Causas Matrimoniales

Altijd heeft onze moeder de heilige kerk een bijzondere zorg besteed aan de huwelijksprocessen, omdat zij daardoor de heiligheid en het eigen karakter van de heilige huwelijksband tracht te beschermen. Immers, het ambt van de kerkelijke rechters laat overduidelijk - zij het op de daaraan eigen wijze - de pastorale liefde zien van de kerk, die heel goed weet, hoezeer het in huwelijksgedingen gaat om het zielenheil.

Maar omdat het aantal van deze gedingen in onze tijd met de dag toeneemt, kan de Kerk hiervoor niet anders dan zeer bezorgd zijn. Want, zoals wij hebben gezegd tot de prelaten-auditeurs van de Rechtbank van de Heilige Romeinse Rota [d:207], deze toeneming van huwelijkszaken is "een opvallend teken van het verminderd gevoel voor de heiligheid van de wet, waarop als op haar fundament het christelijk gezin gegrondvest is; een teken van de onrust en verwarring van het huidige leven; een teken van de onzekere maatschappelijke en economische situatie waarin het gezin verkeert, en daarom van het gevaar, dat kan dreigen voor de hechtheid, de vitaliteit en het geluk van het instituut 'gezin'." A.A.S. 58 (1966) blz. 154 [[6067]]

Onze moeder de kerk vertrouwt er weliswaar op, dat het streven dat door het jongste oecumenisch concilie aan de dag is gelegd om het geestelijke welzijn van en de pastorale zorg voor het huwelijk duidelijk te maken en te bevorderen, zijn vruchten af zal werpen, ook met betrekking tot de hechtheid van de huwelijksband; maar toch wenst zij tevens vurig, met aangepaste normen, te voorkomen, dat de al te lange duur van de huwelijksprocessen de geestelijke situatie van meerdere van baar kinderen nog zwaarder maakt.

In afwachting dus van een vollediger herziening van het huwelijksproces, die onze commissie voor de herziening van het het kerkelijk wetboek voorbereidt, leek het ons goed toe enkele normen uit te vaardigen over de samenstelling van de kerkelijke rechtbanken en over de procedure, waardoor het huwelijksproces zelf sneller verloopt.

Met behoud dus van de overige canonieke normen betreffende de processen, leggen wij eigener beweging en met ons apostolisch gezag deze hierna volgende normen vast en bepalen wij, dat zij vanaf 1 oktober 1971 aan alle rechtbanken, ook de apostolische, getrouw moeten worden onderhouden, totdat het nieuwe kerkelijk wetboek wordt gepromulgeerd.

Huwelijksgedingen van gedoopten komen krachtens eigen recht toe aan de kerkelijke rechter.

Gedingen over de zuiver burgerlijke gevolgen van een huwelijk komen toe aan de burgerlijke rechter, tenzij het particuliere recht bepaalt, dal deze zaken, wanneer ze incidenteel en als iets bijkomends worden behandeld, door de kerkelijke rechter kunnen worden beoordeeld en beslist.

Alle huwelijksgedingen die toekomen aan hen waarover in het kerkelijk wetboek, can. 1557 § 1 [2620|(1557)], n.l, wordt gesproken, worden uitsluitend beoordeeld door die congregatie of rechtbank, of speciale commissie aan wie de Paus deze in afzonderlijke gevallen heeft opgedragen.

§ 1. In de overige gedingen betreffende de nietigheid van een huwelijk is bevoegd:

1. de rechtbank van de plaats waar het huwelijk gesloten is, of
2. de rechtbank van de plaats waar de gedaagde partij een vast verblijf heeft, dat uit een of ander kerkelijk document of op een andere wettige wijze kan worden bewezen, of
3. de rechtbank van de plaats waar feitelijk de meeste verklaringen of bewijzen bijeengebracht moeten worden, mits hierbij nog komt de toestemming van zowel de plaatselijke bisschop van de habituele verblijfplaats van de gedaagde partij als van de plaatselijke bisschop en voorzitter van de rechtbank die is benaderd.

