Instrumentum laboris t.b.v. de 3e Bijzondere Bisschoppensynode

Onderstaand de werkvertaling, gepubliceerd onder het voorbehoud dat de tekst nog gecorrigeerd wordt conform de definitief vast te stellen geautoriseerde vertaling.

• Engelstalige versie
• Franstalige versie
• Duitstalige versie

Presentatie
Op 8 oktober 2013 heeft Paus Franciscus de Derde Algemene Buitengewone Vergadering van de Bisschoppensynode [d:251] bijeengeroepen over het thema: De pastorale uitdagingen met betrekking tot het gezin in de context van de evangelisatie. Het algemeen secretariaat van de synode is de voorbereiding begonnen met het sturen van het Voorbereidende Document [5140], dat binnen het volk van God een breed kerkelijk antwoord teweeg heeft gebracht, bijeengebracht in dit Instrumentum laboris [5170]. Gezien de omvang en de complexiteit van het thema, heeft de Heilige Vader een werktraject in twee fases vastgesteld, dat een organische eenheid vormt. In de Algemene Buitengewone Vergadering [d:251] van 2014 zullen de synodevaders de gegevens, de getuigenissen en de suggesties van de particuliere Kerken evalueren en verdiepen om een antwoord te geven op de nieuwe uitdagingen met betrekking tot het gezin. De Gewone Algemene Vergadering van 2015 zal als meer representatief voor het episcopaat verder reflecteren over de thema’s die men heeft aangepakt, zich daarbij baserend op het voorafgaande werk van de synode, om adequate richtlijnen voor het pastoraal handelen te vinden.

Het Instrumentum laboris [5170] komt voort uit de antwoorden op de enquête van het Voorbereidende Document [5140|5-14], gepubliceerd in de maand november 2013 en verdeeld in acht groepen vragen betreffende huwelijk en gezin, waaraan een ruime verspreiding is gegeven. De talrijke en gedetailleerde antwoorden zijn binnengekomen van de synodes van de Oosterse Katholieke Kerken sui iuris, de bisschoppenconferenties, de dicasteries van de Romeinse Curie en de Vereniging van de Algemeen Oversten. Ook zijn er bij het Algemene Secretariaat rechtstreeks antwoorden - opmerkingen genaamd - binnengekomen van een aanzienlijk aantal bisdommen, parochies, bewegingen, groepen, kerkelijke verenigingen en gezinsverbanden, evenals die van academische instellingen, specialisten, gelovigen en anderen die er belang in stelden hun eigen overwegingen te doen kennen.

De tekst is verdeeld in drie delen en herneemt overeenkomstig een functionele ordening van de synodale vergadering de in de enquête voorgelegde acht thema’s. Het eerste deel is gewijd aan het Evangelie van het gezin tussen Gods plan en de roeping van de persoon in Christus, een horizon waarbinnen de kennis en de receptie van het Bijbels gegeven en de documenten van het leergezag van de Kerk wordt onthuld, inclusief de moeilijkheden, waaronder het begrip van de natuurwet. Het tweede deel behandelt de verschillende voorstellen betreffende de gezinspastoraal, de betreffende uitdagingen en de moeilijke situaties. Het derde deel is gewijd aan het openstaan voor het leven en de opvoedkundige verantwoordelijkheid van de ouders, die het huwelijk tussen man en vrouw kenmerkt, met bijzondere verwijzing naar de huidige pastorale omstandigheden.

Onderhavig document, dat de vrucht is van een collegiaal werk dat voortkomt uit het raadplegen van de locale Kerken en dat het Algemeen Secretariaat van de synode samen met de Secretariaatsraad heeft verzameld en uitgewerkt, is de leden van de synodale vergadering ter hand gesteld als Instrumentum laboris [5170]. Het geeft een ruim, weliswaar niet uitputtend beeld van de huidige toestand van het gezin, van de uitdagingen ervoor en de overwegingen die het oproept.

De thema’s die niet in het document zijn opgenomen en waarvan er enkele zijn gesignaleerd door de antwoorden op nr. 9 (varia) van de enquête [5140|9], zullen worden behandeld in de Algemene Gewone Vergadering van de synode van 2015.

Lorenzo kard. Baldisseri
Algemeen secretaris van de Bisschoppensynode

Vaticaan, 24 juni 2014
Hoogfeest van Johannes de Doper

Voorwoord
De verkondiging van het Evangelie van het gezin is een integraal deel van de zending van de Kerk, aangezien de openbaring van God de werkelijkheid verlicht van de verhouding tussen man en vrouw, van hun liefde en de vruchtbaarheid van hun relatie. In de huidige tijd vormt de wijd verbreide culturele, maatschappelijke en geestelijke crisis een uitdaging voor de evangelisatie van het gezin, de vitale kern van de maatschappij en de kerkelijke gemeenschap. Deze verkondiging ligt in de lijn van de synodale vergadering over De nieuwe evangelisatie voor het doorgeven van het christelijk geloof [d:317] en Het jaar van het geloof [d:254], afgekondigd door Benedictus XVI.

