Het Europa van de toekomst (en wat je ervoor nodig hebt)

Eminentie, Excellenties,
Geachte Gasten,

{...}

De dialoog heeft gedurende deze dagen de gelegenheid geboden om ruim, vanuit veel invalshoeken, na te denken over de toekomst van Europa dankzij de aanwezigheid onder u van kerkelijke, politieke, academische personaliteiten en gewone mensen uit de burgerlijke maatschappij. Jongeren hebben hun verwachtingen en hoop naar voor kunnen brengen in een confrontatie met de ouderen, die op hun beurt hun bagage vol overwegingen en ervaringen hebben kunnen aanbieden. Het is betekenisvol dat deze dialoog op de eerste plaats een vrije en open confrontatie in de geest wilde zijn. Dit om elkaar wederkerig te verrijken en de weg van de toekomst van Europa te belichten, met andere woorden de weg die we geroepen zijn samen af te leggen om de crisissen te overwinnen die we beleven en de uitdagingen aan te gaan die op ons wachten.

Spreken over een christelijke bijdrage aan de toekomst van het werelddeel betekent vooreerst de vraag stellen naar de taak van Christenen vandaag, in deze landen die in de loop der eeuwen zo rijkelijk vorm kregen door het geloof. Welke is onze verantwoordelijkheid in een tijd waarin het gelaat van Europa steeds meer getekend wordt door pluraliteit van culturen en godsdiensten, terwijl het christendom door velen wordt beschouwd als een element van het verleden, veraf en vreemd?

Bij de zonsondergang van de oude beschaving, toen de heerlijkheden van Rome tot ruïnes vervielen, die we tot op vandaag in de stad kunnen bewonderen; terwijl nieuwe volkeren druk uitoefenden op de grenzen van het oude Keizerrijk, liet een jongeman de stem van de psalmist weerklinken: Zou niet elk mens het leven begeren, duurzaam willen zien op zijn vreugden? Proloog, 14 [[934]] (Ps. 34, 13) [[b:Ps. 34, 13]] Door deze vraag in de Proloog van zijn Regel [934] te stellen, trok de heilige Benedictus de aandacht van zijn tijdgenoten en ook de onze, op een mensbeeld dat grondig verschilt van datgene wat kenmerkend was voor de klassieke Grieks-Romeinse oudheid en nog meer verschilde van het gewelddadige dat de vreemde invallers had gekenmerkt. De mens is niet langer de civis, een burger met voorrechten waarvan hij luierend kon genieten; hij is niet langer een miles, de strijdbare dienaar van de heersende macht; en vooral hij is niet langer een servus, ruilmiddel zonder vrijheid enkel bestemd tot werken en vermoeidheid.

De heilige Benedictus heeft het niet over de sociale toestand, niet over de rijkdom, niet over de macht die men heeft. Hij verwijst naar de gemeenschappelijke natuur van elk menselijk wezen, die, wat ook zijn situatie is, zeker naar leven verlangt en gelukkige dagen wenst. Voor Benedictus zijn er geen rollen, maar personen. Geen bijvoeglijke naamwoorden, maar zelfstandige naamwoorden. Dit is een van de fundamentele waarden die het christendom gebracht heeft: de zin voor de persoon, geschapen naar het beeld van God. Vanuit deze benadering werden de kloosters gesticht die mettertijd de bakermat werden van de menselijke, culturele en ook economische herleving van het werelddeel.

