De theoloog heeft behoefte aan het levende woord van het Magisterium

Allereerst wil ik mijn vreugde uiten over het feit dat ik u aan het einde van uw Plenaire vergadering [d:106] kan ontmoeten. Dit is een gunstige gelegenheid om u mijn dankbaarheid te betuigen. Uw werk, in vele opzichten moeilijk en veeleisend, is van fundamenteel belang voor het christelijk leven. Zij is namelijk gericht op de bevordering en verdediging van de integriteit en zuiverheid van het geloof, essentiële voorwaarden voor de mannen en vrouwen van onze tijd om het licht te vinden om de weg van het heil te betreden.

Ik dank Zijne Eminentie kardinaal Joseph Ratzinger voor de gevoelens die hij in zijn toespraak heeft verwoord en voor de uiteenzetting van de werkzaamheden die tijdens de plenaire zitting zijn verricht en die met name gewijd waren aan het probleem van de receptie van de uitspraken van het kerkelijk leergezag.

De voortdurende dialoog met pastoors en theologen in de hele wereld stelt u in staat aandacht te hebben voor de behoeften aan begrip en verdieping van de geloofsleer, waarvan de theologie de uitlegger is, en geeft u tegelijkertijd inzicht in de initiatieven die nuttig zijn voor de bevordering en versterking van de eenheid van het geloof en de richtinggevende rol van het leergezag bij het verstaan van de waarheid en de opbouw van de kerkelijke gemeenschap in de naastenliefde.

De eenheid van het geloof, in de functie waarvan het leergezag het laatste gezag en de uiteindelijke beslissingsbevoegdheid heeft bij de interpretatie van het geschreven en overgeleverde Woord van God, is een primaire waarde die, indien gerespecteerd, geen verstikking van het theologisch onderzoek met zich meebrengt, maar het een stabiele basis geeft. In haar taak om de inhoud van het geloof op een begrijpelijke wijze te verklaren, geeft de theologie uitdrukking aan de intrinsieke gerichtheid van de menselijke intelligentie op de waarheid en aan de onbedwingbare behoefte van de gelovige om het geopenbaarde mysterie rationeel te onderzoeken.

Om dit te bereiken kan theologie nooit worden gereduceerd tot de "private" reflectie van een theoloog of een groep theologen. De vitale omgeving van de theoloog is de Kerk, en om trouw te blijven aan haar identiteit kan de theologie niet anders dan nauw deelnemen aan het weefsel van het leven van de Kerk, haar leer, haar heiligheid, haar gebed.

In deze context is de overtuiging dat de theologie het levende, verhelderende woord van het leergezag nodig heeft, volledig begrijpelijk en volkomen in overeenstemming met de logica van het christelijk geloof. De betekenis van het leergezag in de Kerk moet worden gezien in relatie tot de waarheid van de christelijke leer. Dit is wat uw Congregatie in de Instructie Donum Veritatis [1091] goed heeft uiteengezet en verduidelijkt over de kerkelijke roeping van de theoloog.

Het feit dat de dogmatische ontwikkeling, culminerend in de plechtige definitie van het Eerste Vaticaans Concilie [116|+30], het charisma van de onfeilbaarheid van het leergezag heeft benadrukt en de voorwaarden voor de uitvoering ervan heeft verduidelijkt, mag ons er niet toe brengen het leergezag alleen vanuit dit gezichtspunt te beschouwen. Haar kracht en gezag zijn in feite de kracht en het gezag van de christelijke waarheid, waarvan zij getuigt. Het leergezag, waarvan het gezag wordt uitgeoefend in de naam van Jezus Christus vgl: Dei Verbum [[[576|10]]], is een orgaan ten dienste van de waarheid, wiens taak het is ervoor te zorgen dat deze in de loop van de menselijke geschiedenis trouw wordt overgedragen.

Wij zijn er ons van bewust dat de betekenis en de taak van het Leergezag van de Kerk op een wijd verspreid onbegrip stuit. Dit onbegrip ligt aan de basis van de kritiek en van de contestatie vanwege een groot aantal theologen ten overstaan van bepaalde verklaringen in verband met recente documenten van het Pauselijk Leergezag: de encyclieken Veritatis Splendor [83] (over de beginselen en de beleving van de moraal) en Evangelium Vitae [2] (over de waarde en het onschendbaar karakter van het menselijk leven), de Apostolische Brief Ordinatio Sacerdotalis [231] (over de onmogelijkheid de priesterwijding toe te dienen aan vrouwen) en de Brief der Congregatie voor de Geloofsleer over het ontvangen van de H. Eucharistie door gelovigen die kerkelijk gescheiden zijn en opnieuw (burgerlijk) gehuwd [943]. Vanzelfsprekend moeten we hier onderscheid maken. Er zijn immers theologen die in een geest van samenwerking en van kerkelijke verbondenheid hun moeilijkheden en vragen inbrengen en aldus op een positieve manier het hunne bijdragen opdat het nadenken over het geloofsdeposito in een vruchtbaar rijpingsproces zou kunnen verlopen.

