Opening van de 2e algemene conferentie van het Latijns Amerikaanse episcopaat

Vereerde, dierbare, allerdierbaarste medebroeders!

Benedicamus Domino! We zegenen en danken de Heer die deze broederlijke ontmoeting heeft beschikt. Ieder van u begroeten. wij met al de verering, de genegenheid, de diepe en rijk geschakeerde gevoelens die ons, nederige opvolger van Petrus maar kunnen worden ingegeven door de liefde van de Heer Jezus Christus en door onze gezamenlijke uitverkiezing tot het herderlijk bestuur en zelfvergeten dienstbaarheid aan de Kerk. Tevens gaat onze begroeting en onze zegen uit naar alle bisschoppen en ordinarissen van Latijns Amerika die hier door u worden vertegenwoordigd, naar de priesters, naar de religieuzen, naar alle gelovigen: naar heel de heilige katholieke Kerk van dit grote vasteland.

Vereerde medebroeders! We kunnen u de diepe ontroering niet verhelen. die ons op dit ogenblik aangrijpt. We staan er zelf verwonderd over, dat wij ons in uw midden bevinden. Het eerste persoonlijke bezoek van een paus aan zijn broeders en zonen op Amerikaans grondgebied is zeker geen simpel, losstaand feit uit de dagkroniek. Het is, dunkt ons, een historische gebeurtenis die aansluit bij de lange en ingewikkelde en moeizame geschiedenis van de evangelisatie in dit onbegrensde gebied. Een gebeurtenis die er de erkenning van vormt, de bekrachtiging, de feestelijke viering en tevens de bekroning van een eerste tijdperk dat eeuwen beslaat. Tegelijkertijd vormt dit bezoek, vandaag, door een samenloop van profetische omstandigheden, hier het begin van een nieuw tijdperk in het leven van de Kerk. We dienen ons scherp bewust te zijn van dit gezegende tijdstip dat door beschikking van de Voorzienigheid een definitief en beslissend' tijdstip schijnt te worden. Graag zouden we u lang willen onderhouden over uw missionaire en pastorale verleden, om eer te bewijzen aan allen die de voren van het evangelie hebben getrokken door deze akkers: zulke wijde, taaie, open akkers en tegelijk zo'n moeilijk terrein om er het geloof te verbreiden en aan dat geloof de echte religieuze en sociale vitaliteit mee te geven. Christus' kruis is hier geplant, het katholicisme ingevoerd, mateloos veel moeite heeft men gedaan om deze streken te evangeliseren. Talloze grote werken zijn er tot stand gebracht; met weinig mensen en middelen zijn er bewonderenswaardige resultaten bereikt, kortom: over heel het vasteland is de naam uitgedragen van onze enige Verlosser Jezus Christus; de Kerk is er opgebouwd en een Geest verbreid waarvan wij op deze dag de gloed en de stuwkracht aan den lijve ondervinden. Gods zegen over dit grootse werk! Gods zegen over al degenen, die er hun leven aan hebben besteed! Gods zegen over u, dierbare broeders, die u hebt gewijd aan deze reusachtige onderneming!

Maar, zoals wij allen weten, het werk is niet af. Integendeel: het werk dat reeds is verricht, legt zijn eigen beperkingen bloot: het verwijst duidelijk naar nieuwe behoeften; het vereist iets nieuws en iets groots. De toekomst vergt een inspanning, een durf, een offerbereidheid die de Kerk grote zorgen baren. We leven in een uur van algehele bezinning. Als een overweldigende golf slaat ook bij ons de eigen onrust binnen. van onze tijd en vooral van deze landen die streven naar volledige ontwikkeling en intussen worden verontrust door het besef van het economisch, sociaal, politiek en zedelijk gebrek aan evenwicht. Ook de herders van de Kerk- zo is het toch? - delen de hunkeringen van de volkeren in de huidige fase van de beschavingsgeschiedenis. Ook zij, de leiders, de leraars, de profeten van geloof en van genade, bemerken iets van. de instabiliteit die ons allen bedreigt. Wij delen uw leedwezen, broeders, wij delen uw vrees. Op onze hoge post in het mystieke schip van de Kerk bemerken ook wij, en zeker niet in mindere mate, de storm die om ons woedt en op ons neerkomt. Maar neem ook van ons, broeders, al bent u persoonlijk sterker en moediger dan wij, het woord aan dat Jezus zijn leerlingen aan boord van een schip toeriep, toen Hij hun in een nacht vol gevaar op de woedende golven verscheen: 'Ik ben het. Vreest niet!' (Mt. 14, 27) [b:Mt. 14, 27]. Ja, wij willen u weer de herhaalde aansporing van de Meester laten horen: 'Wees niet bevreesd' (Lc. 12, 32) [b:Lc. 12, 32]. Voor de Kerk is dit een uur om moedig te zijn, om te vertrouwen op de Heer.

