Nieuwjaarstoespraak tot de ambassadeurs bij de Heilige Stoel - 2003

Deze ontmoeting bij het begin van het nieuwe jaar is een goede traditie die mij de vreugde geeft u te verwelkomen en in zekere zin de volken te omhelzen die u vertegenwoordigt. Want dankzij u ken ik hun hoop en verlangens, hun successen en teleurstellingen. Vandaag wens ik uw landen van harte geluk, vrede en welvaart.

Geachte voorzitter, u heeft gewezen op de legitieme verwachtingen van de moderne mannen en vrouwen die al te vaak worden gefrustreerd door politieke crises, wapengeweld, sociale conflicten, armoede of natuurrampen. Nooit eerder als bij het begin van dit millennium heeft de mensheid gevoeld hoe onzeker de wereld is die zij heeft geschapen.

Ik ben persoonlijk getroffen door de angstgevoelens die de harten van onze tijdgenoten beklemmen. Een verraderlijk terrorisme dat ieder moment op elke plaats kan toeslaan; het onopgeloste probleem in het Midden-Oosten met het Heilig Land en Irak; de onrust die Zuid-Amerika treft, in het bijzonder Argentinië, Colombia en Venezuela; de conflicten die vele Afrikaanse landen verhinderen zich te concentreren op hun ontwikkeling; het onverantwoorde gedrag dat bijdraagt aan de uitputting van de aardse bronnen: dit alles zijn zovele plagen die de overleving van de mensheid bedreigen, de vrede van individuen en de veiligheid van samenlevingen.

Toch kan alles veranderen. Het hangt af van ieder van ons. Iedereen kan zijn vermogen ontwikkelen tot geloof, eerlijkheid, respect voor anderen en voor de inzet ten dienste van anderen.

Het hangt duidelijk ook af van politieke leiders die geroepen zijn het algemeen belang te dienen. U zult niet verbaasd zijn als ik tegenover u in verband hiermee bepaalde voorwaarden schets waaraan volgens mij moet worden voldaan opdat hele volkeren, misschien zelfs de mensheid, niet in de afgrond zullen storten.

Op de eerste plaats is dat een 'ja tegen het leven!' Respecteer het leven zelf en individuele levens: hier begint alles, want het meest fundamentele van de mensenrechten is zonder meer het recht op leven. Abortus, euthanasie, het klonen van mensen bijvoorbeeld, brengen het gevaar met zich de menselijke persoon te reduceren tot louter een object: leven en dood als het ware op afroep! Wanneer alle morele criteria zijn opgeheven, wordt het wetenschappelijk onderzoek van de bronnen van het leven een ontkenning van het wezen en de waardigheid van de persoon. De oorlog is een aanval op het menselijk leven omdat het lijden en dood met zich brengt. De strijd voor vrede is altijd een strijd voor het leven!

Daarna komt het respect voor de wet. Het leven binnen de samenleving, - in het bijzonder in internationaal verband - , veronderstelt algemene en onvervreemdbare principes die ten doel hebben de veiligheid en vrijheid van individuele burgers en naties te waarborgen. Deze gedragsregels vormen het fundament van nationale en internationale stabiliteit. Vandaag beschikken politieke leiders over hoogst relevante teksten en instituties. Het is voldoende deze eenvoudigweg in praktijk te brengen. De wereld van vandaag zou totaal anders zijn als mensen zouden beginnen zonder aarzelen de overeenkomsten toe te passen die reeds getekend zijn!

Ten slotte is er de plicht van solidariteit. In een wereld met een geweldige overvloed aan informatie, maar waarin het paradoxaal genoeg zo moeilijk is te communiceren en waar leefomstandigheden schandalig ongelijk zijn, is het belangrijk geen enkele inspanning onbenut te laten om ervoor te zorgen dat ieder zich verantwoordelijk voelt voor de groei en het geluk van allen. Onze toekomst staat op het spel. Een werkloze jonge persoon, een gemarginaliseerde gehandicapte, ouderen voor wie niemand zorgt, landen die gevangen gehouden worden in honger en armoede: deze situaties maken mensen al te vaak wanhopig en maakt hen gevoelig voor de verleiding om zichzelf te isoleren of hun toevlucht tot geweld te nemen.