De eerste en misschien wel de grootste bijdrage die de Christenen kunnen leveren aan het Europa van vandaag is het eraan te herinneren dat het geen verzameling getallen of instellingen is, maar dat het bestaat uit personen. Spijtig genoeg moet men vaststellen dat gelijk welke gedachtewisseling gemakkelijk herleid wordt tot een discussie over cijfers. Het gaat niet over burgers, maar over stemmen. Het gaat niet over migranten, maar over quota. Het gaat niet over arbeiders, maar over economische tendensen. Het gaat niet over armen, maar over niveaus van armoede. Het concrete van de menselijke persoon wordt zo herleid tot een abstract beginsel dat makkelijker en geruststellender is. Men begrijpt de reden hiervan: personen hebben een gelaat, verplichten ons tot echte verantwoordelijkheid, daadwerkelijk, 'persoonlijk' cijfers leiden ons tot overwegingen, nuttig en belangrijk, maar altijd zonder ziel. Ze bieden ons een alibi voor afstandelijkheid want ze raken ons nooit echt.

Erkennen dat de ander vooreerst een persoon is, betekent waarde hechten aan wat mij met hem verbindt. Persoon zijn bindt ons aan de anderen, maakt ons tot gemeenschap. Met andere woorden: de tweede bijdrage van de christenen aan de toekomst van Europa is het herontdekken van het behoren tot een gemeenschap. Niet toevallig kozen de vaders-stichters van het Europees project dit woord om het nieuwe politieke subject aan te duiden dat men wilde opbouwen. Gemeenschap is het beste tegengif tegen het individualisme dat onze tijd kenmerkt en tegen de vandaag in het Westen verspreide neiging om zichzelf te verstaan als levend in eenzaamheid. Men misverstaat het begrip vrijheid door het uit te leggen als de plicht om alleen te zijn, los van elke band. Het gevolg is dat men een ontwortelde maatschappij heeft opgebouwd, los van het behoren tot en zonder erfenis. Voor mij is dat erg.

Christenen erkennen dat hun identiteit bovenal relationeel is.Ze zijn ledematen van een lichaam, de Kerk (1 Kor. 12, 12) [[b:1 Kor. 12, 12]], waarin iedereen, met een eigen identiteit en eigenheid, vrij bijdraagt tot de gemeenschappelijke opbouw. Op analoge wijze bestaat dit soort relatie ook in het kader van de relaties tussen personen en van de burgerlijke maatschappij. Ten aanzien van de ander ontdekt ieder de eigen gaven en gebreken; zijn sterke punten en zijn zwakheden: met andere woorden, ontdekt zijn eigen wezen, verstaat zijn eigen identiteit.

Het gezin, als eerste gemeenschap, blijft de meest fundamentele plaats voor dergelijke ontdekking. In het gezin wordt de verscheidenheid opgehemeld en tegelijk gekaderd in de eenheid. Het gezin is de harmonische eenheid van de verschillen tussen man en vrouw, die des te waar en diep is in de mate dat ze vruchtbaar is, bekwaam om open te staan voor het leven en voor de anderen. Op gelijkaardige wijze kan een burgerlijke gemeenschap leven gevend en open zijn, als ze de verscheidenheid en de talenten van ieder weet te vatten en tegelijk nieuw leven weet voort te brengen en ook ontwikkeling, werk, vernieuwing en cultuur.

Persoon en gemeenschap zijn dus de fundamenten van het Europa dat wij als christenen nastreven en waaraan we bij de opbouw kunnen bijdragen. De stenen van dit gebouw noemen we: dialoog, inclusie, solidariteit, ontwikkeling en vrede.

Heel Europa, van de Atlantische Oceaan tot de Oeral, van de Noordpool tot de Middellandse Zee, kan zich niet veroorloven de mogelijkheden te negeren om bovenal een plaats van oprechte, opbouwende dialoog te zijn waarin alle deelgenoten gelijke waardigheid bezitten. We zijn geroepen een Europa op te bouwen waarin men elkaar, op alle niveaus, kan ontmoeten en confronteren, in zekere zin zoals op de antieke agorà. Dat was het plein van de polis. Niet slechts ruimte voor economische ruil, maar ook kloppend hart van de politiek, de zetel waar de wetten voor het algemeen welzijn werden uitgewerkt; de plaats ook waar de tempel stond, zodanig dat aan de horizontale dimensie van het dagelijks leven, nooit de transcendente oriëntatie ontbrak die verder doet kijken dan het vluchtige, het voorbijgaande en het voorlopige.

