God imiteren, is zich geven in liefde

Dierbare broeders en zusters,

Zoals we de vorige woensdagen hebben gezien, bestaat ons gebed uit stilte en woorden, liederen en gebaren, waarbij heel onze persoon betrokken is: van mond tot geest, van het hart tot heel het lichaam. Het is een karakteristiek die wij terugvinden in het joodse gebed, vooral in de psalmen. Vandaag wil ik spreken over één van de oudste liederen of hymnen uit de christelijke traditie, die de heilige Paulus ons aanbiedt in wat in zekere zin, zijn geestelijk testament is: de Brief aan de Filippenzen. Het gaat in feite om een brief die de apostel dicteert wanneer hij in de gevangenis is, misschien in Rome. Hij voelt zijn dood naderen aangezien hij zegt dat zijn bloed geplengd wordt (Fil. 2, 7) [[b:Fil. 2, 7]].

Ondanks deze toestand van groot gevaar voor zijn lichamelijke veiligheid, brengt de heilige Paulus in heel dit geschrift de vreugde tot uiting een leerling van Christus te zijn, Hem tegemoet te kunnen gaan, zodat hij de dood niet ziet als verlies maar als winst. Het laatste hoofdstuk van deze Brief is een krachtige uitnodiging tot vreugde, een fundamentele karakteristiek van de christen en zijn gebed. De heilige Paulus schrijft: “Verheugt u in de Heer te allen tijde. Nog eens: verheugt u!” (Fil. 4, 4) [b:Fil. 4, 4]. Maar hoe kan men verheugd zijn ten overstaan van een nakende terdoodveroordeling? Van waar, of beter uit wie haalt de heilige Paulus de sereniteit, de kracht, de moed het martelaarschap en het vergieten van zijn bloed tegemoet te gaan?

We vinden het antwoord in het midden van de Brief aan de Filippenzen, in wat de christelijke traditie de “carmen Christo” noemt, het lied voor Christus, of meer algemeen “de Christushymne”; een lied waarin alle aandacht op de “gezindheid” van Christus gericht is, dat wil zeggen op Zijn manier van denken en Zijn concrete handelwijze. Dit gebed begint als een oproep: “Die gezindheid moet onder u heersen die ook Christus bezielde” (Fil. 2, 5) [b:Fil. 2, 5]. Deze gezindheid wordt in de volgende verzen uitgelegd: liefde, edelmoedigheid, nederigheid, gehoorzaamheid aan God, zelfgave. Het gaat er niet gewoon om Jezus’ voorbeeld na te volgen, als een moraal, maar heel zijn leven in overeenstemming te brengen met Zijn manier van denken en handelen. Gebed moet leiden tot kennis en steeds diepere eenheid in liefde met de Heer, om te kunnen denken, handelen en beminnen zoals Hij, in Hem en door Hem. Zich daarin oefenen, de gezindheid van Jezus leren, dat is de weg van het Christenleven.