Sta ons toe in, enkele alinea's kort de vele dingen samen te vatten die ons op het hart liggen aangaande uw heden en uw nabije toekomst U verwacht van ons geen volledige verhandelingen. Wij weten hoe zorgvuldig en hoe bekwaam deze tweede algemene conferentie van het Latijns-Amerikaans episcopaat is voorbereid: op uw aanstaande vergaderingen zult u uw eigen problemen grondiger behandelen. Wij beperken ons tot het aanwijzen van een drievoudige richting waarin u uw activiteit kunt ontplooien als bisschoppen, opvolgers van de apostelen, behoeders en leraars van het geloof, herders van het volk van God.

Allereerst een geestelijk richtsnoer en wel, om te beginnen, een geestelijk richtsnoer voor u persoonlijk. Niemand die het zal willen betwisten: wij, bisschoppen, geroepen als we zijn om zelf de volmaaktheid te beoefenen en anderen te heiligen, hebben de immanente en blijvende plicht om te streven naar onze eigen volmaaktheid en heiligmaking. We mogen de ernstige vermaningen niet vergeten die bij onze bisschopswijding tot ons zijn gericht.

We mogen ons niet onttrekken aan het beoefenen van een intens innerlijk leven. We mogen Gods woord niet verkondigen, als we het eerst niet hebben overwogen in de stilte van de ziel. We kunnen geen getrouwe beheerders van Gods geheimen zijn, als we eerst onszelf bun rijke inhoud niet hebben eigen gemaakt. We moeten ons niet aan het apostolaat wijden, als wij het niet kunnen staven met ons eigen voorbeeld van christelijke en priesterlijke deugden. Er wordt scherp op ons gelet: Wij zijn een schouwspel geworden (1 Kor. 4, 9) [b:1 Kor. 4, 9]: tegenwoordig zoekt de wereld bij ons vooral de armoede, een eenvoudige levenswijze, niet al teveel vertrouwen, voor persoonlijk gebruik, in de aardse goederen. De engelen zoeken bij ons een doorlichtend zuivere, exclusieve liefde voor Christus, die zo schitterend blijkt uit het standvastig, blijmoedig onderhouden van ons priestercelibaat. En de Kerk zoekt bij ons trouw aan de gemeenschap die onze eenheid uitmaakt; aan de wetten die haar zichtbare, organische samenhang regelen en waaraan wij steeds moeten herinneren. Gezegend het huidige getourmenteerde, paradoxale tijdsgewricht dat ons als het ware verplicht tot een heilig leven, zoals het past bij ons uiterst representatief en verantwoordelijk ambt, en dat ons er ook toe verplicht om in een beschouwend- en ascetisch leven, als bedienaars van de Heilige Geest, de wezenskern terug te vinden van onze persoonlijkheid, waarvan we als het ware worden afgeleid door de uiterst veeleisende toewijding aan onze ambtsplichten.

