H. Alfonsus van Liguori

Dierbare broeders en zusters,

Ik zou u vandaag de figuur willen voorstellen van een heilige Kerkleraar aan wie wij veel te danken hebben, want hij was een eminent theoloog en moralist, een meester ook in het geestelijke leven en dit voor iedereen, bijzonder voor gewone mensen. Hij schreef de woorden en de muziek van één van de populairste kerstliederen in Italië en niet alleen daar: “Tu scendi dalle stelle” (Gij daalt neer van de sterren).

Alfonsus van Liguori werd in 1696 geboren in een adellijke en rijke Napolitaanse familie. Begiftigd met vele intellectuele gaven, behaalde hij reeds op 16-jarige leeftijd een diploma in burgerlijk en kerkelijk recht. Hij was de schitterendste advocaat van Napels: gedurende acht jaar won hij alle rechtszaken die hij verdedigde. Doch, in zijn ziel die naar God dorstte en naar volmaaktheid verlangde, deed de Heer hem begrijpen dat Hij hem voor een andere roeping koos. Inderdaad, in 1723 liet hij, verontwaardigd over de corruptie en onrechtvaardigheid binnen het gerechtelijk milieu, zijn beroep staan – en daarmee rijkdom en succes – en besloot priester te worden, ondanks de tegenkanting van zijn vader. Hij had uitstekende leraars die hem vertrouwd maakten met de Heilige Schrift, Kerkgeschiedenis en mystiek. Hij verwierf een ruime theologische cultuur, waar hij enkele jaren later als schrijver gebruik van zou maken. In 1726, werd hij priester gewijd en verbond zich voor de uitoefening van zijn ambt aan de diocesane Congregatie voor Apostolische Missies. Alfonsus begon de onderste lagen van de bevolking in Napels te evangeliseren en catechese te geven; hij preekte graag voor hen en onderwees hen in de fundamentele geloofswaarheden. Vele van de mensen tot wie hij zich richtte, waren arm en bescheiden en gaven zich dikwijls over aan ondeugd en criminaliteit. Met geduld leerde hij hen bidden en moedigde hen aan hun levenswijze te veranderen.

Alfonsus verkreeg uitstekende resultaten: in de armzaligste wijken van de stad nam het aantal mensen toe die ’s avonds in particuliere woningen en winkeltjes bijeen kwamen om te bidden en het woord Gods te overwegen, onder de leiding van meerdere catechisten die door Alfunsus en andere priesters waren opgeleid en deze groepen van gelovigen regelmatig bezochten. Wanneer deze bijeenkomsten volgens het verlangen van de aartsbisschop van Napels, in de kapellen van de stad gebeurden, kregen ze de naam “avondkapellen”. Zij werden ware bronnen van morele opvoeding, sociale sanering, onderlinge hulp tussen de armen: diefstal, duellen, prostitutie verdwenen bijna volledig. Zelfs indien de sociale en religieuze context ten tijde van de heilige Alfonsus zeer verschilde van de onze, lijken de “avondkapellen” een model van missionaire actie waaraan wij ons ook vandaag voor een nieuwe evangelisatie kunnen inspireren, in het bijzonder onder de armsten, en om een meer rechtvaardige, broederlijke en solidaire menselijke samenleving op te bouwen. Taken van geestelijke aard worden aan de priesters toevertrouwd, terwijl goed opgeleide leken efficiënte christelijke animatoren kunnen zijn, authentieke evangelische gist in de schoot van de samenleving.

Nadat Alfonsus eraan dacht te vertrekken om de heidense volken te evangeliseren, kwam hij op de leeftijd van 35 in contact met de boeren en herders van streken binnen het koninkrijk Napels; getroffen door hun onwetendheid op godsdienstig vlak en door de verwaarloosde toestand waarin ze leefden, besloot hij de hoofdstad te verlaten en zich aan die geestelijk en materieel arme mensen te wijden. In 1732, stichtte hij de godsdienstige Congregatie van de Allerheiligste Verlosser, die hij onder de bescherming plaatste van bisschop Tommaso Falcoia, wiens opvolger hij later zou worden. Deze kloosterlingen waren onder de leiding van Alfonsus, authentieke rondtrekkende missionarissen, die ook naar de meest afgelegen dorpen gingen en opriepen tot bekering en volharding in het christenleven, vooral door middel van het gebed. Ook vandaag gaan de Redemptoristen in vele landen ter wereld met deze evangelisatieopdracht door aan de hand van nieuwe vormen van apostolaat. Ik gedenk hen dankbaar en roep hen op steeds trouw te zijn aan het voorbeeld van hun heilige stichter.