De Buitengewone Algemene Vergadering van de synode [d:251] over het thema: De pastorale uitdagingen met betrekking tot het gezin is geroepen, rekening ermee houdend dat “de van de apostelen stammende overlevering in de Kerk vordert onder bijstand van de Heilige Geest” Dei Verbum [[576|8]], na te denken over de te volgen weg om alle mensen de waarheid over de huwelijksliefde en het gezin mee te delen en zo te beantwoorden aan de talrijke uitdagingen hiervan. vgl: Evangelii Gaudium [[[4984|66]]] Het gezin is een onuitputtelijke bron en een levensbron voor de pastoraal van de Kerk; daarom is haar primaire taak de verkondiging van de schoonheid van de roeping tot de liefde, ook voor de maatschappij een groot potentieel. Ten opzichte van deze noodzaak luistert het episcopaat cum et sub Petro volgzaam naar de Heilige Geest, wanneer het reflecteert over de huidige pastorale uitdagingen.

De Kerk is zich ervan bewust dat de moeilijkheden niet de uiterste horizon bepalen van het gezinsleven en dat de personen niet alleen tegenover nieuwe problemen staan en stelt graag het elan, vooral onder jongeren, vast dat een glimp van een nieuwe lente voor het gezin laat zien. Veelbetekenende getuigenissen in dezen kan men ontmoeten in de talrijke kerkelijke ontmoetingen waar duidelijk vooral bij de nieuwe generaties een hernieuwd verlangen naar een gezin blijkt. Ten opzichte van dit streven wordt de Kerk opgeroepen steun en begeleiding te geven, op alle niveaus, trouw aan de opdracht van de Heer de schoonheid van de liefde in het gezin te verkondigen. De Paus moedigt bij zijn ontmoetingen met gezinnen altijd ertoe aan met hoop naar de toekomst te kijken en beveelt een levensstijl aan waardoor men de liefde in het gezin bewaakt en doet groeien: verlof vragen, danken en vergiffenis vragen, nooit de zon onder laten gaan over ruzie of onbegrip zonder de nederigheid te hebben zich te verontschuldigen.

Vanaf het begin van zijn pontificaat heeft Paus Franciscus herhaald: “God wordt nooit moe ons te vergeven, nooit (...) wij worden soms moe om vergiffenis te vragen” ( Angelus van 17 maart 2013 [4902|3]). Dit accent op de barmhartigheid heeft ook een belangrijk effect gehad op de kwesties betreffende huwelijk en gezin, daar het verre van ieder moralisme horizonten bevestigt en opent in het christelijk leven, welke grens men ook heeft ervaren en welke zonde men ook bedreven heeft. De barmhartigheid van God stelt open voor een voortdurende bekering en een voortdurende hergeboorte.

Het boek Genesis laat man en vrouw zien als geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God; in wederzijdse aanvaarding bekennen zij zich als voor elkaar gemaakt. (Gen. 1, 24-31; Gen. 2, 4b-25) [[b:Gen. 1, 24-31; Gen. 2, 4b-25]]Door de voortplanting zijn man en vrouw medewerkers geworden van God in het ontvangen en het doorgeven van het leven: “Door aan hun afstammelingen het menselijk leven door te geven werken man en vrouw, als echtgenoten en ouders, op een unieke manier mee aan het werk van de Schepper”. Catechismus van de Katholieke Kerk [[1|372]] Hun verantwoordelijkheid strekt zich bovendien uit tot het behoeden van de schepping en de groei van de menselijke familie. In de Bijbelse traditie ontwikkelt zich het perspectief van de schoonheid van de menselijke liefde, de spiegel van de goddelijke, vooral in het Hooglied en de profeten.

De verkondiging van de Kerk betreffende het gezin vindt haar fundament in de prediking en het leven van Jezus, die heeft geleefd en is opgegroeid in het gezin van Nazareth, heeft deelgenomen aan de bruiloft van Kana, waarvan Hij het feest heeft verrijkt met het eerste van zijn “tekenen” (Joh. 2, 1-11) [[b:Joh. 2, 1-11]], zich daarbij presenterend als de Bruidegom die zijn Bruid met zich verenigt (Joh. 3, 29) [[b:Joh. 3, 29]] Hij heeft zich op het kruis met liefde tot het einde overgegeven en in zijn verrezen lichaam heeft Hij nieuwe relaties onder de mensen tot stand gebracht. Door de goddelijke genade ten volle te openbaren staat Jezus het man en vrouw toe het “principe” weer terug te krijgen volgens hetwelk God hen in één vlees heeft verenigd (Mt. 19, 4-6) [[b:Mt. 19, 4-6]], waardoor zij - met de genade van Christus - in staat worden gesteld elkaar voor altijd en trouw lief te hebben. Daarom heeft de goddelijke maat van de echtelijke liefde, waartoe de echtgenoten door de genade zijn geroepen, haar bron in de “schoonheid van de heilzame liefde van God, geopenbaard in Jezus Christus die is gestorven en verrezen” Evangelii Gaudium [[4984| 36]], het hart zelf van het Evangelie.

Jezus heeft, toen Hij de menselijke liefde aannam, deze ook vervolmaakt vgl: Gaudium et Spes [[[575|49]]] en man en vrouw een nieuwe wijze van elkaar liefhebben toevertrouwd, die haar fundament heeft in de onherroepelijke trouw van God. In dit licht heeft de Brief aan de Efeziërs in de huwelijksliefde tussen man en vrouw “het grote geheim” herkend dat de liefde tussen Christus en de Kerk in de wereld tegenwoordig stelt. (Ef. 5, 31-32) [[b:Ef. 5, 31-32]] Zij bezitten het charisma (1 Kor. 7, 7) [[b:1 Kor. 7, 7]] om de Kerk op te bouwen met hun huwelijksliefde en de taak van het voortbrengen en opvoeden van kinderen. Door een onlosmakelijke sacramentele band verbonden beleven de echtgenoten de schoonheid van de liefde, het vaderschap, het moederschap en de waardigheid om deel te nemen aan het scheppingswerk van God.