Dit brengt ons ertoe de positieve en opbouwende rol te overwegen die de godsdienst over het algemeen speelt bij de opbouw van de maatschappij. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de bijdrage van de interreligieuze dialoog tot de wederzijdse kennis tussen christenen en moslims in Europa. Spijtig genoeg is een zeker vrijzinnig vooroordeel, dat het nog altijd doet, niet bij machte de positieve waarde te aanvaarden van de publieke en objectieve rol van de godsdienst en geeft men er de voorkeur aan deze tot de louter private en gevoelsmatige sfeer te beperken. Op die wijze draagt men ook bij tot de overheersing van een “eenheid denken” (Zie: De dictatuur van het eenheid denken. Ochtendmeditatie in de kapel van het Domus Sanctae Marthae, 10 april 2014) [n:2511] dat nog erg verspreid is in internationale kringen. Het ziet in de bevestiging van een religieuze identiteit een gevaar voor zichzelf en voor de eigen overheersing en komt er zo toe een kunstmatige tegenstelling te bevorderen tussen het recht op godsdienstvrijheid en andere fundamentele rechten. Als ging het om een echtscheiding.

De dialoog bevorderen – gelijk welke dialoog – is een fundamentele verantwoordelijkheid van de politiek, en, spijtig, verwordt hij vaak tot een botsing tussen tegengestelde krachten.De stem van de dialoog wordt vervangen door de kreten van de eisen.Op vele wijzen krijgt men de indruk dat het algemeen welzijn niet langer het primaire doel is en dat soort gebrek aan belangstelling wordt door veel burgers vastgesteld. Op die wijze vinden in veel landen extremistische en populistische bewegingen een vruchtbare bodem. Zij maken van het protest de kern van hun politieke boodschap, zonder evenwel het alternatief te bieden van een opbouwend politiek project. Zo wordt de dialoog vervangen door, hetzij een onvruchtbare tegenstelling, die ook de burgerlijke samenleving in gevaar kan brengen, of een overheersing van de politieke macht die een echt democratisch leven kooit en onmogelijk maakt. In het ene geval worden bruggen vernietigd en in het andere worden muren opgetrokken. Vandaag kent Europa beide.

Christenen worden geroepen de politieke dialoog te bevorderen, vooral daar waar deze bedreigd wordt en de botsing lijkt te overheersen. Christenen worden geroepen aan de politiek haar waardigheid, verstaan als hoogste dienst aan het algemeen welzijn en niet als in bezit name van de macht, terug te geven. Dat vraagt ook een aangepaste vorming, want politiek is niet 'de kunst van de improvisatie', maar wel een hoge vorm van zelfverloochening en persoonlijke toewijding ten voordele van de gemeenschap. "Leader" zijn vraagt studie, voorbereiding en ervaring.

Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de leaders een Europa te bevorderen dat een inclusieve gemeenschap is, vrij van een fundamenteel misverstand: inclusie is niet synoniem met ongedifferentieerde vervlakking. Integendeel, men is slechts authentiek inclusief wanneer men de verschillen weet te waarderen door ze te aanvaarden als gemeenschappelijk en verrijkend erfgoed. In dit perspectief zijn migranten eerder een rijkdom dan een last. De Christenen worden geroepen om ernstig na te denken over de uitspraak van Jezus: 'Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen' (Mt. 25, 35) [b:Mt. 25, 35]. Vooral met het drama van de asielzoekers en vluchtelingen voor ogen mag men het feit niet vergeten dat het om personen gaat die men niet naar believen, volgens een politieke, economische of zelfs religieuze logica, kan uitkiezen of afwijzen.

