Inleiding tot het Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk

Op 11 oktober 1992 vertrouwde Paus Johannes Paulus II de gelovigen van heel de wereld de Catechismus van de Katholieke Kerk [1] toe, die hij hun voorlegde als een “referentietekst voor een catechese die vernieuwd is vanuit de levende bronnen van het geloof”. Fidei Depositum [[74|1]] Zo werd dertig jaar na de opening van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) op treffende wijze aan de wens voldaan, die de buitengewone Vergadering van de Bisschoppensynode in het jaar 1985 had geuit: dat namelijk een Catechismus zou worden opgesteld van heel de katholieke geloofs- en zedenleer.

Vijf jaar later bekrachtigde de Paus op 15 augustus 1997 bij gelegenheid van de afkondiging van de Editio typica van de Catechismus van de Katholieke Kerk [1] de fundamentele doelstelling van het werk: “een volledige en complete presentatie van de Katholieke leer te bieden, die iedereen in staat stelt datgene te leren kennen wat de Kerk in haar dagelijks leven belijdt, viert, beleeft en bidt”. Laetamus Magnopere [[75]]

Om de Catechismus beter toegankelijk te maken en om tegemoet te komen aan een verzoek dat bij gelegenheid van het Internationaal Catechetisch Congres van 2002 was gedaan, richtte Johannes Paulus II in 2003 een speciale commissie op onder voorzitterschap van de Prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer en vertrouwde haar de opdracht toe een Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk [663] te maken, waarin de inhoud van het geloof op een meer samenvattende wijze gepresenteerd zou worden. In twee jaar werk ontstond een Ontwerp van het Compendium, dat ter raadpleging voorgelegd werd aan de kardinalen en voorzitters van de Bisschoppenconferenties. Dit ontwerp werd in zijn geheel door een absolute meerderheid positief gewaardeerd. Daarom begon de Commissie, met in acht name van de binnengekomen voorstellen tot verbetering, het ontwerp nog eens door te nemen en keurde tenslotte de uiteindelijke tekst van het werk goed.

Het Compendium wordt gekarakteriseerd door drie fundamentele kenmerken:

• de strikte afhankelijkheid van de Catechismus van de Katholieke Kerk [1],
• de dialoogstructuur, en
• de toepassing van afbeeldingen in de catechese.

Het Compendium is vóór alles geen op zich staand werk en wil op geen enkele manier een vervanging zijn van de Catechismus van de Katholieke Kerk [1]. Veeleer verwijst het voortdurend naar de Catechismus, geeft nauwkeurig de referentienummers aan en volgt er doorlopend de structuur, de uitleg en de inhoud van. Het Compendium wil bovendien de belangstelling en de ijver vernieuwen voor de Catechismus, die vanwege zijn wijsheid in de presentatie en zijn geestelijk karakter steeds de basistekst blijft voor de kerkelijke catechese van vandaag.

Zoals de Catechismus, zo bestaat ook het Compendium uit vier delen die beantwoorden aan grondwetten van het leven in Christus.

Het eerste deel - "De geloofsbelijdenis"- bevat een geslaagde samenvatting van de lex credendi, dat wil zeggen van het geloof dat door de katholieke Kerk wordt beleden. Het volgt de apostolische geloofsbelijdenis en grijpt daarbij steeds weer terug op de geloofsbelijdenis van Nicea en Constantinopel, die in de christelijke samenkomsten steeds wordt beleden, wat de gedachtenis aan de grondwaarheden van het geloof levend houdt.

In het tweede deel - "De viering van het mysterie van Christus" - worden de wezenlijke elementen van de lex celebrandi gepresenteerd. De verkondiging van het evangelie vindt in het sacramentele leven haar belangrijkste antwoord. Daarin ervaren en verkondigen de gelovigen bij al de situaties van hun leven de heilswerking van het Paasmysterie, waarin Christus het werk van onze verlossing heeft volbracht.

Het derde deel - "Het leven in Christus" - roept de lex vivendi in herinnering, dat wil zeggen de inzet waarmee de gelovigen in hun gedrag en in hun zedelijke besluiten getuigen van hun trouw aan het beleden en gevierde geloof. De gelovigen worden immers door de Heer Jezus geroepen om die werken te volbrengen die beantwoorden aan hun waardigheid als kinderen van de Vader in de liefde van de heilige Geest.

Het vierde deel - "Het christelijk gebed" - biedt een samenvatting van de lex orandi, dat wil zeggen van het gebedsleven. Naar het voorbeeld van Jezus, die het volmaakte voorbeeld van de bidder is, wordt ook de christen geroepen tot dialoog met God in het gebed. De voornaamste uitdrukking daarvan is het Onze Vader - het gebed dat Jezus zelf ons geleerd heeft.

Een tweede kenmerk van het Compendium is dat het de vorm heeft van de dialoog. Daarmee wordt een oud literair genre van de Catechese weer opgenomen, dat bestaat uit vragen en antwoorden. Het gaat er om zoiets als een dialoog te ontwikkelen tussen de meester en de leerlingen. De snel op elkaar volgende vragen nemen de lezer mee en nodigen hem uit steeds nieuwe aspecten van de waarheid van zijn geloof te ontdekken. De vorm van de dialoog draagt er ook toe bij de tekst aanmerkelijk in te korten en tot het wezenlijke te beperken. Dat zou bevorderend kunnen zijn voor het zich eigen maken en eventueel van buiten leren van de inhoud.

Een derde kenmerk bestaat in de toepassing van enkele afbeeldingen, waarmee de indeling van het Compendium wordt verduidelijkt. Zij komen uit het ongemeen rijke erfgoed van de christelijke iconografie. Uit de eeuwenoude traditie van de Concilies leren we dat ook de afbeelding verkondiging van het Evangelie is. In elk tijdperk hebben kunstenaars de voornaamste gebeurtenissen van het heilsmysterie aan de gelovigen ter beschouwing en bewondering voorgehouden en ze in kleurenpracht en volmaakte schoonheid voorgesteld. Dat is een teken dat de sacrale afbeelding in de visuele cultuur van vandaag meer tot uitdrukking kan brengen dan het woord, omdat zij in haar levendigheid de boodschap van het Evangelie uiterst werkzaam ter sprake brengt en doorgeeft.

Veertig jaar na de afsluiting van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] en in het Jaar van de Eucharistie [d:5], biedt het Compendium een extra hulpmiddel om bij de gelovigen van alle leeftijden en standen de honger naar de waarheid te stillen en ook om aan de behoefte tegemoet te komen van diegenen die weliswaar niet gelovig zijn, maar die dorsten naar waarheid en gerechtigheid. Zijn afkondiging vindt plaats op het hoogfeest van de heilige apostelen Petrus en Paulus, de steunpilaren van heel de Kerk en de voorbeeldige verkondigers van het Evangelie in de oude wereld. Deze apostelen zagen wat zij verkondigden, en getuigden tot in het martelaarschap van de waarheid die Christus is. Laten wij hen navolgen in hun missionaire ijver en bidden wij de Heer dat de Kerk altijd de leer van de Apostelen mag volgen waarvan zij de eerste blijde verkondiging van het geloof heeft ontvangen!

20 maart 2005, Palmzondag

Joseph Kard. Ratzinger
Voorzitter van de speciale Commissie