In de loop van de eeuwen heeft de Kerk het niet laten ontbreken aan haar voortdurend onderricht aangaande huwelijk en gezin. Een van de meest verheven uitdrukkingen van dit leergezag wordt gegeven door het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie [d:4] in de pastorale constitutie Gaudium et Spes [575], die een heel hoofdstuk wijdt aan de bevordering van de waardigheid van huwelijk en gezin. vgl: Gaudium et Spes [[[575|47-52]]] Het heeft het huwelijk gedefinieerd als een gemeenschap van leven en liefde vgl: Gaudium et Spes [[[575|48]]], waarbij het de liefde in het middelpunt van het gezin heeft geplaatst en tegelijkertijd de waarheid heeft laten zien ten opzichte van de verschillende vormen van reductionisme, aanwezig in de hedendaagse cultuur. De “ware liefde tussen man en vrouw” Gaudium et Spes [[575|49]] impliceert de wederzijdse zelfgave, sluit de seksuele dimensie en de affectiviteit in en vult deze aan en beantwoordt daarmee aan het goddelijk plan. vgl: Gaudium et Spes [[[575|48-49]]] Bovendien onderstreept Gaudium et Spes [575|48] het geworteld zijn in Christus van de echtgenoten: Christus de Heer “treedt in het Sacrament van het huwelijk de echtgenoten tegemoet” en blijft bij hen. In de menswording neemt hij de menselijke liefde aan, zuivert haar, brengt haar tot volheid en schenkt de echtgenoten met zijn Geest het vermogen haar te beleven, hun hele leven doordringend van geloof, hoop en liefde. Op deze wijze zijn de echtgenoten als het ware gewijd en bouwen door een eigen genade het Lichaam van Christus op en vormen zij een huiskerk vgl: Lumen Gentium [[[617|11]]], zodat de Kerk om haar mysterie ten volle te begrijpen naar het christelijk gezin kijkt, dat het op pure wijze laat zien.

In het spoor van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] heeft het pauselijk leergezag de leer over huwelijk en gezin verdiept. In het bijzonder heeft Paulus VI met de encycliek Humanae Vitae [34] de innige band belicht tussen de huwelijksliefde en de voortplanting van het leven. De heilige Johannes Paulus II heeft in het bijzonder aandacht geschonken aan het gezin door middel van zijn catecheses over de menselijke liefde [d:122] de Brief aan de gezinnen ( Gratissimam sane [565]) en vooral met de apostolische exhortatie Familiaris Consortio [267]. In deze documenten heeft de paus het gezin gedefinieerd als “weg van de Kerk”; hij heeft een algeheel overzicht gegeven van de roeping van man en vrouw tot de liefde; hij heeft de fundamentele lijnen aangegeven voor een gezinspastoraal en de aanwezigheid van het gezin in de maatschappij. Bij de behandeling van de huwelijksliefde vgl: Familiaris Consortio [[[267|13]]] heeft hij in het bijzonder de wijze beschreven waarop de echtgenoten in hun wederzijdse liefde de gave van de Geest van Christus ontvangen en hun roeping tot heiligheid beleven.

Benedictus XVI heeft in de encycliek Deus Caritas Est [715] het thema weer opgepakt van de waarheid van de liefde tussen man en vrouw, die alleen ten volle wordt verlicht in het licht van de liefde van de gekruisigde Christus. vgl: Deus Caritas Est [[[715|2]]] Hij herhaalt hoe “het huwelijk dat op een exclusieve en definitieve liefde berust, tot beeld wordt van de verhouding van God tot zijn volk en omgekeerd: de wijze waarop God liefheeft, tot maatstaf wordt van de menselijke liefde”. Deus Caritas Est [[715|11]] Bovendien brengt hij in de encycliek Caritas in Veritate [2254] het belang van de liefde naar voren als levensprincipe in de maatschappij vgl: Caritas in Veritate [[[2254|44]]], de plaats waar men de ervaring van het gemeenschappelijk welzijn leert.

Paus Franciscus schrijft, wanneer hij in de Encycliek Lumen Fidei [4200] de band tussen gezin en geloof behandelt: “De ontmoeting met Christus, het zich laten grijpen en leiden door zijn liefde verbreedt de horizon van het bestaan, geeft het een vaste hoop, die niet teleurstelt. Het geloof is geen toevluchtsoord voor mensen zonder moed, maar de verbreding van het leven. Het doet een grootse roeping ontdekken, de roeping tot de liefde, en garandeert dat deze liefde betrouwbaar is, dat het de moeite waard is zich hieraan over te geven, omdat het fundament ervan gelegen is in de trouw van God, die sterker is dan iedere broosheid van ons”. Lumen Fidei [[4200|53]]

Het kerkelijk leven van onze tijd wordt gekenmerkt door een wijd verbreide herontdekking van het Woord van God in het leven van de Kerk. De opleving van de Heilige Schrift in kerkelijke kring heeft op verschillende manieren zijn stempel gedrukt op het leven van de bisdommen, parochies en kerkgemeenschappen. Uit de talrijke binnengekomen antwoorden en opmerkingen blijkt echter dat de kennis, het meedelen en de receptie van het onderricht van de Kerk betreffende het gezin plaats vinden op een zeer gedifferentieerde wijze overeenkomstig het gezinsleven, de kerkelijke structuur en de socio-culturele context. In streken waar een christelijke traditie en een goed georganiseerde pastoraal leeft, vindt men personen die gevoelig zijn voor de christelijke leer over huwelijk en gezin. Elders vindt men om verschillende redenen veel christenen die het bestaan zelf van dit onderricht niet kennen.

