakt wanneer zij de inspanningen zien die men zich wederzijds geeft om de geweld- en krachtmogelijkheden te demonstreren en om de vijandigheid aan te wakkeren, dit alleen al is oorzaak dat de algemene verkilling toeneemt.
In een dergelijke situatie is het vanzelfsprekend dat wij denken aan het plechtig en ernstige woord van Christus dat voorspelling en bedreiging tegelijk is: "Refrigescet caritas multorum", - "Omdat de ongerechtigheid de overhand neemt, zal de liefde van velen verkoelen" (Mt. 24,12) [b:Mt. 24,12]. De mens is niet meer de goede, medelijdende, liefhebbende broeder. Hij is voor zijn naaste een vreemde geworden, berekend, argwanend, zelfzuchtig.
Vandaar de noodzaak om de enige remedie tegen dit alles te verkondigen n.l. het aanvaarden van Jezus van Bethlehem, het Lam Gods dat gekomen is om de zonde der wereld weg te nemen (Joh 1, 29) [[b:Joh 1, 29]]; de terugkeer naar Zijn genade; de toepassing van Zijn leer van barmhartigheid.

Stralende goedheid
O, gezegend Kerstfeest, waarop de eenvoudigen van harte elkander ontmoeten en opgewekt worden tot innerlijke vervolmaking, tot onderlinge goedheid, omdat "de goedheid en de beminnelijkheid van God onze Zaligmaker ons is verschenen" (Tit. 3, 4) [b:Tit. 3, 4].
Het kwaad betreuren en verfoeien is niet voldoende om het uit te roeien. Wij moeten het goede willen, beoefenen en op de voorgrond stellen. De goedheid moet worden verkondigd aan de wereld opdat zij kan uitstralen naar alle kanten en iedere vorm van het persoonlijke en het maatschappelijke leven kan doordringen.

Daarom moet ieder mens individueel goed zijn; hij moet de spiegel zijn van een zuiver geweten waar dubbelhartigheid, berekendheid en hardheid niet in voorkomen, hij moet standvastig zijn in zijn voornemens en daarmede zijn gedachten en handelingen in overeenstemming brengen.

Ook gezin moet goed zijn. Het gezin brandt de vlam der onderlinge liefde in de beoefening der deugden. De goedheid verzacht en versterkt tegelijk het vaderlijk gezag, zij komt tot uiting in de tederheid der moeder, zij drukt haar stempel op de gehoorzaamheid der kinderen, matigt hun uitbundigheid en spoort aan tot de onmisbare offervaardigheid.

Goedheid moet bovendien alle levensuitingen die buiten het strikt huiselijk verkeer vallen, maar er toch mee samenhangen, beheersen, zo b.v. de school en de verschillende instellingen van het burgerlijk leven die betrekking hebben op een geordende en eensgezinde, rustige samenleving van de burgers. De betrekkingen tussen de rangen en standen der maatschappij moeten gekenmerkt zijn door de goedheid, zoals de Heilige Leo de Grote dit reeds zeide op zijn eigen vurige wijze: "onrechtvaardigheid begaan en onrecht met onrecht vergelden - zo zeide hij - dat is de slimheid van de wereld, maar aan niemand kwaad met kwaad vergelden dat is christelijke verdraagzaamheid. Men moet dus de nederigheid beminnen en niet overmoedig zijn; een ieder moet aan zijn broeder de voorrang geven boven zich zelf en niemand zoeke zijn eigen belang, maar juist dat van zijn evennaaste, opdat het zó worde dat in ieder mens de welwillendheid tegenover de naaste de overhand krijgt en het venijn van de vijandschap wordt uitgeroeid". Sermones XXXVII (In Epiphaniae solemn. VII), IV; Migne PL 54, 259 [[913]]

Heel de mensheid moet tenslotte goed zijn. Al die stemmen die uit het verleden klinken herinneren, aangepast aan het accent van onze tijd, de mensen aan de plicht tot goedheid die op hen allen rust. Voor allen geldt de plicht tot rechtvaardigheid, rechtschapenheid, edelmoedigheid, onbaatzuchtigheid, bereidheid tot begrip en verontschuldiging, vergevingsgezindheid en grootmoedigheid. Daarom willen Wij in deze Kerstboodschap allen aansporen zich deze plicht te herinneren. Men moet de vrede willen, en alles wat haar in de weg staat opruimen.