Daarom moeten er keuzen gemaakt worden opdat de mensheid nog een toekomst heeft. Daarom moeten de volken van de aarde en hun leiders soms de moed hebben om 'nee' te zeggen.

'NEE TEGEN DE DOOD!' Dat betekent 'nee' tegen alles wat de onvergelijkbare waardigheid schendt van ieder menselijk wezen, beginnend met dat van ongeboren kinderen. Indien het leven werkelijk een schat is, moeten wij in staat zijn het te bewaren en het vruchtbaar te maken zonder het te misvormen.

'Nee' tegen alles wat het gezin, de basiscel van de samenleving, verzwakt. 'Nee' tegen alles wat in kinderen de levenslust verwoest, hun respect voor zichzelf en anderen, de geest van dienstbaarheid.

'NEE TEGEN HET EGOÏSME!' Met andere woorden, tegen alles wat de mens ertoe aanzet zichzelf op te sluiten in de cocon van een bevoorrechte sociale klasse of van een culturele welstand die anderen uitsluit. De levensstijl van de welvarenden, hun consumptiepatronen, moeten heroverwogen worden in het licht van hun gevolgen voor andere landen. Laat ons bijvoorbeeld het probleem van de waterbronnen noemen die de Verenigde Naties voor dit jaar ons ter overdenking hebben aangedragen. Egoïsme is ook de onverschilligheid van welvarende landen ten opzichte van landen die in de kou gelaten worden. Alle volkeren hebben recht om een eerlijk deel te ontvangen van de goederen van deze wereld en op de kennis van de meer ontwikkelde landen. Hoe kunnen wij voorbijgaan aan, bijvoorbeeld, de beschikbaarheid voor iedereen van generieke medicijnen die nodig zijn in de strijd tegen huidige wereldwijde ziekten, een beschikbaarheid, helaas, die vaak verhinderd wordt door economische korte termijn overwegingen?

'NEE TEGEN OORLOG!' Oorlog is niet altijd onvermijdelijk. Het is altijd een nederlaag van de mensheid. Internationale wetgeving, eerlijke dialoog, solidariteit tussen de staten, de nobele uitoefening van de diplomatie: dit zijn de methoden die waardig zijn voor individuen en naties om hun geschillen op te lossen. Ik zeg dit terwijl ik denk aan degenen die nog steeds hun vertrouwen stellen in nucleaire wapens en de toch al vele conflicten die onze broeders en zusters gegijzeld houden.
Met Kerstmis herinnerde Bethlehem ons aan de onopgeloste crisis in het Midden-Oosten, waar twee volken, Israëli's en Palestijnen, geroepen zijn zij aan zij te leven, evenredig vrij en soeverein, in wederzijds respect. Zonder te willen herhalen wat ik vorig jaar bij deze gelegenheid zei, wil ik er vandaag alleen aan toevoegen, geconfronteerd met de voortgaande verslechtering van de crisis in het Midden-Oosten, dat de oplossing nooit zal worden gevonden door over te gaan tot terrorisme of gewapend ingrijpen, alsof militaire overwinningen de oplossing zouden kunnen betekenen.
En wat moeten wij zeggen over de dreiging van een oorlog die het volk van Irak zou kunnen treffen, het land van de profeten, een volk dat al zwaar beproefd is door meer dan twaalf jaar embargo? Oorlog is nooit een willekeurig middel dat men kan kiezen om de geschillen tussen landen op te lossen. Zoals het charter van de Verenigde Naties en de internationale wetgeving stellen, kan niet voor oorlog worden gekozen, zelfs niet wanneer het een kwestie is om het algemeen belang te verzekeren, tenzij als allerlaatste optie en in overeenstemming met de zeer strikte voorwaarden zonder voorbij te gaan aan de gevolgen voor de burgerbevolking zowel tijdens als na de militaire operaties.

Daarom is het mogelijke de loop van de gebeurtenissen te veranderen, als goede wil, vertrouwen in de ander, trouw aan verplichtingen en samenwerking tussen verantwoordelijke partners de overhand kunnen krijgen. Ik zal twee voorbeelden geven.