Maar dan vormen de goddelijke deugden ook de brug tussen onszelf en onze kudde. Dan worden ze van het grootste belang voor onze eigen ziel en die van de naaste. Wij hebben de Kerk opgeroepen om het ' jaar van het geloof [d:354]' te vieren, als gedachtenis en huldebetoon bij het eeuwfeest van de marteldood die de heilige apostelen Petrus en Paulus hebben ondergaan, en ook u heeft de echo opgevangen van onze plechtige geloofsbelijdenis [763]. Het geloof is de grondslag, de wortel, de bron, de voornaamste reden van bestaan van de Kerk, zoals we heel goed weten. En we weten ook, hoe het tegenwoordig wordt belaagd door de meest destructieve stromingen in het moderne denken. Ook in katholieke milieus is er wantrouwen gezaaid aangaande de deugdelijkheid van de fundamentele beginselen van de rede, van onze "philosophia perennis", Zo staan we nu machteloos tegen de vaak radicale en spitsvondige aanvallen van denkers die in de mode zijn. In onze filosofische scholen heeft men het vertrouwen opgezegd aan de grote meesters van het christelijk denken en het aldus ontstane 'vacuüm' wordt vaak opgevuld met een oppervlakkige, welhaast slaafse aanvaarding van mode-filosofieën, die vaak even simplistisch als ondoorgrondelijk zijn. Deze hebben de grondslagen aan het wankelen gebracht van onze normale, menselijke, verstandige bekwaamheid om op de juiste wijze de waarheid te overdenken. We worden bekoord tot historicisme, relativisme, subjectivisme, neo-positivisme, waardoor op het stuk van geloof een woelige geest van kritiek wordt gewekt, alsmede de onjuiste overtuiging, dat wij, als we de mensen van onze tijd willen aanspreken en evangeliseren, af moeten zien van het leerstellig erfgoed dat in de loop der eeuwen door het leergezag van de Kerk bijeen is gebracht. De overtuiging ook, dat we, niet zozeer in kracht van duidelijker uitdrukkingsmiddelen, maar door wijzigingen van de dogmatische inhoud, een nieuw soort van christendom kunnen fatsoeneren, gesneden op mensenmaat en niet op de maat van Gods authentieke woord. Ook onder ons zijn er helaas enkele theologen die zich niet altijd op de goede weg bevinden. We hebben grote waardering voor en grote behoefte aan de diensten van goede en knappe theologen. Zij kunnen zorgen voor het onontbeerlijk onderzoek en een bekwame uiteenzetting van het geloof, mits ze zelf intelligente leerlingen blijven van het kerkelijk leergezag dat door Christus is ingesteld om in kracht van de Heilige Geest zijn eeuwig ware boodschap te behoeden en te vertolken. Maar tegenwoordig nemen sommigen hun toevlucht tot dubbelzinnige formuleringen van de leer en matigen an.deren zich de vrijheid aan om persoonlijke meningen te verkondigen en daaraan dan het gezag toe te kennen dat zijzelf min of meer openlijk betwisten aan degene die op grond van goddelijk recht inderdaad in het bezit is van deze zeer zorgvuldig bewaakte en grote geestesgave. Ze zijn het er zelfs mee eens, dat in de Kerk iedereen maar kan denken en geloven wat men wil. Zo komen ze weer terecht bij het vrije onderzoek dat de eenheid van de Kerk heeft verbrijzeld. Ze verwarren de rechtmatige gewetensvrijheid met een verkeerd begrepen vrijheid van gedachte die vaak dwaalwegen inslaat, om.dat men onvoldoende op de hoogte is van de onvervalste religieuze waarheden.

Zeer vereerde broeders, gij zijt zelf tot leraars en herders over het volk van God gesteld. Duidt het ons niet ten kwade, dat wij, in kracht van Christus' opdracht aan Petrus om zijn broeders te versterken (Lc. 22, 32) [[b:Lc. 22, 32]], Petrus' eigen woorden herhalen en u opwekken: 'Bied weerstand, sterk in het geloof' (1 Pt. 5, 9) [b:1 Pt. 5, 9].