Gewaardeerd voor zijn goedheid en pastorale inzet, werd Alfonsus in 1762 tot bisschop van Sant-Agata dei Goti benoemd, een ambt waarvan hij in 1775 met toestemming van Paus Pius VI wegens ziekte ontslag nam. Toen dezelfde Paus in 1787 het nieuws vernam van zijn dood die na groot lijden was ingetreden, riep hij uit: “hij was een heilige!”. En hij vergiste zich niet: Alfonsus werd in 1839 heilig verklaard en in 1871 tot Kerkleraar [d:328] uitgeroepen. Deze titel past bij hem om meerdere redenen. Vooreerst om zijn rijk onderricht als moraaltheoloog, die de katholieke leer op een aangepaste manier verwoordde zodat Paus Pius XII hem uitriep tot “patroon van de biechtvaders en moralisten”. In zijn tijd heerste een zeer strikte interpretatie van het morele leven door de jansenistische mentaliteit die, in plaats van vertrouwen en hoop op Gods barmhartigheid, angstig maakte en Gods gelaat streng en nors voorstelde, zeer verschillend van het gelaat dat Jezus ons openbaarde. De heilige Alfonsus biedt vooral in zijn hoofdwerk, “ Moraaltheologie [856]”, een evenwichtige en overtuigende synthese tussen de vereisten van Gods wet die in ons hart gegrift is en ten volle door Christus werd geopenbaard en op een gezaghebbende manier door de Kerk geïnterpreteerd; evenals de dynamiek tussen het geweten en de vrijheid van de mens, die juist door de waarheid en het goede te aanvaarden, tot rijpheid en verwezenlijking van zijn persoon komt.

Alfonsus gaf de zielenherders en biechtvaders de raad trouw te zijn aan de katholieke moraal en was daarbij beminnelijk, begripvol, zachtmoedig in de omgang zodat berouwvolle mensen zich op de weg van hun geloof en christelijk leven zouden begeleid, gesteund en bemoedigd weten. De heilige Alfonsus hield nooit op te herhalen dat priesters een zichtbaar teken zijn van Gods oneindige barmhartigheid, die vergeeft en de geest en het hart van de zondaar verlicht opdat hij zich zou bekeren en zijn leven zou veranderen. In onze tijd, waarin wij duidelijke tekenen zien dat het morele geweten ontspoort en – we moeten het erkennen – van een zeker gebrek aan waardering voor het Biechtsacrament, is het onderricht van de heilige Alfonsus nog zeer actueel.

Naast werken over theologie, schreef de heilige Alfonsus vele geschriften voor de godsdienstige vorming van het volk. De stijl is eenvoudig en aangenaam. In vele talen vertaald en gelezen, hebben de boeken van de heilige Alfonsus bijgedragen tot de vormgeving van de volksspiritualiteit van de laatste twee eeuwen. Sommige ervan kunnen ook vandaag nog met veel belangstelling gelezen worden, zoals “ De eeuwige grondbeginselen [4077]”, “ De luister van Maria [1145]”, “ Pratica di amar gesù Christo [3053]”; dit laatste is de synthese van zijn gedachte en zijn meesterwerk. Hij benadrukt sterk de noodzaak van het gebed, waardoor men zich voor Gods genade kan openstellen om dagelijks Gods wil te vervullen en werk te maken van zijn persoonlijke heiliging. Over het gebed schrijft hij:

“God weigert niemand de genade van het gebed waardoor men de hulp krijgt om begeerten en bekoringen te overwinnen. En ik zeg en antwoord en zal altijd antwoorden, zolang ik leef, dat heel ons heil in het gebed ligt”.

