Therapeutisch kloneren vergt een te hoge prijs

Zuid-Koreaanse wetenschappers zijn er als eerste in geslaagd om menselijke embryo's te kloneren door middel van kerntransplantatie. Terecht bestaat er veel weerstand tegen deze ontwikkeling. Het kloneren van menselijke embryo's stuit niet alleen op grote ethische bezwaren, maar is ook onnodig. Het gebruik van volwassen stamcellen biedt in alle opzichten een beter alternatief. Kerntransplantatie houdt in dat de kern van een lichaamscel van een bestaand individu wordt ingebracht in een eicel, waarvan de eigen kern is verwijderd. In de kern bevindt zich het DNA dat de erfelijke eigenschappen bepaalt. De eicel gaat zich vervolgens gedragen als een bevruchte eicel en zich tot een menselijk embryo ontwikkelen. Dit embryo heeft dezelfde erfelijke eigenschappen als het oorspronkelijk individu. Eigenlijk wordt een tweeling tot stand gebracht, maar dan met verschil in leeftijd. Het doel is op dit moment niet het embryo tot verdere ontwikkeling te laten komen, bijvoorbeeld door het bij een draagmoeder in te brengen (dit heet 'reproductief kloneren'). Deze methode is wel gezien als alternatief voor situaties waarin de gebruikelijke methodes van kunstmatige voorplanting ineffectief zijn. Het essentiële bezwaar is dat op deze wijze een mens ontstaat door ongeslachtelijke voortplanting. Hij is niet de vrucht van de wederzijdse liefde van een man en een vrouw. Feitelijk komt hij uit één individu voort. Er is in principe geen gezin dat op hem wacht. Voor het reproductief kloneren bestaat overigens weinig enthousiasme. Dieren die door kloneren zijn ontstaan, tonen vaak ernstige afwijkingen. Bij het transplanteren van kernen blijkt veel mis te kunnen gaan. Met het kloneren van mensen hoopt men in eerste instantie nieuwe therapieën te ontwikkelen. In het embryo ontstaat na vijf dagen een holte met aan één kant een ophoping van cellen, de zogeheten stamcellen, waaruit het nieuwe individu zal ontstaan. Uit deze stamcellen komen alle verschillende lichaamsweefsels voort. De stamcellen uit het embryo dat door kerntransplantatie is verkregen, hebben dezelfde erfelijke aanleg als het oorspronkelijke individu. Als deze embryonale stamcellen ertoe kunnen worden aangezet om een bepaald weefseltype te vormen, komt weefsel ter beschikking dat na transplantatie door het oorspronkelijk individu niet zal worden afgestoten. Er bestaat immers een vergelijkbare situatie als bij het ontvangen van transplantatieweefsel van een tweelingbroer of -zuster. Dit therapeutisch kloneren zou, zo is de gedachte, een afdoende behandeling voor bijvoorbeeld suikerziekte kunnen zijn. Bij deze aandoening laten de cellen in de alvleeslier die insuline produceren, het afweten. Stel dat stamcellen afkomstig van een genetisch identiek embryo ertoe kunnen worden gestimuleerd zich tot insuline producerende cellen te ontwikkelen. Zou deze therapie werken, dan zou de patiënt geen insuline meer hoeven te spuiten. Sommige mediaberichten wekken de indruk dat deze en vergelijkbare therapeutische mogelijkheden al binnen handbereik liggen. Dat klopt niet. De tijd zal uitwijzen of dat inderdaad het geval zal zijn. Maar daarvan afgezien: als therapeutisch kloneren zulke fantastische nieuwe behandelingsmogelijkheden belooft - zij het ook in de verre toekomst - wat kan er dan tegen zijn? De katholieke kerk staat in beginsel positief tegenover het wetenschappelijk onderzoek op medisch gebied. Van oudsher heeft zij de zorg voor zieken hoog in het vaandel staan. Deze zorg die onder de zeven werken van barmhartigheid valt, is een bijzondere uiting van naastenliefde. Het is binnen kerkelijke kringen, met name in kloosters in Egypte in de vierde eeuw, dat de eerste ziekenhuizen zijn ontstaan. De genezing van ziekten is op zich een goed doel. Maar ook hier geldt: het doel heiligt niet de middelen. En hierin zit het probleem. De verwijdering van de stamcellen betekent de dood van het embryo. Dat staat haaks op het verschuldigde respect voor ieder menselijk leven, óók op het prilste moment vanaf de bevruchting. In dit verband is het goed ons te realiseren dat we zelf eens een embryo zijn geweest. Therapeutisch kloneren houdt - hoe abstract het voor sommige mensen misschien ook lijkt - het doden van een medemens in. Maar een mens mag niet worden opgeofferd ten behoeve van de medische behandeling van een ander. Omdat het embryo bij therapeutisch kloneren geen verdere kans tot ontwikkeling krijgt, worden de risico's vermeden die het gevolg zijn van reproductief kloneren, namelijk het ontstaan van mensen met genetische afwijkingen. Dat neemt echter niet weg dat er tegen therapeutisch kloneren nog ernstigere bezwaren bestaan dan tegen reproductief kloneren: er wordt immers moedwillig een embryo, dat wil zeggen een mens, tot stand gebracht met het doel dat te doden door de verwijdering van zijn stamcellen. Hoeveel behoefte er aan nieuwe behandelingsmogelijkheden ook mogen bestaan: die prijs is te hoog. Bovendien bestaat er een alternatief voor het gebruik van embryonale stamcellen. Alle weefsels van ons lichaam bevatten stamcellen (de volwassen stamcellen). Sinds het einde van de jaren negentig weten we dat stamcellen van bepaalde weefseltypes, bijvoorbeeld zenuwweefsel of beenmerg, zich tot andere weefselsoorten kunnen ontwikkelen. Ook op dit vlak moet nog veel onderzoek worden verricht, maar het therapeutisch gebruik van volwassen stamcellen heeft in enkele gevallen zijn nut al bewezen. Stamcellen van beenmerg, ingespoten in de hartspier na een infarct, blijken zich te ontwikkelen tot hartspierweefsel, waardoor de pompfunctie van het hart merkbaar verbetert. Veel mensen ervaren de ontwikkelingen in de (medische) wetenschap als een trein die onrembaar doordendert. Ethische bezwaren en kritische vragen worden weggewoven met de bezwerende spreuk dat niemand toch tegen het genezen van mensen kan zijn. Toch is het kloneren van menselijke embryo's géén middel dat dit doel kan heiligen. Het respect voor ieder menselijk leven vraagt dat we een duidelijke grens trekken. Dat betekent níet dat het perspectief op genezing van ernstige aandoeningen uit beeld verdwijnt. Dat perspectief blijft, ook wanneer wij het kloneren van embryo's links laten liggen en de betere weg van het gebruiken van volwassen stamcellen inslaan.