In het algemeen kan men zeggen dat het onderricht van de Bijbel, vooral van de Evangelies en de brieven van Paulus, tegenwoordig meer bekend is. Toch wordt er door alle bisschoppenconferenties gesteld dat er nog veel te doen blijft, opdat dit ook wat het gezin betreft, het fundament van de spiritualiteit en het leven van de Christenen wordt. Uit niet weinig antwoorden kan men opmaken dat er ook onder de gelovigen een groot verlangen bestaat de Heilige Schrift beter te leren kennen.

In dit perspectief komt duidelijk naar voren hoe beslissend de vorming van de geestelijkheid en in het bijzonder de kwaliteit van de homilie is, waarop de Heilige Vader Franciscus recent heeft aangedrongen. vgl: Evangelii Gaudium [[[4984|135-144]]] De homilie is immers een bevoorrecht instrument om de gelovigen de Heilige Schrift te presenteren in haar kerkelijke en existentiële waarde. Dankzij een adequate prediking wordt het volk van God in staat gesteld de schoonheid van het Woord, dat het gezin aantrekt en sterkt, te waarderen. Samen met de homilie wordt als een belangrijk instrument het binnen het bisdom en de parochie bevorderen van cursussen erkend die de gelovigen helpen op een adequate wijze tot de Schrift te naderen. Men suggereert niet zozeer pastorale initiatieven te vermenigvuldigen, maar heel de gezinspastoraal Bijbels te bezielen. Iedere omstandigheid waarin de Kerk geroepen is op gezinsniveau te zorgen voor de gelovigen, is een gelegenheid om het Evangelie van het gezin te verkondigen, te ervaren en te waarderen.

De kennis bij het volk van God van de conciliaire en post-conciliaire documenten van het leergezag over het gezin lijkt over het algemeen schaars te zijn. Zeker, er is een zekere kennis ervan aanwezig bij een gedeelte van de theologische specialisten. Deze teksten schijnen echter niet de mentaliteit van de gelovigen ten diepste te doordringen. Er zijn ook antwoorden die eerlijk het feit erkennen dat deze documenten onder de gelovigen helemaal niet bekend zijn. In enkele antwoorden merkt men op dat de documenten soms, vooral door leken die hierin van te voren niet zijn geïnstrueerd, worden opgevat als een enigszins “exclusieve” realiteit. Men bemerkt een zekere moeite om deze teksten ter hand te nemen en te bestuderen. Als er niet een deskundig iemand is die in staat is in de lectuur ervan in te leiden, dan blijken deze documenten dikwijls moeilijk te benaderen. Men voelt vooral de behoefte eraan het existentiële karakter van de in de documenten gestelde waarheden te laten zien.

Enkele binnengekomen opmerkingen hebben de verantwoordelijkheid van de geringe verbreiding van deze kennis bij de herders zelf gelegd: naar het oordeel van enkele gelovigen kennen zij zelf het onderwerp huwelijk-gezin van de documenten niet ten diepste, noch lijken zij de instrumenten te hebben om deze thematiek te ontwikkelen. Uit enkele binnengekomen opmerkingen kan men afleiden hoe de herders zich soms niet geschikt en ondeskundig voelen om problemen die de seksualiteit, de vruchtbaarheid en de voortplanting betreffen, te behandelen, zodat men er vaak de voorkeur aan geeft deze thema’s niet aan te pakken. In enkel antwoorden vindt men ook een zekere onvoldaanheid ten opzichte van enkele priesters die onverschillig lijken ten opzichte van enkele delen van de morele leer. Hun meningsverschil met de leer van de Kerk brengt verwarring onder het volk van God teweeg. Men vraagt daarom dat de priesters zelf beter zijn voorbereid en meer verantwoordelijkheid tonen in de uitleg van het Woord van God en de presentatie van de documenten van de Kerk betreffende huwelijk en gezin.

Een groot aantal bisschoppenconferenties merkt op dat daar waar men het onderricht van de Kerk diepgaand doorgeeft, dit met zijn pure menselijke en christelijke schoonheid door een groot gedeelte van de gelovigen met enthousiasme wordt aanvaard. Wanneer men erin slaagt een allesomvattend idee van huwelijk en gezin overeenkomstig het christelijk geloof te laten zien, dan wordt men de waarheid, het goede en de schoonheid ervan gewaar. Het onderricht wordt het meest aanvaard waar er van de kant van de gelovigen een werkelijke weg van het geloof is, en niet alleen maar een spontane nieuwsgierigheid rond hetgeen de Kerk denkt aangaande de seksuele moraal. Anderzijds bevestigen veel antwoorden dat ook wanneer het onderricht van de Kerk aangaande huwelijk en gezin bekend is, heel veel Christenen moeilijkheden blijken te hebben met dit in zijn geheel te aanvaarden. In het algemeen maakt men melding van gedeeltelijke, hoewel relevante elementen van de christelijke leer waar het een weerstand in verschillende gradaties betreft, zoals bijvoorbeeld ten opzichte van de geboortecontrole, scheiding en een nieuw huwelijk, homoseksualiteit, samenleven, trouw, relaties vóór het huwelijk, IVF etc. Veel antwoorden tonen aan hoe daarentegen het onderricht van de Kerk aangaande de waardigheid van en het respect voor het menselijk leven op ruimere schaal en gemakkelijk, althans in principe, wordt aanvaard.