Hoe dan ook, dit is niet in tegenspraak met de plicht van elk regeringsgezag om de problematiek van de migratie aan te pakken 'met de deugd eigen aan de gezagsdrager, namelijk: de voorzichtigheid' Interview met de meegereisde journalisten op de terugvlucht van Bogota naar Rome [[6633|7]], die moet rekening houden zowel met het ontwikkelen van een open hart als met de mogelijkheden om hen die in het land aankomen volledig te integreren op sociaal, economisch en politiek vlak. Men mag niet denken dat het verschijnsel van de migratie een willekeurig proces zonder regels is. Maar men mag ook geen muren van onverschilligheid of angst oprichten. Van hun kant mogen de migranten de zware plicht niet ontlopen om de cultuur en de tradities van de onthalende landen te leren kennen, te eerbiedigen en ook te assimileren.

Zich inspannen om een inclusieve gemeenschap uit te bouwen, betekent een ruimte van solidariteit opbouwen. Gemeenschap zijn betekent dat men elkaar wederzijds steunt en dat het dus niet kan dat slechts enkelen de lasten dragen en uitzonderlijke offers brengen, terwijl anderen vast verankerd blijven om hun bevoorrechte posities te verdedigen. Als de Europese Unie bij de aanpak van haar crisissen niet de zin zou herontdekken van het één gemeenschap zijn – en niet een geheel van kleine belangengroepen – dan zou zij niet alleen een van de belangrijke uitdagingen van haar geschiedenis, maar ook een van de grootste kansen voor haar toekomst, mislopen.

Solidariteit is een woord waarvan men vaak de indruk krijgt dat men het uit het woordenboek wil schrappen.Solidariteit, die in christelijk perspectief haar bestaansreden vindt in het gebod van de liefde (Mt. 22, 37-40) [[b:Mt. 22, 37-40]], kan niet anders zijn dan het levenssap van een levende en rijpe gemeenschap. Samen met het andere kernbeginsel van de subsidiariteit, heeft zij niet slechts betrekking op de relaties tussen de staten en regio’s in Europa. Een solidaire gemeenschap wil zorg hebben voor de meest zwakken in de maatschappij, voor de armen, voor hen die worden uitgesloten door economische en sociale systemen, te beginnen met bejaarden en met werklozen. Solidariteit betekent ook dat men de samenwerking en wederkerige steun van de generaties terugwint.

Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is een conflict zonder voorgaande van de generaties bezig. Bij de overdracht aan de nieuwe generaties van de idealen die Europa groot hebben gemaakt, kan men, bij wijze van overdrijving, zeggen dat de voorkeur ging naar verraad boven traditie. Na het verwerpen van wat van de vaderen afkomstig was, is een tijd gevolgd van een dramatische onvruchtbaarheid. Niet alleen omdat in Europa weinig kinderen gemaakt worden – onze demografische winter – en velen beroofd werden van het recht geboren te worden, maar ook omdat men vastgesteld heeft dat men onbekwaam was aan de jongeren de materiële en culturele middelen te verschaffen om de toekomst tegemoet te gaan. Europa beleeft een deficit van het geheugen. Opnieuw een solidaire gemeenschap worden, betekent de waarde van het eigen verleden herontdekken om het eigen heden te verrijken en aan de nakomelingen een toekomst van hoop over te dragen.

Veel jongeren voelen zich verdwaald wegens de afwezigheid van wortels en vooruitzichten, ze zijn ontworteld 'heen en weer geslingerd en meegesleurd door elke windvlaag, ik bedoel, elke leer die door het valse spel van sluwe mensen wordt uitgedacht om tot dwaling te verleiden' (Ef. 4, 14) [b:Ef. 4, 14]; soms zijn ze ook 'de gevangenen' van bezitterige volwassenen die er niet in slagen de taak die van hen verwacht wordt, waar te maken. De last van het opvoeden is zwaar, niet slechts omdat het gaat over het aanbieden van een geheel van technische en wetenschappelijke kennis, maar vooral omdat men zich moet inspannen om 'de totale volkomenheid van de menselijke persoonlijkheid te bevorderen, tot welzijn ook van de aardse maatschappij en tot opbouw van een meer humane wereld'. Gravissimum Educationis [[647|3]] Dit eist betrokkenheid van de hele maatschappij. Opvoeding is een gezamenlijke taak, die de actieve deelname vergt zowel van de ouders, van school en universiteit, van de godsdienstige instellingen en van de burgerlijke maatschappij. Zonder opvoeding brengt men geen cultuur voort en verdort het levend weefsel van de gemeenschap.