Daar komt zijn beroemde uitspraak van: “wie bidt, redt zich” Het grote middel van het.. Het grote middel van het Gebed en gelijkaarde werkjes. Ascetische werken II, Rome 1962, p. 171.

Wat dit betreft, komt mij de oproep voor de geest, van mijn voorganger, de eerbiedwaardige dienaar Gods, Johannes Paulus II: “onze christengemeenschappen moeten ware “gebedsscholen” worden … opvoeding tot gebed moet als het ware een beslissend punt worden van ieder pastoraal programma” Novo millennio ineunte [[9|33-34]].

Onder de vormen van gebed die de heilige Alfonsus vurig aanbeval, onderscheidt zich het bezoek aan het Allerheiligste Sacrament, of zoals wij vandaag zouden zeggen, de aanbidding, kort of langdurig, persoonlijk of gemeenschappelijk, van de Eucharistie. “Onder alle devoties is na de sacramenten, de aanbidding van Jezus’ sacrament, God zeker het meest dierbaar en voor ons het meest van nut ... Oh, welk een zaligheid zich vol geloof voor het altaar te bevinden … en Hem onze noden voor te leggen, zoals een vriend doet bij een andere vertrouwelijke vriend!” Inleiding [[1790]]. De spiritualiteit van Alfonsus is namelijk uitermate christologisch, gecentreerd op Christus en Zijn Evangelie. De overweging van het mysterie van de Menswording en het Lijden van de Heer zijn dikwijls het voorwerp van zijn prediking. In die gebeurtenissen wordt de Verlossing namelijk overvloedig aan de mensen aangeboden. En juist omdat zij Christologisch is, is de devotie van Alfonsus ook geheel mariaal. Met grote devotie voor Maria, illustreert hij haar rol in de heilsgeschiedenis: als betrokkene bij de Verlossing, als Middelares van genade, Moeder, Voorspreekster en Koningin. De heilige Alfonsus beweert bovendien dat de devotie voor Maria ons tot een grote steun is op het ogenblik van onze dood. Hij was overtuigd dat het overwegen van onze eeuwige bestemming, van onze roeping om voor altijd deel te hebben aan de zaligheid bij God, evenals over de tragische mogelijkheid van de vervloeking, bijdraagt om sereen en geëngageerd te leven en zich met de werkelijkheid van de dood te confronteren zonder daarbij ooit zijn vertrouwen in Gods goedheid te verliezen.

De heilige Alfonsus van Liguori is een voorbeeld van een bezielde herder, die de zielen won door het Evangelie te verkondigen en de sacramenten toe te dienen, waarbij zijn manier van doen gekenmerkt was door serene en zachtmoedige goedheid, die voortkwam uit de innige band met God, de oneindige Goedheid. Hij had een zowel realistische als optimistische kijk op de weldaden die de Heer aan elke mens geeft en hij gaf belang aan de opwellingen en gevoelens van het hart, evenals aan die van de geest, om God en de naaste te kunnen beminnen.

Als besluit zou ik er willen aan herinneren dat onze heilige, gelijk de heilige Franciscus van Sales [4059] – over wie ik enkele weken geleden gesproken heb – eraan houdt ons te zeggen dat heiligheid toegankelijk is voor elke Christen:

“de kloosterling als kloosterling, de mens in de wereld als mens in de wereld, de priester als priester, de echtgenoot als echtgenoot, de handelaar als handelaar, de soldaat als soldaat, en zo voor elke andere status” Ascetische werken I, Rome 1933, p. 79 [[3053]].

Danken wij de Heer die in Zijn Voorzienigheid heiligen en leraars wekt in verschillende tijden en plaatsen, die dezelfde taal spreken om ons uit te nodigen te groeien in het geloof en met liefde en vreugde ons Christen zijn te beleven in het gewone van elke dag, om vooruit te gaan op de weg van de heiligheid, op de weg naar God en naar de ware vreugde.