§ 2. Als het geval, waarover in de voorafgaande § l, c), zich voordoet, moet de rechtbank, alvorens het geding toe te laten, bij de gedaagde partij informeren, of zij enige bedenking heeft tegen de rechtbank die door de eisende partij is benaderd.

§ 3. Als de omstandigheden van plaatsen of personen waarover in § 1, zich substantieel hebben gewijzigd, kan het lopende geschil vóór het besluit van de akten in particuliere gevallen worden overgeheveld van de ene naar de andere even bevoegde rechtbank, mits de partijen zelf en beide rechtbanken daarin toestemmen.

§ 1. Wanneer noch bij een diocesane noch bij een regionale rechtbank, waar deze is opgericht, een college van drie rechters die geestelijke zijn, kan worden gevormd, dan beschikt de bisschoppenconferentie over de bevoegdheid om in de eerste en in de tweede instantie toestemming te geven tot de oprichting van een college bestaande uit twee geestelijken en één mannelijke leek.

§ 2. Wanneer in de eerste instantie, ook niet door het aantrekken van een mannelijke leek, het college waarover in § 1, kan worden gevormd, kunnen in afzonderlijke gevallen de gedingen betreffende de nietigheid van een huwelijk door diezelfde bisschoppenconferentie aan een geestelijke als enige rechter worden opgedragen. Waar mogelijk, moet deze rechter bij het proces een assessor en een auditor aantrekken.

§ 3. De bisschoppenconferentie kan de bevoegdheden waarover boven, overeenkomstig eigen statuten verlenen ofwel door middel van een groep van de leden of althans door een lid van de conferentie, die daartoe moeten worden aangewezen.

Voor de functie van assessor en auditor kunnen bij de rechtbanken van iedere instantie mannelijke leken worden aangetrokken; maar de functie van griffier kunnen zowel mannen als vrouwen op zich nemen.

Om deze functies te aanvaarden, moeten de leken uitmunten in het katholieke geloof, in een goede zedelijke levenswandel en tevens in kennis van het canoniek recht. Wanneer het echter gaat om het verlenen van de taak van rechter aan een mannelijke leek, waarover in n. V. § 1 [al:5], dan verdienen zij de voorkeur die ook rechtbank-ervaring hebben.

§ 1. Van de eerste uitspraak waardoor de nietigheid van het huwelijk wordt uitgesproken, moet de verdediger van de huwelijksband binnen de wettelijke tijd in beroep gaan bij een hogere rechtbank; laat hij dit na, dan moet hij op gezag van de voorzitter of de enige rechter daartoe genoodzaakt worden.

§ 2. Bij de rechtbank van de tweede instantie moet de verdediger van de huwelijksband zijn bemerkingen indienen waarin hij naar voren brengt, of hij tegen de in eerste instantie genomen beslissingen enige tegenwerping heeft of niet. Tegenover deze bemerkingen moet het college, wanneer het zulks nuttig oordeelt, vragen naar de bemerkingen van de partijen of van haar verdedigers.

§ 3. Na de sententie te hebben bekeken en de bemerkingen van de verdediger van de huwelijksband alsook van de partijen of haar verdedigers, wanneer deze zijn opgevraagd en gegeven, zorgvuldig te hebben overwogen, bevestigt het college door een decreet de uitspraak van de eerste instantie ofwel het laat de zaak toe voor een gewoon onderzoek van de tweede instantie. In het eerste geval hebben de echtgenoten, als niemand meer in beroep gaat en zij niet om andere redenen daarin worden belemmerd, het recht om na tien dagen vanaf de publicatie van het decreet een nieuw huwelijk te sluiten.

§ 1. Tegen het decreet van het college dat de uitspraak van de eerste instantie bevestigt, mogen de verdediger van de huwelijksband of de partij die zich bezwaard voelt binnen tien dagen na publicatie van het decreet in beroep gaan bij een hogere rechtbank, maar alleen met aanvoering van nieuwe en ernstige bewijzen, die ook voorhanden moeten zijn. Deze bewijzen moeten binnen een maand vanaf het ingestelde beroep aan de rechtbank van de derde instantie worden overgelegd.