Uit dit levensbeginsel vloeien, zoals u wel begrijpt, talloze andere regels voort van geestelijke vitaliteit, met tweevoudige voordelen, namelijk voor onszelf en voor de kudde die ons is toevertrouwd. De voornaamste willen wij hier noemen. De Handelingen der Apostelen brengen ze ons te binnen: het gebed en de woordbediening (Hand. 6, 4) [b:Hand. 6, 4]. U weet hier alles van. Maar sta ons toe, dat wij u, wat het gebed betreft, aansporen om de liturgische hervorming toe te passen, met haar mooie vernieuwingen en volgens de geldende nonnen, maar vooral in haar voornaamste doelstellingen en baar geest: het zuiveren en authentiek maken van de ware katholieke eredienst, die zijn grondslagen vindt in het dogma en zich bewust is van het Paasgeheim dat hij in zich draagt en hernieuwt en meedeelt; om het volk van God te betrekken bij de hiërarchische en gemeenschappelijke viering van de heilige riten van de Kerk, bij de heilige mis; met gemeenzaam en diepgaand begrip, in een sfeer vol eenvoud en vol schoonheid (vooral de zang, de gewijde, liturgische volkszang, drukken wij u op het hart!), onder een niet louter formele, maar oprechte en hartelijke beleving van de broederlijke liefde. Wat verder de woordbediening aangaat: al wat men doet voor het godsdienstonderricht van alle gelovigen - een populair en cultureel, organisch en niet aflatend onderricht -, is welgedaan. We moeten geen godsdienstig 'analfabetisme' meer hebben onder een katholieke bevolking.

Welgedaan is ook iedere rechtstreekse uitoefening van het predikambt die u als bisschoppen, afzonderlijk of in kerkrechtelijk ingestelde groeperingen, voor het volk van God over zult hebben. Spreek, spreek, preek, schrijf, neem stelling, zoals men zegt, volgens een geordend plan en een gezamenlijke opzet, om de geloofswaarheden te verdedigen en te belichten: over de actualiteit van het Evangelie; over kwesties die van belang zijn voor het leven van de gelovigen of voor het behoud van de christelijke zeden; over de manieren om tot een dialoog met onze gescheiden broeders te geraken; over de drama's, nu eens groot en schoon, dan weer droevig en gevaarlijk, van onze hedendaagse beschaving. De pastorale constitutie van het concilie Gaudium et Spes [575] biedt zeer rijk en waardevol materiaal voor onderrichtingen en aansporingen.

Daarmee zijn we gekomen tot het pastorale richtsnoer dat wij ons hebben voorgenomen onder uw aandacht te brengen. We bevinden ons op het terrein van de liefde. Wat we tot nog toe hebben gezegd, moge volstaan als eerste schets van dit richtsnoer, dat uiteraard moet worden uitgewerkt in allerlei praktische richtlijnen, al naar de vereisten van de liefde.

Dienaangaande lijkt het ons echter gewenst te verwijzen naar twee punten van de leer, allereerst dit: de-liefde voor de naaste is afhankelijk van de liefde voor God. Deze leer stamt zeer duidelijk en onbetwistbaar uit het evangelie, maar u weet, hoe ze in onze dagen wordt bestreden. Men wil het christendom 'seculariseren'. Men verwaarloost daarbij wens wezenlijke betrekkingen tot de godsdienstige waarheid, tot de bovennatuurlijke gemeenschap met Gods onuitsprekelijke, overweldigende liefde voor de mensen en tot de menselijke weerklank daarop, namelijk de plicht Hem te durven beminnen en Vader te noemen om zo de mensen in waarheid broeders te kunnen noemen. Zo wil men het Christendom zelf bevrijden van 'die vorm van neurose die godsdienst heet' Cox Cox. Zo meent men alle theologische vooringenomenheid overboord te kunnen zetten en aan het christendom een nieuwe, geheel pragmatische kracht te kunnen verlenen. Alleen hieraan, zo meent men, kan men de waarachtigheid van het Christendom afmeten, het aanvaardbaar maken en activeren binnen de moderne, profane en technologische beschaving.