Het Europa dat zich als gemeenschap herontdekt, zal ongetwijfeld een bron van ontwikkeling zijn voor zichzelf en voor heel de wereld. Ontwikkeling moet verstaan worden met de betekenis die de zalige Paulus VI aan dat woord gaf.

"Ontwikkeling is niet louter te herleiden tot economische groei. Om echt te zijn, moet ze volledig zijn, dat wil zeggen iedere mens en de hele mens bevorderen. Zoals een uitnemend specialist zeer juist gesteld heeft: ‘Wij aanvaarden niet dat het economische gescheiden wordt van het menselijke, dat de ontwikkeling gescheiden wordt van de beschaving waarin ze werkt. Wat voor ons telt is de mens, iedere groep mensen, tot en met de gehele mensheid’ Zie L. J. Lebret o.p.,.. Zie L. J. Lebret o.p., Dynamique concrete du développement, Paris, Economie et Humanisme, Les éditions ouvrieres, 1961, v. 28." Populorum Progressio [[266|14]]

Aan de ontwikkeling van de mens draagt ongetwijfeld de arbeid bij. Arbeid is een wezenlijke factor voor de waardigheid en rijping van de persoon. Arbeid en aangepaste werkomstandigheden zijn van nut. In de loop van de voorbije eeuw ontbraken sprekende voorbeelden niet van christelijke ondernemers die begrepen hadden dat het welslagen van hun initiatieven op de eerste plaats afhankelijk was van de mogelijkheid tot tewerkstelling en van het aanbieden van waardige werkomstandigheden. Men moet opnieuw beginnen bij de geest van die initiatieven die ook het beste tegengif zijn tegen de onevenwichten veroorzaakt door een globalisatie zonder ziel, een ‘bolvormige’ globalisatie die, omdat ze meer aandacht heeft voor winst dan voor personen, verspreide concentraties van armoede, werkloosheid, uitbuiting en sociaal onbehagen heeft veroorzaakt.

Het zou aangewezen zijn de noodzaak te herontdekken van de tastbaarheid van de arbeid, vooral voor de jongeren. Vandaag zijn velen geneigd werk te vermijden in sectoren die ooit zeer beslissend waren, omdat men ze beschouwt als vermoeiend en weinig lonend en daarbij vergeet hoe onmisbaar ze zijn voor de menselijke ontwikkeling. Wat zou er met ons gebeuren zonder de mensen die met hun arbeid bijdragen aan ons dagelijks voedsel? Wat zou er van ons resten zonder het geduldige en knappe werk van hen die de kleren maken die we dragen of de huizen bouwen die we bewonen? Veel beroepen die vandaag als van tweede rang worden beschouwd, zijn fundamenteel. Ze zijn het onder sociaal opzicht, maar vooral zijn ze fundamenteel om de voldoening die ze arbeiders schenken nuttig te zijn voor zichzelf en voor anderen dankzij hun dagelijkse inzet.

Het komt de regeringen toe economische omstandigheden te scheppen die een gezond ondernemerschap en aangepast niveaus van tewerkstelling mogelijk maken. Het komt de politiek toe opnieuw een virtuoze spiraal in werking te zetten, die, uitgaande van investeringen ten voordele van het gezin en van de opvoeding, de evenwichtige en vreedzame ontwikkeling mogelijk maakt van de hele burgerlijke maatschappij.