Het huidige Europa, dat tegelijkertijd een geworden is en uitgebreid. Europa is erin geslaagd de muren neer te halen die het continent misvormde. Het heeft zichzelf verplicht een nieuwe werkelijkheid te ontwerpen en te creëren die eenheid en verscheidenheid kan combineren, nationale soevereiniteit en samenwerking, economische vooruitgang en sociale rechtvaardigheid. Dit nieuwe Europa is de drager van waarden die tweeduizend jaar vruchtbaar geweest zijn voor een vaardigheid van denken en leven waarvan de hele wereld heeft geprofiteerd.

Te midden van deze waarden neemt het christendom een geprivilegieerde plaats in in zoverre het een humanisme voortbracht waarvan Europa's geschiedenis en instellingen is doordrongen. Ter herinnering aan dit erfgoed hebben de Heilige Stoel en alle christelijke Kerken erop aangedrongen bij diegenen die de toekomstige grondwet voor de Europese Unie opstellen, een verwijzing op te nemen naar Kerken en religieuze instellingen. Wij achten het gewenst dat, met respect voor de seculiere staat, drie complementaire elementen erkend zouden worden: godsdienstvrijheid, niet alleen op individueel en ritueel niveau, maar ook in zijn sociale en organieke dimensies; de eigenheid van structuren voor dialoog en consultatie tussen regeringsinstellingen en geloofsgemeenschappen; respect voor de reeds bestaande juridische status van Kerken en religieuze instanties in de lidstaten van de Unie. Een Europa dat zijn verleden zou loochenen, dat de feiten van de godsdienst zou ontkennen en dat geen spirituele dimensie zou hebben, zou een armzalige positie innemen tegenover het ambitieuze project dat al zijn energie vergt: het opbouwen van een Europa voor allen.

Ook Afrika geeft ons momenteel een reden verheugd te zijn: Angola is begonnen met de wederopbouw; Burundi heeft een weg gekozen die naar vrede kan leiden en verwacht van de internationale gemeenschap begrip en financiële steun; de Democratische Republiek Congo is serieus bezig met een nationale dialoog die naar democratie moet voeren. Soedan heeft eveneens zijn goede wil getoond, al blijft de weg naar vrede lang en weerbarstig. We moeten natuurlijk dankbaar zijn voor deze tekens van vooruitgang en we zouden politieke leiders aan moeten moedigen geen inspanning onbenut te laten opdat, stukje bij beetje, de mensen in Afrika een begin van ontwapening meemaken en dus van vruchtbaarheid, beveiligd tegen etnische strijd, grillen en corruptie. Om deze reden kunnen wij de ernstige incidenten in Ivoorkust en de Centraal Afrikaanse Republiek alleen maar betreuren, terwijl we de mensen in deze landen tegelijkertijd uitnodigen hun wapens neer te leggen, hun respectievelijke instellingen te respecteren en een grondslag te leggen voor nationale dialoog. Op die manier zal het gemakkelijk zijn alle elementen van de nationale gemeenschap te betrekken bij het ontwerpen van een samenleving waarin iedereen een plaats vindt. Verder doen we er goed aan op te merken dat de Afrikanen, dankzij de activiteit van de Afrikaanse Unie en effectieve vormen van regionale bemiddeling, in toenemende mate proberen oplossingen te vinden die het beste passen bij hun problemen.

Excellenties, dames en heren, het is van vitaal belang op te merken dat de onafhankelijkheid van staten niet langer los gezien kan worden van het begrip wederzijdse afhankelijkheid. Alle staten zijn met elkaar verbonden in goede en in kwade dagen. Om deze reden en terecht moeten we in staat zijn goed van kwaad te onderscheiden en hen bij hun naam te noemen. De geschiedenis heeft ons, keer op keer, geleerd dat, als er twijfel heerst over wat goed en wat kwaad is, het grootste kwaad moet worden gevreesd.