Terecht wordt er opgemerkt dat een grotere integratie noodzakelijk zou zijn tussen de spiritualiteit van het gezin en de moraal: deze zou het dan mogelijk maken ook het leergezag van de Kerk op het terrein van de gezinsmoraal beter te begrijpen. Enkele bijdragen stellen vast dat het belangrijk is elementen van de plaatselijke culturen op hun juiste waarde te schatten, die kunnen helpen de waarde van het Evangelie te begrijpen; dit is het geval met vele Aziatische culturen, die vaak op de familie gericht zijn. In deze contexten stellen enkele bisschoppenconferenties dat het niet moeilijk is het onderricht van de Kerk aangaande het gezin aan te vullen met de maatschappelijke en morele waarden van het volk die aanwezig zijn in deze culturen. Hiermee wil men opnieuw aandacht vragen voor het belang van de interculturaliteit bij de verkondiging van het Evangelie van het gezin. Ten slotte komt uit de binnengekomen antwoorden en opmerkingen de noodzaak naar voren om concrete en mogelijke trajecten van vorming op gang te brengen waardoor men een inleiding kan geven op de geloofswaarheden die het gezin betreffen, vooral om de diepe menselijke en existentiële waarde ervan te kunnen waarderen.

Enkele bisschoppenconferenties wijzen erop dat de reden van veel verzet tegen het onderricht van de Kerk omtrent de gezinsmoraal het gebrek is aan een authentieke christelijke ervaring, een persoonlijke en gemeenschappelijke ontmoeting met Christus, die niet kan worden vervangen door een, hoewel correcte, presentatie van een leer. In dit verband klaagt men over het gebrek aan een pastoraal die zich alleen maar bekommert om het toedienen van de Sacramenten, zonder dat daaraan een ware christelijke ervaring beantwoordt die de mens erbij betrekt. Bovendien benadrukt het overgrote deel van de antwoorden de groeiende tegenstelling tussen de waarden die door de Kerk aangaande huwelijk en gezin worden voorgehouden, en de maatschappelijke en culturele verschillende toestand op de hele planeet. Men komt ook een unanimiteit in de antwoorden tegen met betrekking tot de eigenlijke redenen van de moeilijkheden bij de acceptatie van het onderricht van de Kerk: de nieuwe wijd verbreide en alomtegenwoordige technologieën; de invloed van de massamedia; de hedonistische cultuur; het relativisme; het materialisme; het individualisme; het groeiende secularisme; het overheersen van opvattingen die tot een overdreven liberalisatie van de gewoonten in egoïstische zin hebben geleid; de broosheid van intermenselijke relaties; een cultuur die definitieve keuzes afwijst, geconditioneerd door onbestendigheid, voorlopigheid, eigen aan een “snel vervliegende maatschappij”, een maatschappij met een wegwerpmentaliteit, van “alles en direct”; waarden die steunen op de zogenaamde “afvalcultuur” en de cultuur van het “voorlopige”, zoals Paus Franciscus veelvuldig in herinnering brengt.

Iemand herinnert aan de obstakels die te wijten aan de lange heerschappij van de atheïstische ideologieën in zeer veel landen, die een houding van wantrouwen hebben geschapen ten opzichte van het religieus onderricht in het algemeen. Andere antwoorden melden vervolgens moeilijkheden die de Kerk tegenkomt bij de ontmoeting met de stamculturen en voorvaderlijke tradities waarbij het huwelijk heel andere kenmerken heeft dan in de christelijke visie, zoals bijvoorbeeld in het ondersteunen van polygamie of andere ideeën die in strijd zijn met de idee van een onontbindbaar en monogaam huwelijk. De Christenen die in een dergelijke context leven, hebben er zeker behoefte aan om door de Kerk en de christelijke gemeenschappen krachtig te worden gesteund.

Veel antwoorden hebben van de noodzaak nieuwe manieren te vinden voor het doorgeven van de leer van de Kerk aangaande huwelijk en gezin een thema gemaakt. Veel hangt af van de rijpheid van de particuliere Kerk, van haar traditie in dezen en de effectieve middelen die in het gebied ter beschikking staan. Vooral erkent men de noodzaak pastorale werkers te vormen die in staat zijn op een cultureel adequate wijze de christelijke boodschap over te dragen. Bijna alle antwoorden stellen in elk geval vast dat er op nationaal niveau een Commissie voor de Gezinspastoraal en een Directorium voor de Gezinspastoraal bestaat. Over het algemeen houden de bisschoppenconferenties het onderricht van de Kerk voor door middel van documenten, symposia en een fijnmazige animatie, zoals men ook op diocesaan niveau werkt via organen en commissies. Zeker ontbreken ook de antwoorden niet die wijzen op een moeilijke situatie voor de kerkelijke organisatie, waarin economische en menselijke middelen ontbreken om duurzaam een catechese over het gezin te organiseren.

Velen herinneren eraan hoezeer het van doorslaggevend belang is betrekkingen aan te knopen met de juiste academische centra die gespecialiseerd zijn in thema’s betreffende het gezin op leerstellig, spiritueel en pastoraal niveau. In enkele antwoorden worden vruchtbare verbanden op internationaal niveau tussen universitaire centra en bisdommen vermeld, ook in randgebieden van de Kerk, om ogenblikken van deskundige vorming aangaande huwelijk en gezin te bevorderen. Een meermaals door de antwoorden aangehaald voorbeeld is de samenwerking met het Pauselijk Instituut Johannes Paulus II voor de studie van huwelijk en gezin in Rome, met verschillende vestigingen in heel de wereld. Wat dit betreft, herinneren de bisschoppenconferenties aan het belang om de intuïties van de heilige Johannes Paulus II aangaande de theologie van het lichaam [d:122] te ontwikkelen, waarbij men een vruchtbare benadering voorstelt van de thema’s betreffende het gezin met een existentiële en antropologische fijngevoeligheid, een benadering die openstaat voor de nieuwe, in onze tijd opkomende problemen.