Wij weigeren te geloven dat de menselijke overmoed de perken te buiten durft te gaan. Naast elementen van angst en vrees zijn er ook vele positieve uitingen van goede wil, van opbouwende en welwillende gezindheid. Wij danken God daarvoor, die de Gever is van alle goeds en Wij verheffen Onze stem in een oproep die ons recht uit het hart komt; een oproep tot hen die de macht bezitten, om desnoods alles op het spel te zetten, maar niet de vrede, en géén mensenlevens; om ieder middel te beproeven dat de hedendaagse vooruitgang ons ter beschikking stelt om de welvaart en de veiligheid in de wereld te verhogen, en niet om achterdocht en wederzijds wantrouwen te zaaien. Nogmaals, "constateren Wij met droefheid in het hart - om de woorden te gebruiken uit Onze encycliek Mater et Magistra [90] - dat men enerzijds de aandacht vestigt op de toestand van onbehagen en de armoede en honger die in de wereld heersen, terwijl men aan de andere kant, en vaak in omvangrijke mate, de ontdekkingen van de wetenschap, de successen van de techniek en de economische hulpbronnen aanwendt voor het vervaardigen van verschrikkelijke werktuigen die dood en verdelging brengen" Mater et Magistra [[90|198]]

Wij doen een beroep op degenen die de kunst verstaan de openbare mening te vormen en op hen die deze voor een groot deel beheersen, om Gods strenge oordeel te vrezen, evenals het oordeel der geschiedenis; wij vragen hen om met omzichtigheid, eerbied en gevoel voor maat te werk te gaan. Niet zelden heeft de pers er in onze moderne tijd - het verdriet ons dit te moeten opmerken, maar wij zeggen het in alle oprechtheid, - het hare er toe bijgedragen deze sfeer van wantrouwen, afkeer en haat aan te kweken.

Onze oproep richt zich vervolgens ook tot hen die de verantwoordelijkheid der naties dragen, in wier handen het wel en wee van de mensheid ligt.
Ook gij zijt broze en sterfelijke mensen, met angst in het hart zien uw medemensen naar u op, zij zijn veeleer uw broeders dan uw onderdanen. Met het gezag waarmede Jesus Christus Ons heeft bekleed zeggen Wij tot u: Houdt op, houdt op met dat zinspelen op het gebruik van geweld, beeft bij de gedachte dat gij een onvoorzienbare lawine van gebeurtenissen, veroordelingen en wraakgevoelens ontketent, dit alles zou wel eens kunnen uitlopen op onberaden en onherstelbare daden. Gij hebt grote macht ontvangen, niet om te vernietigen, maar om op te bouwen, niet om verdeeldheid te kweken, maar om te verenigen, niet om tranen te verwekken maar om aan een iedere arbeid en zekerheid te verschaffen.

Oprechte wensen voor rechtvaardigheid en billijkheid.
Op deze wijze moet de goedheid alle gebieden van de menselijke samenleving beheersen. 'Bonitas' betekent voor zich zelf beschikken over kracht en beheersing, voor anderen geduld en liefde opbrengen, zonder zijn zelfbeheersing te verliezen. De goedheid wenst immers niet anders dan het goede om zich heen, volgens de onsterfelijke woorden van Sint Augustinus; zij blijft kalm onder de beledigingen, welwillend temidden van de kwaadgezinden; zij is zachtmoedig temidden van hen die toornig zijn en eenvoudig van harte temidden van hen die listen beramen en valstrikken leggen; zij lijdt onder de ongerechtigheid en bloeit op in de waarheid "inter iniquitates gemens, in veritate respirans". 350 nr. 3; Migne PL 39, 1535 [[880]]

Eerbiedwaardige broeders, dierbare kinderen.

Nu wij wederom het grote gebeuren overwegen van de Zoon Gods die mens geworden is, moge de boodschap van de evangelische goedheid en liefde in haar totale omvang en duidelijkheid, ieder mens bereiken. Moge de gelovigen opnieuw worden aangespoord de goedheid en liefde te beleven en aan de angstige wereld daarvan een voorbeeld te geven. Moge alle mensen van goede wil zich bezinnen op de juiste en blijvende toepassing van de hoge beginselen waarop het geordende maatschappelijke leven gebaseerd moet zijn.

Het is de bedoeling van de nederige Plaatsbekleder van Christus, door Zijn stem te verheffen, op heel bijzondere en treffende wijze de aandacht van de gehele wereld te vestigen op de plicht die op ons allen rust en die zijn oorsprong vindt in het kerstgebeuren zelf.

Aan het eind gekomen van Onze toespraak denken Wij met ontroering aan de gehele mensheid voor het heil waarvan het Goddelijk Woord zelf is mens geworden, in het bijzonder aan de lijdenden, aan de gekwelden naar ziel en lichaam, aan hen die rechtvaardigheid en liefde verwachten; aan eenieder zenden Wij Onze vaderlijke kerstwens tot troost.

Wij kunnen echter de droefheid die Ons hart vervult niet verzwijgen; ook wanneer deze Kerstmorgen aanbreekt zullen er op de wereld nog volkeren zijn zonder vrede, zonder veiligheid, zonder godsdienstvrijheid, die in angst leven voor het spook van oorlog en honger. Voor hen stijgt Ons vurig gebed te hemel, met tranen van droefheid in het oog bidden wij voor hen om een rechtvaardige oplossing van alle moeilijkheden en onenigheid. Wij herhalen nogmaals Onze oproep tot de verantwoordelijkheden der naties, opdat door hun gezamenlijke arbeid de rechtvaardigheid en de zo vurig gewenste vrede mogen bestendigd worden. Met dit vredeswoord, gegrond op ware goedheid willen Wij Onze Kerstboodschap, waarbij Wij Onze heilwensen in Onze Apostolische Zegen voegen, besluiten.