Maar er is ook een publieke weerstand ten opzichte van het Leergezag. Het niet akkoord gaan leidt tot een tegen-leergezag, dat de gelovigen aanzet tot alternatieve stellingnamen en houdingen. De veelheid van culturen, de verscheidenheid van oriëntaties, de waaier van verschillende theologische systemen zijn slechts legitiem, voorzover ze een objectieve eenheid van geloven veronderstellen.

De vrijheid van het theologisch onderzoek betekent geen vrijheid t.o.v. de waarheid; ze steunt op de onderwerping van de persoon aan de morele verplichting de waarheid te gehoorzamen, een waarheid die door de Openbaring voorgehouden wordt en in geloof aanvaard.

Vandaag de dag is het nodig bij te dragen tot een positief klimaat wat het aanvaarden der documenten van het Leergezag betreft. De stijl en de taal van die documenten moet de nodige aandacht krijgen zodat degelijkheid en klaarheid samengaan met de pastorale zorg en een wijze van communicatie en van zich uit te drukken op zoeken, die het geweten der mensen van vandaag waarachtig en doelmatig aanspreekt. Wij kunnen echter een beslissende factor die aan de grondslag ligt van de malaise en de verwarring in kerkelijke middens, niet voorbijgaan: de wijze namelijk waarop het gezag moet opgevat worden. Wat het Leergezag betreft, dit spreekt niet enkel in het geval van het charisma der onfeilbaarheid. Zijn uitoefening gaat verder; het strekt zich uit tot wat passend hoort tot het beschermen van het openbaringsdepositum. Een gemeenschap die wezenlijk gegrondvest is op het aanvaarden van het woord van God en op de zekerheid die daaruit voortvloeit, zekerheid te leven in de waarheid, dient trouw te blijven aan een gezag dat de inhoud van het geloof bepaalt en zijn belijdenis veilig stelt. Dat het gezag graden in het onderricht erkent, wordt duidelijk uitgedrukt in twee recente documenten van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106]: de Professio fidei [1708] (geloofsbelijdenis) en de Instructie Donum Veritatis [1091]. Die gradatie in het onderricht mag voor de theologie geen beletsel vormen, maar ze dient veeleer een aanmoediging te wezen.

Hieruit mogen wij niet afleiden dat de doctrinaire verklaringen en bepalingen van het Leergezag slechts een onherroepelijke instemming vereisen wanneer die gepaard gaan met een plechtig oordeel of een beslissende daad; is dit niet het geval dan zou, zegt men, slechts de waarde van de argumenten of van de ingeroepen motieven gelden. In de encyclieken Veritatis Splendor [83] en Evangelium Vitae [2] en in de Apostolische Brief Ordinatio Sacerdotalis [231] heb ik het constante geloof van de Kerk willen bevestigen in waarheden die door de H. Schrift, de Traditie en het unaniem leerambt van de herders worden geattesteerd. Het leergezag dat aan de opvolger van Petrus toevertrouwd is en waardoor hij "zijn broeders bevestigt" (Lc. 22, 32) [b:Lc. 22, 32], drukt de gemeenschappelijke zekerheid uit zoals die thans in het leven en in de leer van de Kerk tot uiting komt. Het is dringend nodig het authentieke begrip van het gezag opnieuw te ontdekken, niet enkel onder zijn formeel juridisch aspect, maar dieper, als de instantie die een waarborg, een bewaarmiddel en een gids kan zijn voor de christelijke gemeenschap. Zo wordt de trouw verzekerd aan een blijvende traditie en het contact veilig gesteld met de prediking van de apostelen en de bron die aan de oorsprong ligt van de christelijke realiteit.

Ik verheug mij met u, beste broeders in Christus, over het intense, moeizame en kostbare ambt dat u uitoefent in dienst van de Apostolische Stoel en ten behoeve van de gehele Kerk, en ik richt tot u mijn aanmoediging om met vastberadenheid en vertrouwen door te gaan met de taak die u is toevertrouwd, om op die manier bij te dragen aan het invoeren en bewaren van iedereen in de vrijheid van de waarheid.

Met deze gevoelens geef ik u allen, als teken van genegenheid en dankbaarheid, mijn zegen.