Het tweede punt van de leer betreft de zogenaamde institutionele Kerk als tegengesteld aan een tweede fictieve Kerk, de 'charismatische' zogenaamd. Men veronderstelt daarbij, dat het eerste soort van Kerk - gemeentelijk en hiërarchisch, zichtbaar en zich bewust van haar verantwoordelijkheid, georganiseerd en geordend, apostolisch en sacramenteel - een inmiddels achterhaalde vorm van christendom is, terwijl de andere Kerk, spontaan en geestelijk, in staat zou zijn het christendom te interpreteren ten gebruike van het volwassen mensentype uit de hedendaagse beschaving en een antwoord te geven op de eigenlijke, brandende vraagstukken van onze tijd. 'De Heilige Geest heeft u aangesteld tot bisschoppen om Gods Kerk te hoeden' (Hand. 20, 28) [b:Hand. 20, 28]. Voor u behoeven wij geen apologie te leveren ten gunste van de Kerk zoals Christus die heeft gesticht en zoals ze door een getrouwe, ononderbroken overlevering tot op onze dagen, is doorgegeven met haar wezenlijke trekken, waarin ze getekend! staat als het ware mystieke lichaam van Christus, bezield door de Geest van Jezus. Het zal voldoende zijn, dat we nogmaals onze zekerheid te kennen geven omtrent de authenticiteit en de vitaliteit van onze ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk, tegelijk met het voornemen om de heilszending die Christus haar heeft toevertrouwd steeds beter tot richtlijn te nemen voor baar geloof, haar spiritualiteit, haar bekwaamheid om het mensdom aan te spreken en te redden (al is dat mensdom nog zo verschillend in zijn uiteenlopende situaties en tegenwoordig nog zo wispelturig) en baar liefde we alles weet te begrijpen en alles weet te dulden. (1 Kor. 13, 4) [[b:1 Kor. 13, 4]] Wel zullen we ons tevens inspannen om met liefdevol inzicht al datgene te doorgronden wat er voor goeds en toelaatbaars te vinden is in deze rusteloze en vaak dwalende interpretatievormen, van de christelijke boodschap, teneinde ons christelijk getuigenis steeds verder te zuiveren en bedoelde geestelijke ervaringen - noem ze eensdeels secularistisch, anderdeels charismatisch - weer in de bedding te brengen van de ware norm voor het Kerk-zijn (Vgl. 1 Kor. 14, 37; 'Als iemand profetische oi andere gaven meent te bezitten, moet hij ook inzien, dat wat ik u schrijf een gebod des Heren is') [[b:1 Kor. 14, 37]] vgl: voor het onjuiste onderscheid tussen de juridische Kerk en Kerk van de liefde: A.A.S. 1943, 223-225 [[[433|63-65]]]

Dit brengt ons ertoe enige categorieën van personen, waar onze gedachten vurig naar uitgaan, in uw herderlijke liefde aan te bevelen. We wijzen er slechts terloops op, om blijk te geven van onze gemeenschappelijke apostolische belangensfeer, zeker niet om alles te zeggen wat ze verdienen. We weten dat ze reeds voorwerp vormen van de overwegingen in deze assemblee [d:209]: al wat wij doen, is uw aandacht nader stimuleren.

De eerste categorie wordt gevormd door de priesters. Het zij, ons vergund hun een zeer genegen groet toe te zenden ook van deze plaats en op diit ogenblik. De priesters staan ons altijd voor de geest, geprent in ons geheugen. Ook genieten ze altijd onze waardering, ons vertrouwen. Tevens maken ze deel uit van iedere concrete visie op de activiteit van de Kerk: het zijn uw eerste en onmisbare medewerkers, de meest directe en de dichtst erbij betrokken 'beheerders van Gods geheimen' (1 Kor. 4, 1) [b:1 Kor. 4, 1], te weten: van het woord, van de genade, van de herderlijke liefde. Zij zijn de levende modellen voor de navolging van Christus; met u mee zijn zij de eerste deelgenoten aan het offer van de Heer, onze medebroeders, onze vrienden (Joh. 15, 15) [[b:Joh. 15, 15]]: we moeten zeer veel van hen houden, meer van hen houden. Indien een bisschop zijn ijverigste, zijn bekwaamste, zijn geduldigste, zijn hartelijkste zorgen concentreerde op het vormen, het bijstaan, het beluisteren, het leiden, het onderrichten, het vermanen, het bemoedigen van zijn geestelijkheid, zou hij zijn tijd, zijn genegenheid, zijn activiteit goed hebben besteed. Aan de priesterraden en de, pastorale raden zorge men de samenhangende, doeltreffende vorm te geven die het Concilie eraan heeft toegedacht. Met voorzichtigheid, met vaderlijk begrip en liefde, trachte men zoveel mogelijk alle ongeregelde, ongedisciplineerde uitingen van de geestelijkheid te voorkomen. Men zorge ervoor, dat zij inspraak krijgt in kwesties van diocesane ambtsbediening. Men wete te voorzien in de noden van de clerus. Men bestede de grootste zorg aan de werving en vorming van de seminaristen. Men betrekke ook de religieuzen van beiderlei kunne bij de herderlijke werkzaamheden. Wanneer we zo onze beste zorgen op de geestelijkheid' concentreren, kunnen we er zeker van zijn, dat deze werkwijze de verbeide vrucht zal afwerpen, namelijk een levende, heilige, geordende en bloeiende kerk in heel Latijns Amerika.