Ten slotte moet de inzet van de christenen in Europa een belofte van vrede zijn. Dit was de belangrijkste gedachte die de ondertekenaars van het Verdrag van Rome bezielde. Na twee Wereldoorlogen en wreedaardige geweldplegingen van volkeren tegen volkeren, was de tijd gekomen om het recht op vrede te bevestigen. Tot de studenten en de academische wereld [[6682|(3)]] Het is een recht. Ook vandaag nog zien we dat vrede een kwetsbaar goed is en dat de particuliere en nationale logica de moedige dromen van de stichters van Europa dreigt te verijdelen. Tot de studenten en de academische wereld [[6682|(3)]]

Hoe dan ook, bewerkers van vrede zijn (Mt. 5, 9) [[b:Mt. 5, 9]] betekent niet uitsluitend zich inspannen om interne spanningen te vermijden, te werken om de talloze conflicten te doen ophouden die de wereld met bloed besmeuren of verlichting te bieden aan wie lijden. Bewerkers van vrede zijn betekent een cultuur van de vrede bevorderen. Dit vraagt liefde voor de waarheid, zonder dewelke geen authentieke menselijke relaties mogelijk zijn en streven naar gerechtigheid, zonder dewelke gewelddadigheid de heersende norm van gelijkwelke gemeenschap is.

Vrede vraagt bovendien creativiteit. De Europese Unie zal trouw zijn aan haar inzet voor vrede in de mate dat zij de hoop niet zal verliezen en in staat zal zijn zichzelf te vernieuwen om aan de behoeften en aan de verwachtingen van de eigen burgers te beantwoorden. Honderd jaar geleden, juist in deze dagen, begon de slag van Caporetto, een van de meest dramatische van de Grote Oorlog. Het was het toppunt van een uitputtingsoorlog, zoals de Eerste Wereldoorlog er een was, die de trieste eer geniet ten koste van ontelbare slachtoffers onbenullige veroveringen te boeken.Uit dat gebeuren leren we dat wie zich opsluit achter zijn eigen stellingen, uiteindelijk verliest.Dit is dus geen tijd om loopgraven te bouwen, maar wel om de moed op te brengen te werken om ten volle de droom na te streven van de stichters van een verenigd en eendrachtig Europa, gemeenschap van volkeren die er naar uitzien een toekomst van ontwikkeling en vrede te delen.

Eminentie, Excellenties,
Geachte Gasten,

De auteur van de Epistula ad Diognetum [1571] beweert 'zoals de ziel in het lichaam, zo zijn de Christenen in de wereld'. VI [[1571 |+ 48 ]] In deze tijd, worden zij geroepen aan Europa opnieuw een ziel te geven, haar geweten te doen herleven, niet om ruimten te veroveren – dat zou zieltjeswinnerij zijn – maar om processen vgl: Evangelii Gaudium [[[4984|223]]] te stimuleren die nieuw dynamisme in de maatschappij brengen. Dat is wat de heilige Benedictus deed, niet bij toeval door Paulus VI uitgeroepen tot Patroon van Europa [621|13]. Hij was er niet op uit ruimte te bezetten in een wereld, verdwaald en verward. Vanuit zijn geloof keek hij verder en vanuit een kleine grot in Subiaco riep hij een beweging in het leven die besmettelijk en onstuitbaar het aanschijn van Europa hertekende. Hij, 'de boodschapper van de vrede, bewerker van eenheid, meester van beschaving' Pacis Nuntius [[2967]], toont ook aan ons, Christenen vandaag, hoe aan het geloof altijd een blije hoop ontspringt, bekwaam om de wereld te veranderen. Dank u wel.

Dat de Heer ons allen zegene, ons werk, onze volkeren, onze gezinnen, onze jongeren, onze bejaarden, Hij zegene Europa.

Zegene u de Almachtige God, Vader en Zoon en heilige Geest.

Hartelijk dank.