Als wij willen voorkomen in chaos te vervallen, moet er mijn inziens aan twee voorwaarden worden voldaan.
Op de eerste plaats moeten we in de betrekkingen tussen staten de hoogste waarde van de natuurwet herontdekken, die inspiratiebron was voor de rechten van naties en voor de eerste formulering van het volkerenrecht. Al betwisten sommige mensen tegenwoordig haar waarde, ik ben ervan overtuigd dat de erin vervatte algemene en universele principes nog altijd kunnen dienen om de eenheid van het menselijke ras beter te begrijpen en de gewetenvorming te bevorderen bij zowel degenen die regeren als diegenen die geregeerd worden.
Ten tweede hebben we het volhardende werk van staatsmannen nodig die eerlijk en onzelfzuchtig zijn. In feite kan de onmisbare professionele bevoegdheid van politiek leiders geen andere legitimatie vinden dan in de verbondenheid met strenge morele opvattingen.
Hoe kan iemand pretenderen met wereldomvattende zaken bezig te zijn zonder te verwijzen naar deze groep principes die de basis vormen van het "universele algemene goed" waarover paus Johannes XXIII zo welsprekend handelt in zijn encycliek Pacem in Terris [53]? Een leider die handelt in overeenstemming met zijn overtuigingen is altijd in staat onrechtvaardige situaties of structurele corruptie te verwerpen, of er een eind aan te maken. Het is precies op dit vlak dat we herontdekken wat tegenwoordig algemeen "goed bestuur" wordt genoemd. Het materiële en spirituele welzijn van de mensheid, de bescherming van van de vrijheid en rechten van de menselijke persoon, onzelfzuchtig openbaar dienstwerk, betrokkenheid bij concrete omstandigheden: al deze zaken moeten de overhand hebben in alle politiek projecten en vormen een morele noodzaak die in zichzelf de beste garantie is voor vrede binnen naties en vrede tussen staten.

Het is duidelijk dat deze motivaties voor een gelovige worden verrijkt door geloof in een God die de Schepper en Vader van allen is. Hij, die de mens het rentmeesterschap over de aarde heeft toevertrouwd met de plicht van broederlijke liefde. Dit laat zien dat het in het eigen belang van een staat is ervoor te zorgen dat godsdienstvrijheid - hetgeen een natuurrecht is, tegelijkertijd zowel een individueel als een sociaal recht - voor ieder effectief gegarandeerd wordt.
Zoals ik in het verleden al heb opgemerkt zullen gelovigen, die zich in hun geloof gerespecteerd weten en wier gemeenschappen juridische erkenning genieten, met nog grotere overtuiging meewerken aan het gemeenschappelijk project van de opbouw van de burgerlijke samenleving waartoe zij behoren. U zult begrijpen waarom ik, in naam van alle christenen die, van Azië tot Europa, slachtoffer blijven van geweld en intolerantie, zoals recent gebeurde tijdens de viering van Kerstmis.

Oecumenische dialoog tussen christenen en respectvol contact met andere religies, in het bijzonder met de Islam, zijn de beste remedie tegen sektarische scheuringen, fanatisme of religieus terrorisme. Wat de katholieke Kerk betreft zal ik een situatie noemen die voor mij oorzaak is van groot lijden: de zaak van de katholieke gemeenschappen in de Russische Federatie die nu al maandenlang enkele van hun herders moeten missen die om administratieve redenen niet kunnen terugkeren. De Heilige Stoel verwacht van de regering concrete besluiten die een eind maken aan deze crisis en die in overeenstemming zijn met de internationale overeenkomsten die ondertekend zijn door het moderne en democratische Rusland. Russische katholieken willen net zo leven als hun broeders in de rest van de wereld, dezelfde vrijheid en dezelfde waardigheid genietend.

Excellenties, dames en heren, mogen allen die hier bijeen zijn op deze plaats die een symbool van spiritualiteit is, dialoog en vrede, met onze dagelijkse activiteiten bijdragen aan de vooruitgang van alle volkeren van de aarde, in gerechtigheid en harmonie. Aan hun vooruitgang richting groter geluk en grotere gerechtigheid, ver van armoede, geweld en oorlogsdreiging! Moge God zijn overvloedige zegen schenken aan u en degenen die u vertegenwoordigt. Gelukkig Nieuwjaar voor iedereen!