Nog een voorwerp van uw verlichte liefde willen wij u aanwijzen, vereerde broeders: de jongeren en de studenten. We zouden aan geen einde meer komen, als we iets over dit thema wilden zeggen. Wij volstaan met de verklaring, dat wij het uw belangstelling meer dan waard vinden en het beschouwen als een brandend actueel onderwerp. Overigens is u zich daar allemaal zelf uitstekend' van bewust. En via deze verwijzing komen wij dan toe aan een niet minder warme aanbeveling ten gunste van een andere categorie van personen, of ze nu gelovigen zijn of niet: de arbeiders in de landbouw en in de industrie, of daarmee gelijk te stellen arbeidskrachten.

Daarmee zijn we tevens gekomen tot het derde richtsnoer waarop wij uw aandacht willen vestigen: een sociaal richtsnoer. Verwacht van ons geen uiteenzetting over sociale kwesties, bijzonder in Latijns Amerika: het einde zou ook daarvan weg zijn. Laten we ons beperken tot enkele verklaringen, naast wat wij er reeds over hebben gezegd in onze toespraken van de laatste dagen [d:443].

De Kerk - dit is het eerste waaraan wij u herinneren - heeft in de jongste jaren van de geschiedenis van haar eeuwenlange cultuurbezieling een sociale leer uitgewerkt en neergelegd in gedenkwaardige stukken. We zullen er goed aan doen die te bestuderen en er bekendheid aan te geven. De sociale encyclieken van het Romeinse pontificaat [d:48] en de onderrichtingen van het wereldepiscopaat dienen niet in de vergeethoek te geraken of hun praktische toepassing te ontberen. Verdenk ons niet van partijdigheid, als wij u wijzen op de jongste onder de sociale encyclieken, die gaat over de ontwikkeling van de volkeren ( Populorum Progressio [266]). Aparte vermelding verdienen eigenlijk ook vele van uw eigen stukken, zoals de 'Verklaring van de Boliviaanse Kerk' van februari jl.; of die van november 1967, van het Braziliaans episcopaat, getiteld 'Zending van de hiërarchie in de hedendaagse wereld', en zoals de slotsommen van het 'Seminario sacerdotale', gehouden in Chili, oktober-november 1967; zoals het herderlijk schrijven van het Mexicaanse episcopaat over de ontwikkeling en de integratie van hun land, bij gelegenheid van de eerste verjaardag van de encycliek Populorum Progressio [266]. We willen hier tevens herinneren aan het uitvoerig schrijven van de paters provinciaals van de jezuïeten, tijdens bun bijeenkomst te Rio de Janeiro in mei van dit jaar, en aan het document van de paters salesianen uit heel Latijns Amerika, tijdens hun recente conferentie te Caracas. Het ontbreekt niet aan getuigenissen van de Kerk omtrent de waarheid op sociaal gebied: we moeten zorgen van woorden tot daden te komen. We zijn geen vakmensen. Wel zijn we herders die het welzijn van hun gelovigen moeten bevorderen en de vernieuwingsdrift stimuleren die er gaande is in de landen waar elk van ons zijn respectieve zending uitvoert.