Men benadrukt ten slotte in het algemeen dat de catechese over huwelijk en gezin vandaag niet alleen maar beperkt kan blijven tot de voorbereiding van het paar op het huwelijk; er is een dynamiek van begeleiding nodig die gekenmerkt wordt door ervaring en door middel van getuigen de schoonheid laat zien van hetgeen het Evangelie en de documenten van het leergezag van de Kerk aangaande het gezin ons overleveren. Lang voordat de jonge mensen zich presenteren voor het huwelijk, hebben zij er behoefte aan om te worden geholpen hetgeen de Kerk leert en waarom zij dat leert, te leren kennen. Veel antwoorden benadrukken de rol van de ouders in de specifieke gezinscatechese. Zij moeten een onvervangbare rol spelen in de christelijke vorming van de kinderen met betrekking tot het Evangelie van het gezin. Deze taak vraagt om een diep begrip van hun roeping in het licht van de leer van de Kerk. Hun getuigenis is reeds een levende catechese, niet alleen in Kerk, maar ook in de maatschappij.

In de context van de acceptatie van de leer van de Kerk aangaande huwelijk en gezin is het noodzakelijk het thema van de natuurwet voor ogen te houden. Hier dient men het feit in overweging te nemen dat de documenten van het leergezag vaak verwijzen naar dit woordgebruik dat vandaag moeilijkheden met zich meebrengt. De verwarring die vandaag op grote schaal omtrent het begrip natuurwet heerst, neigt ernaar op problematische wijze enkele elementen van de christelijke leer inzake dit thema er bij te betrekken. In werkelijkheid is hetgeen onderworpen is aan de verhouding tussen Evangelie van het gezin en natuurwet, niet zozeer de verdediging van een abstract filosofisch begrip, als wel de noodzakelijke relatie die het Evangelie bepaalt met het menselijke in al zijn historische en culturele geledingen.” De natuurwet beantwoordt zo aan het vereiste om de rechten van de mens te baseren op de rede en maakt een interculturele en interreligieuze dialoog mogelijk”. Op zoek naar een universele ethiek: een nieuwe blik op de natuurwet [[2996|(35)]]

Het is mogelijk in het licht van hetgeen de Kerk eeuwenlang heeft beweerd bij het onderzoek naar de relatie tussen het Evangelie van het gezin en de voor iedere persoon gemeenschappelijke ervaring, de talrijke problemen in overweging te nemen die in de antwoorden op de enquête betreffende het thema van de natuurwet naar voren zijn gebracht. Voor de overgrote meerderheid van de antwoorden en de opmerkingen blijkt het begrip “natuurwet” als zodanig vandaag in de verschillende culturele contexten zeer problematisch, zo niet onbegrijpelijk te zijn. Het betreft een uitdrukking die op verschillende wijze wordt verstaan of eenvoudigweg niet wordt begrepen. Talrijke bisschoppenconferenties bevestigen in een uiterst verschillende context dat, hoewel de huwelijksdimensie van de relatie tussen man en vrouw in het algemeen wordt aanvaard als beleefde werkelijkheid, dit niet wordt geïnterpreteerd overeenkomstig een universeel gegeven wet. Alleen een zeer beperkt aantal antwoorden en opmerkingen heeft een adequaat begrip van deze wet op het niveau van de bevolking naar voren gebracht.

Ook blijkt uit de antwoorden en opmerkingen dat men de neiging heeft het voorvoegsel “natuur” soms op te vatten als een subjectieve nuance van “spontaan”. De mensen zijn geneigd gevoel en emotionaliteit meer tot hun recht te laten komen, dimensies die verschijnen als “authentiek” en “oorspronkelijk” en die dus “natuurlijk” moeten worden gevolgd. De onderliggende antropologische ideeën herinneren enerzijds aan de autonomie van de menselijke vrijheid, die niet noodzakelijk is gebonden aan een objectieve natuurlijke orde, en anderzijds aan het streven naar geluk van het menselijk wezen, verstaan als verwezenlijking van eigen verlangens. Dientengevolge wordt de natuurwet opgevat als een achterhaald erfgoed. Vandaag laat niet alleen in het Westen, maar in toenemende mate in ieder deel van de wereld het wetenschappelijk onderzoek een ernstige uitdaging ten opzichte van het natuurbegrip zien. De evolutie, de biologie en de neurowetenschappen komen, wanneer zij zich geconfronteerd zien met het traditionele idee van de natuurwet, uiteindelijk tot de conclusie dat deze niet als “wetenschappelijk” kan worden beschouwd.

Ook het begrip “rechten van de mens” wordt over het algemeen gezien als een herinnering aan de zelfbeschikking van het subject, niet meer verankerd in het idee van de natuurwet. Wat dit betreft, merken velen op dat de wetgevende systemen van veel landen toestanden moeten regelen die tegengesteld zijn aan het traditionele dictaat van de natuurwet (bijvoorbeeld IVF, homoseksuele verbintenissen, manipulatie van menselijke embryo’s, abortus enz.). In dit verband komt men ook de groeiende verspreiding tegen van de zogenaamde gender-theorie, volgens welke de gender van ieder individu alleen maar het product blijkt te zijn van maatschappelijke conditioneringen en behoeften en zo ophoudt een volledige overeenstemming te hebben met de biologische seksualiteit.