§ 2. De verdediger van de huwelijksband van de derde instantie kan zich, nadat de voorzitter van de rechtbank is gehoord, van het beroep distantiëren; in dit geval verklaart de rechtbank het geding voor beëindigd. Maar als een partij in beroep is gegaan, verwerpt de rechtbank, na zorgvuldige overweging van de aangevoerde argumenten, binnen een maand vanaf het ingestelde beroep door een decreet dit beroep of laat het geding toe voor een gewoon onderzoek van de derde instantie.

Wanneer uit een onbetwistbaar en authentiek document, dat aan geen enkele tegenspraak of bedenking onderhevig is, het bestaan van een ongeldigmakend beletsel vast is komen te staan en wanneer tegelijk met even grote zekerheid is gebleken, dat er geen dispensatie is verleend in deze beletselen, kan de bisschop in deze gevallen, met weglating van de in het recht opgesomde sollernniteiten, de nietigheid van het huwelijk uitspreken, na de partijen te hebben geciteerd en na tussenkomst van de verdediger van de huwelijksband.

Onder dezelfde voorwaarden en op dezelfde manier als waarover in n. X [al:10], kan de bisschop de nietigheid van een huwelijk ook dan uitspreken, wanneer een zaak aanhangig is gemaakt op grond van een gebrek in de canonieke vorm of op grond van een gebrek in de geldigheid van het mandaat van een gemachtigde.

Tegen deze uitspraak moet de verdediger van de huwelijksband in beroep gaan bij de rechter van de tweede instantie, wanneer hij op redelijke gronden van mening is, dat, de beletselen of gebreken waarover in nn. X en XI [al:10-11], niet zeker zijn of dat daarin waarschijnlijk dispensatie is verleend; dan moeten hem de akten worden toegestuurd en hij moet schriftelijk worden gemaand dit speciale geval te behandelen.

De rechter van de andere instantie beslist, na tussenkomst alleen van de verdediger van de huwelijksband, op dezelfde wijze als in n. X [al:10] vermeld, of de uitspraak moet worden bevestigd of dat liever de normale gerechtelijke weg in dit geding moet worden bewandeld; in dit geval stuurt hij de zaak terug naar de rechtbank van de eerste instantie.

1. Op de dag waarop dit apostolisch schrijven van kracht gaat worden, moet een huwelijksproces dat, na de eerste sententie waarin de nietigheid van een huwelijk is uitgesproken, krachtens een wettig hoger beroep bij een hogere rechtbank wordt voortgezet, ondertussen worden opgeschort.

2. De verdediger van de huwelijksband van de rechtbank der tweede instantie· moet zijn bemerkingen maken over alles wat ofwel betrekking heeft op de beslissing die in eerste instantie is getroffen, ofwel in de tot dusver klaargekomen akten van de tweede instantie is vervat; daarin brengt hij naar voren, of hij iets heeft in te brengen tegen de in eerste instantie getroffen beslissing of niet. Tegenover deze bemerkingen moet het college, indien het zulks nuttig oordeelt, de bemerkingen van de partijen of haar verdedigers opvragen.

3. Na zorgvuldige overweging van de bemerkingen van de verdediger van de huwelijksband en ook van de partijen of haar verdedigers, als deze zijn opgevraagd en gegeven, en na de uitspraak van de eerste instantie te hebben bekeken, bevestigt het college door een decreet de beslissing van de eerste instantie of beslist, dat het geding in een gewoon onderzoek van de tweede instantie moet worden voortgezet. In het eerste geval hebben de echtgenoten, wanneer er niemand in beroep gaat en zij niet om andere redenen daarin worden belemmerd, het recht om na tien dagen vanaf de publicatie van het decreet een nieuw huwelijk te sluiten. In het andere geval echter moet het geding worden voortgezet tot aan de definitieve uitspraak.

Wat derhalve door ons in dit, bij wijze van motu proprio gegeven, schrijven is bepaald, bekrachtigen wij niettegenstaande alles wat, ook als het een bijzondere vermelding verdient, hiertegen ingaat.

Gegeven te Rome, bij de Sint Pieter, op 28 maart 1971, het achtste jaar van ons pontificaat.

PAUS PAULUS VI