Onze eerste taak op dit terrein ligt in het vaststellen van de beginselen; het ontdekken en aanduiden van de behoeften; het aanwijzen van de waarden die voorrang verdienen; het steunen van werkelijk bruikbare sociale en vakkundige programma's die het stempel dragen van een rechtvaardigheid op zoek naar een nieuwe orde en naar algemeen welzijn; in het opleiden van priesters en leken tot deskundigen inzake sociale problemen; in het tewerkstellen van terdege geschoolde leken voor de grootse taak van de oplossing van die problemen; en dit alles gezien in het licht van het geloof, waardoor de mens op de eerste plaats komt te staan en alle andere waarden ondergeschikt worden gemaakt aan diens alzijdige verheffing in de tijd en aan zijn heil in de eeuwigheid.

Ook op onszelf liggen nog plichten te wachten. We zijn op de hoogte van het edelmoedige gebaar waarmee sommige bisdommen hun overtollig grondbezit ter beschikking hebben gesteld aan de misdeelde bevolkingsgroepen, volgens goed voorbereide plannen van landhervorming die thans worden uitgevoerd. Het voorbeeld verdient alle lof en ook navolging, daar waar het verstandig en mogelijk is. In elk geval: de Kerk ziet zich thans geconfronteerd met de roeping tot Christus' armoede. Er zijn kerkmensen die er reeds het onvermijdelijk ongerief van ondervinden, in de vorm soms van onvoldoende voedsel en vaak onvoldoende middelen. Laat het hun niet ontbreken aan hulp en steun van de kant van hun broeders en van goede gelovigen en dat de Heer ze moge zegenen. Voor de Kerk vormen ontberingen, in hun betamelijke, onopvallende gestalte, een getuigschrift van trouw aan het evangelie. Ze vormen de bijwijlen onontkoombare voorwaarde om haar zending geloofwaardig te maken. Ze zijn een soms bovenmenselijke, praktische beoefening van geestelijke vrijheid ten opzichte van de banden die de rijkdom smeedt, iets waardoor de zending van de apostel wint aan kracht.

Aan kracht? Ja, omdat onze kracht in de liefde is gelegen: zelfzucht, administratieve berekendheid zonder enig verband met de godsdienstige en charitatieve doelstellingen, gierigheid, zucht naar bezit als doel op zich, overdadige welvaart zijn allemaal hinderpalen voor de liefde, zijn per slot van rekening een zwakheid; betekenen onmacht om zich persoonlijk te geven, om offers te brengen. Laten we deze hinderpalen overwinnen. Laat de liefde het richtsnoer zijn voor onze zending van bemoediging en vernieuwing.

Nu moeten wij weliswaar achter iedere eerlijke poging. staan om te komen tot vernieuwing en verheffing van de armen en van al wie in menselijk en sociaal minderwaardige omstandigheden leven. We mogen niet solidair zijn met systemen en structuren die een dekmantel en een begunstiging vormen voor ernstige, drukkende toestanden van ongelijkheid tussen de klassen en de burgers van een en hetzelfde land, zonder dat er doelmatige plannen op gang worden gebracht om te voorzien in de onverdraaglijke omstandigheden van minderwaardigheid waaronder de minder welgestelde bevolkingsgroepen vaak te lijden hebben. Dienaangaande herhalen wij echter nogmaals: noch de haat, noch het geweld vormen de kracht van onze liefde.

Onder de verschillende wegen naar een rechtvaardige sociale vernieuwing mogen we noch de weg van het godloos marxisme kiezen, noch de weg van de stelselmatige opstand en nog veel minder die van bloedvergieten en anarchie. We moeten onze verantwoordelijkheid goed gescheiden houden van het optreden van personen die van het geweld een nobel ideaal maken, een roemrijk heldendom, een meeloperstheologie. Om fouten uit het verleden te herstellen, om ellenden van het heden te beteren, moeten we geen nieuwe dwaasheden begaan. Dat zou tegen het evangelie zijn, tegen de geest van de Kerk, tegen de belangen zelf van het volk, tegen de gelukkige mentaliteit van het tijdperk dat we beleven, een mentaliteit van rechtvaardigheid op weg naar broederschap en vrede.