Bovendien wijst men er uitgebreid op dat hetgeen door de burgerlijke wet wordt bepaald - gebaseerd op het steeds meer overheersende juridische positivisme - in de gemeenschappelijke mentaliteit ook moreel aanvaardbaar wordt. Er bestaat de neiging dat wat “natuurlijk” is, alleen maar als zodanig wordt gedefinieerd door het individu en de maatschappij, die de enige beoordelaars zijn geworden in ethische keuzes. De relativering van het begrip “natuur” heeft ook zijn weerslag op het begrip vaste “duur” met betrekking tot de huwelijksverbintenis. Tegenwoordig wordt een liefde alleen maar beschouwd als “voor eeuwig” met betrekking tot hoelang zij effectief kan duren.

Als men enerzijds te maken heeft met een verlies aan betekenis van de “natuurwet”, dan wordt anderzijds, zoals door verschillende bisschoppenconferenties van Afrika, Oceanië en Oost-Azië, in enkele streken wordt bevestigd, polygamie beschouwd als “natuurlijk”, evenals het als “natuurlijk” wordt geschouwd een vrouw te verstoten die niet in staat is kinderen - en dit wil zeggen mannelijke kinderen - aan de echtgenoot te schenken. Hier komt anders gezegd naar voren dat vanuit het standpunt van de verspreide cultuur de natuurwet niet meer beschouwd kan worden als universeel, aangezien er geen algemeen referentiesysteem meer bestaat.

Uit de antwoorden komt de wijdverbreide overtuiging naar voren dat het verschil in geslacht een natuurlijke grondslag bezit binnen het menselijk bestaan. Er bestaat dus krachtens traditie, cultuur en gevoelen het verlangen de verbintenis tussen man en vrouw te behouden. De natuurwet wordt dus universeel door de gelovigen “de facto” aanvaard, zij het zonder de noodzaak dat deze theoretisch wordt gerechtvaardigd. Aangezien het minder worden van het begrip natuurwet ertoe neigt de band tussen liefde, seksualiteit en vruchtbaarheid, verstaan als wezen van het huwelijk, te verbreken, worden veel aspecten van de seksuele moraal van de Kerk heden ten dage niet begrepen. Hierin wortelt ook een zekere kritiek op de natuurwet van de kant van enkele theologen.

Het schaarse gebruik tegenwoordig van een verwijzing naar de natuurwet door een gedeelte van veel academische instellingen in aanmerking genomen, komen de grootste protesten voort uit de massale praktijk van de scheiding, het samenwonen, de contraceptie, de kunstmatige procedures bij de voortplanting, de homoseksuele verbintenissen. Onder de armste en minder door het denken van het Westen beïnvloede bevolkingen - in het bijzonder wordt hier verwezen naar enkele Afrikaanse staten - zijn er andere soorten van protest tegen deze wet naar voren gekomen, zoals het verschijnsel van het machisme, polygamie, huwelijken tussen adolescenten en pre-adolescenten, scheiding in het geval van onvruchtbaarheid of in ieder geval van een gebrek aan mannelijke afstammelingen, maar ook van incest en andere abnormale praktijken.

In bijna alle antwoorden, de opmerkingen inbegrepen, noteert men een toenemend aantal gevallen van gezinnen die “zijn uitgebreid”, vooral door de aanwezigheid van kinderen die men gekregen heeft bij verschillende partners. In de westerse maatschappij zijn intussen ook de gevallen talrijk waarin de kinderen, behalve dat zij bij die uit elkaar zijn gegaan of zijn gescheiden, wel of niet opnieuw getrouwde ouders zijn, ook bij grootouders in dezelfde situatie zijn. Bovendien is men vooral in Europa en Noord-Amerika (maar ook in de staten van Oost-Azië) een duidelijke toename tegengekomen van gevallen van huwelijksverbintenissen die niet openstaan voor het leven, evenals van individuen die hun leven als single inrichten. Ook eenoudergezinnen nemen duidelijk toe. Op deze zelfde continenten maakt men eveneens een duizelingwekkende stijging mee van de huwelijksleeftijd. Vaak worden in het bijzonder in de staten van Noord-Europa en Noord-Amerika kinderen gezien als een hindernis voor het welzijn van een persoon en een echtpaar.

Vermeldenswaard is de wil om op burgerlijk niveau in het bijzonder in enkele streken van Azië, zogenaamde “multipersonale” verbintenissen te erkennen tussen individuen met een verschillende seksuele gerichtheid en identiteit, alleen maar gebaseerd op de eigen behoeften en de individuele en subjectieve noden. Kortgezegd, men neigt ertoe het recht op individuele vrijheid zonder compromis te benadrukken: de mensen “worden gevormd” alleen maar op basis van de eigen individuele verlangens. Datgene waarvan men meent dat het steeds meer “natuurlijk” wordt, is boven alles de autoreferentialiteit van het beheren van eigen verlangens en aspiraties. Hieraan draagt in hoge mate de ononderbroken invloed bij van de massamedia en de levensstijl, waarmee bepaalde figuren uit de sport en de showbusiness te koop lopen; dit zijn aspecten die ook in de landen waar de traditionele familiecultuur meer weerstand lijkt te hebben geboden (Afrika, Midden-Oosten en Centraal- en Zuid-Azië) hun invloed uitoefenen.