Ik wil nu stilstaan bij enkele elementen van dit zeer compacte lied, die heel de Goddelijke en menselijke weg herneemt van de Zoon van God en die heel de mensengeschiedenis omvat: van de toestand als God tot de menswording, tot de dood op het kruis en de verheerlijking in de heerlijkheid van de Vader, het gedrag van Adam - de eerste mens - is hier ook in betrokken. Deze hymne tot Christus vertrekt van Zijn “en morphe tou Theou”, zegt de Griekse tekst, dat wil zeggen Zijn “in de vorm van God” of beter, in de conditie van God zijn. Jezus, ware God en ware mens, leeft Zijn “als God zijn” niet om te triomferen of Zijn suprematie op te dringen, Hij beschouwt het niet als een bezit, een voorrecht, een schat die Hij jaloers bewaart. In tegendeel, “Hij heeft zich van zichzelf ontdaan”, zich van zichzelf ontledigt door volgens de Griekse tekst, de “morphe doulos”, de “vorm van de slaaf” aan te nemen, de menselijke realiteit die getekend is door lijden, armoede, dood; Hij heeft zich volledig aan de mensen gelijk gemaakt, uitgezonderd in de zonde, zodanig dat Hij zich gedroeg als een dienaar, helemaal gewijd aan de dienst voor anderen. Hierover zegt Eusebius van Cesarea (4e eeuw): “Hij heeft de last van de lijdende leden op zich genomen. Hij heeft onze beklagenswaardige ziekten eigen gemaakt. Hij heeft omwille van ons onder beproeving geleden: en dit overeenkomstig Zijn grote liefde voor de mensheid” 10, 1, 22 [[3413]]. De heilige Paulus gaat verder met het “historisch” kader waarin deze verlaging van Jezus zich voltrokken heeft: “Hij heeft zich vernederd, Hij werd gehoorzaam tot de dood, tot de dood aan een kruis” (Fil. 2, 8) [b:Fil. 2, 8]. Gods Zoon is werkelijk mens geworden en is een weg gegaan in totale gehoorzaamheid en trouw aan de wil van de Vader tot en met het hoogste offer van Zijn leven. Meer nog, de apostel preciseert “tot de dood, tot de dood aan een kruis”. Op het kruis heeft Jezus Christus de hoogste graad van vernedering bereikt, omdat de kruisiging de straf was, voorbehouden aan slaven, niet aan vrijen: “mors turpissima crucis”, schrijft Cicero vgl: V, 64, 165 [[[823]]].

Op het kruis van Christus werd de mens vrijgekocht en de ervaring van Adam werd omgekeerd: Adam, naar Gods beeld en gelijkenis geschapen, wou uit eigen kracht als God zijn, zich in Gods plaats stellen en verloor zo de oorspronkelijke waardigheid die Hem verleend was. Jezus, Hij was van “Goddelijke conditie”, maar heeft zich verlaagd, heeft zich ondergedompeld in de menselijke conditie, in totale trouwe aan de Vader, om Adam die in ons is, vrij te kopen en de mens de waardigheid terug te geven die hij verloren had. De Kerkvaders onderlijnen dat Hij gehoorzaam geworden is, om zo door Zijn mensheid en gehoorzaamheid aan de menselijke natuur terug te geven wat door de ongehoorzaamheid van Adam verloren gegaan was.

In het gebed, in onze relatie met God, openen wij onze geest, ons hart en onze wil voor de werking van de Heilige Geest om in deze levensdynamiek binnen te gaan, zoals de heilige Cyrillus van Alexandrië zegt, wiens feest wij vandaag vieren: “De werking van de Geest wil ons door middel van de genade omvormen tot volmaakte imitatie van Zijn vernedering” Festale 10,4 [[1176]]. De menselijke logica zoekt zich dikwijls te realiseren in macht, overheersing en de middelen van de macht.De mens gaat door met de toren van Babel op eigen kracht te willen bouwen om God zelf te bereiken, om te zijn zoals God. De menswording en het kruis herinneren ons eraan dat onze volle realisatie hierin gevonden wordt dat wij onze menselijke wil in overeenstemming brengen met die van de Vader, als wij ons van ons egoïsme ontdoen om ons te vullen met de liefde en menslievendheid van God en zo werkelijk bekwaam worden de anderen te beminnen. De mens vindt zichzelf niet door op zichzelf gesloten te blijven, door zichzelf te affirmeren. De mens vindt zich uitsluitend door uit zichzelf te treden; alleen door uit zichzelf te treden, vindt men zich. En wanneer Adam God wil imiteren, is dat op zich niet verkeerd, doch hij vergist zich in de idee die hij zich van God maakt. God is niet iemand die slechts aanzien wil. God is liefde, die zich reeds in de Drie-eenheid geeft, en vervolgens in de schepping. God imiteren wil zeggen uit zichzelf treden, zich in liefde geven.