De vrede! U weet uiteraard, hoezeer zij de Kerk en ook ons persoonlijk ter harte gaat: naast het geloof hebben wij er een van de hoofdthema's, van ons pontificaat van gemaakt. Welnu, hier, tijdens, de viering van het eucharistisch Sacrament, zinnebeeld en bron van eenheid en van vrede, hernieuwen wij onze hartewens voor de vrede: de ware vrede, die ontstaat in het hart van gelovigen en broeders; de vrede tussen de klassen van de maatschappij, in rechtvaardigheid en samenwerking; de vrede tussen de volkeren, in het beleven van een humanisme dat zijn licht krijgt van het Evangelie; de vrede in Latijns Amerika; uw eigen vrede.

De diepgaande en ver vooruitziende verandering die de samenleving in veel situaties ook thans nog nodig heeft, zullen wij bevorderen door krachtiger lief te hebben en anderen de liefde te leren: energiek, verstandig, volhardend, met praktische activiteit, met vertrouwen in de mensen, met vast vertrouwen op Gods vaderlijke bijstand en op de ingeboren kracht eigen aan al wat goed is. De geestelijkheid begrijpt ons al. De jongeren zullen ons volgen. De armen zullen gaarne de blijde boodschap aannemen. En het valt te hopen, dat de economen en de staatslieden, d!ie reeds een vermoeden hebben van de juiste weg, niet langer dienst zullen doen als rem, maar als prikkel, als avant-garde.

Met onze encycliek [34] hebben we een ernstig, een goed woord moeten zeggen ter verdediging van het eerzame karakter van de liefde en de waardigheid van het huwelijk. In grote meerderheid heeft de Kerk het gunstig ontvangen, met vertrouwvolle gehoorzaamheid, niet zonder te begrijpen, dat de norm die wij hebben herbevestigd, vraagt om een sterk ontwikkeld zedelijk bewustzijn en een kloekmoedige geest van offerbereidheid. God zal deze echt christelijke houding zegenen. Het is geen wilde wedloop om overbevolking. Het doet niets af aan de verantwoordelijkheid of aan de vrijheid van de gehuwden: een eerzame, redelijke geboortebeperking wordt hun niet verboden. Het vormt geen hinderpaal voor een rechtmatige therapie van welke aard ook, of voor de vooruitgang van het wetenschappelijk onderzoek. Het is een consequente, ingrijpende opvoeding op ethisch en geestelijk gebied. Het sluit het gebruik uit van middelen die de huwelijksbetrekkingen onteren en bedoeld zijn om de grote bevolkingsproblemen met al te makkelijke sluikmiddelen op te lossen. Het is in de grond van de zaak een apologie ten gunste van het leven dat een gave is van God, de trots van het gezin, de kracht van een volk.

Broeders, wij doen een beroep op u. Weet het belang goed te begrijpen van de kwetsbare, moeilijke positie die wij, in gehoorzaamheid aan Gods wet, opnieuw hebben gemeend te moeten innemen. En wij vragen u: doe alle mogelijke pastorale en sociale moeite om die positie te behouden, zoals behoort voor mensen die zich werkelijk door menselijk begrip laten leiden. God geve, dat ook de levendige discussie die door onze encycliek [34] is verwekt, moge voeren tot een betere kennis van Gods wil, tot een optreden zonder voorbehoud en dat wij, onder deze grote pastorale en menselijke moeilijkheden, onze taak mogen vervullen tot welzijn van de zielen, met het hart van de goede herder.

Om te eindigen: in zijn tweede algemene assemblee zal het episcopaat van Latijns Amerika [d:209], op de hem toekomende plaats, tegenover ieder geestelijk, pastoraal en sociaal probleem, zijn taak in dienst van de waarheid en van de liefde vervullen, voor de opbouw van een nieuwe, moderne en christelijke beschaving.