In het tweede deel van deze christologische hymne uit de Brief aan de Filippenzen, verandert het onderwerp: het is niet meer Christus, maar God de Vader. De heilige Paulus onderlijnt dat het juist omwille van Zijn gehoorzaamheid aan de wil van de Vader is, dat God Hem verheft en Hem de naam geeft die boven alle namen is (Fil. 2, 9) [[b:Fil. 2, 9]]. Wie zich diep verlaagd heeft door de conditie van de slaaf aan te nemen, wordt verheven, boven alles verheven door de Vader die Hem de naam “Kyrios”, “Heer” geeft, de hoogste waardigheid en heerschappij. Tegenover die nieuwe naam - die in het Oude Testament Gods naam is - “buigt iedere knie zich in de hemel, op aarde en onder de aarde, en belijdt iedere tong tot eer van God, de Vader: Jezus Christus is de Heer” (Fil. 2, 10-11) [b:Fil. 2, 10-11]. De Jezus die verheven wordt, is de Jezus van het laatste avondmaal, die Zijn bovenkleren aflegt, zich met een linnen doek omgordt, zich neerbuigt om de voeten van de apostelen te wassen en hen vraagt: “Begrijpt gij wat Ik u gedaan heb? Gij spreekt Mij aan als Leraar en Heer, en dat doet gij terecht, want dat ben Ik. Maar als Ik, de Heer en Leraar, uw voeten heb gewassen, dan behoort ook gij elkaar de voeten te wassen” (Joh. 13, 12-14) [b:Joh. 13, 12-14]. Daar moeten we steeds aan denken in ons gebed en ons leven: “De opgang naar God heeft juist plaats wanneer men zich verlaagt om nederig te dienen, wanneer men zich uit liefde verlaagt, een liefde die de essentie is van God en daardoor de kracht die echt zuivert, die de mens bekwaam maakt God waar te nemen en Hem te zien” Milano 2007, p. 120 [[3675]].

De hymne uit de Brief aan de Filippenzen geeft ons hier twee belangrijke aanwijzingen voor het gebed. De eerste is de aanroeping “Heer”, gericht tot Jezus Christus, gezeten aan de rechterhand van de Vader: Hij is de enige Heer van ons leven, tussen zo vele heersers die het zouden willen besturen en leiden. Daarom is een waardeschaal nodig waar aan God het primaat toekomt, om met de heilige Paulus te zeggen: “ik beschouw alles als verlies, want mijn Heer Christus Jezus kennen gaat alles te boven” (Fil. 3, 8) [b:Fil. 3, 8]. De ontmoeting met de Verrezene heeft hem doen begrijpen dat Hij de enige schat is die de moeite loont om zijn leven voor te geven.

Kniebuiging
De tweede aanwijzing is de neerbuiging ter aarde, het feit “de knie te buigen” op aarde en in de hemel, wat herinnert aan een woord van de profeet Jesaja, die verwijst naar de aanbidding die alle schepselen God verschuldigd zijn (Jes. 45, 23) [[b:Jes. 45, 23]]. De kniebuiging voor het Heilig Sacrament of het gebed op de knieën drukken juist de lichamelijke houding van aanbidding uit tegenover God. Vandaar het belang dit gebaar niet uit gewoonte of vlug te doen, maar diep bewust. Wanneer we voor de Heer knielen, belijden wij ons geloof in Hem, erkennen wij dat Hij de enige Heer van ons leven is.

Dierbare broeders en zusters, richten wij in ons gebed de blik op het kruisbeeld, blijven wij meer in aanbidding voor de Eucharistie, om Gods liefde in ons leven te laten binnenkomen, Hij die zich nederig voor ons heeft verlaagd om ons tot Hem te verheffen. Bij de aanvang van deze catechese, hebben wij ons de vraag gesteld hoe de heilige Paulus vreugdevol kon zijn ten overstaan van het nakende gevaar van het martelaarschap en zijn bloedvergieten. Dat is alleen mogelijk omdat de apostel zijn blik nooit van Christus heeft afgewend, zodat hij aan Hem gelijkvormig werd tot in de dood, “om eens te mogen komen tot de wederopstanding uit de doden” (Ef. 3, 11) [b:Ef. 3, 11]. Zeggen ook wij, zoals de heilige Franciscus voor het kruisbeeld: “Allerhoogste en glorierijke God, kom het duister van mijn hart verlichten; geef mij een rechtzinnig geloof, sterke hoop en volmaakte naastenliefde; verleen mij Uw heilige wil te voelen en te kennen, zodat ik hem kan vervullen en nooit zou afdwalen. Amen” vgl: Gebed voor het Kruisbeeld: FF (276) [[[3394]]].