De eis die ten grondslag ligt aan het traditioneel gebruik van de uitdrukking “natuurwet”, dwingt ertoe het traditionele taalgebruik en het referentieel begripskader te verbeteren, zodat men de waarden van het Evangelie op een begrijpelijke wijze aan de mens van vandaag kan meedelen. In het bijzonder komt uit de grote meerderheid van de antwoorden en nog meer van de opmerkingen de noodzaak naar voren beslist meer nadruk te geven aan de rol van het Woord van God als bevoorrecht instrument in de opvatting over het huwelijks- en gezinsleven. Men beveelt een grotere verwijzing aan naar de wereld van de Bijbel, het taalgebruik en de narratieve vormen ervan. In deze zin is het de moeite waard de aandacht te vestigen op het voorstel het door de Bijbel geïnspireerde begrip “scheppingsorde” te thematiseren en te verdiepen, als een mogelijkheid om op een existentieel betekenisvollere wijze de “natuurwet” te herlezen (vgl. het idee van de wet die in het hart staat geschreven in Rom. 1, 19-21 en 2, 14-15). (Rom. 1, 19-21; Rom. 2, 14-15) [[b:Rom. 1, 19-21; Rom. 2, 14-15]] Men stelt ook voor aan te dringen op een benaderbaar taalgebruik, zoals bijvoorbeeld het symbolisch taalgebruik van de liturgie. Men beveelt ook aan aandacht te hebben voor de wereld van de jongeren, die men ook wat deze thema’s betreft, erbij moet betrekken als directe gesprekspartner.

Het gezin wordt in het volk van God erkend als een goed van onschatbare waarde, de natuurlijke omgeving van de groei van het leven, een school van menselijkheid, liefde en hoop voor de maatschappij. Het blijft een bevoorrechte ruimte waarbinnen Christus het mysterie en de roeping van de mens openbaart. Behalve dat dit oorspronkelijk gegeven door allen wordt gedeeld, stelt het merendeel van de antwoorden dat het gezin deze bevoorrechte plaats kan zijn, en geeft hiermee te verstaan, en constateert dit soms uitdrukkelijk, dat er een zorgwekkende afstand bestaat tussen het gezin in de vormen waarin het tegenwoordig bekend is, en het onderricht van de Kerk in dezen. Het gezin maakt objectief een heel moeilijk ogenblik door, met realiteiten, geschiedenissen en lijden die vragen om medeleven en begrip. Dit laatste maakt het de Kerk mogelijk de gezinnen, zoals ze zijn, te begeleiden in de werkelijkheid en van hieruit het Evangelie van het gezin te verkondigen overeenkomstig hun specifieke noden.

Men erkent in de antwoorden hoe gedurende vele eeuwen het gezin een belangrijke rol heeft gespeeld binnen de maatschappij: het is immers de eerste plaats waar de persoon in de maatschappij en voor de maatschappij wordt gevormd. Als het wordt erkend als de natuurlijke plaats voor de ontwikkeling van de persoon, dan het daarom ook het fundament van iedere maatschappij en staat. Kort gezegd, het wordt gedefinieerd als de “eerste menselijke maatschappij”. Het gezin is de plaats waar vanaf de eerste levensjaren waarden worden doorgegeven en kunnen worden geleerd als broederschap, loyaliteit, liefde voor de waarheid en het werk, respect en solidariteit tussen de generaties, evenals de kunst van het communiceren en de vreugde. Het is de bevoorrechte ruimte om de waardigheid en de rechten van man en vrouw te beleven en te bevorderen. Het op een huwelijk gebaseerd gezin vertegenwoordigt de omgeving voor de integrale vorming van de toekomstige burgers van een land.

Een van de grote uitdagingen voor een hedendaags gezin bestaat in de poging het te privatiseren. Er bestaat het risico te vergeten dat het gezin “de fundamentele cel van de maatschappij” is, “de plaats waar men leert samenleven in verschil en anderen toe te behoren)". Evangelii Gaudium [[4984|66]] Men dient een open visie op het gezin als bron van maatschappelijk kapitaal, dat wil zeggen van deugden die essentieel zijn voor het gemeenschappelijk leven, voor te houden. In het gezin leert men wat gemeenschappelijk welzijn is, omdat men daar het goede van het samen leven kan ervaren. Zonder gezin kan de mens niet loskomen uit zijn individualisme, aangezien men daar alleen de kracht van de liefde leert om het leven te dragen en “zonder betrouwbare liefde zou niets de mensen werkelijk verenigd kunnen houden. De eenheid onder hen zou alleen maar denkbaar zijn als een eenheid die gebaseerd is op nut, op een samenstel van belangen, op angst, maar niet op de goedheid van het samen leven, niet op de vreugde die de eenvoudige aanwezigheid van de ander kan opwekken”. Lumen Fidei [[4200|51]]

Het zal noodzakelijk zijn na te denken over wat het tegenwoordig betekent een pastoraal te bevorderen die in staat is de deelname van het gezin aan de maatschappij te bevorderen. De gezinnen zijn niet alleen een object van bescherming door de staat, maar zij moeten hun rol weer krijgen als maatschappelijke subjecten. In deze context verschijnen zeer veel uitdagingen voor de gezinnen: de verhouding tussen het gezin en de wereld van de arbeid, tussen het gezin en de opvoeding, tussen het gezin en de gezondheidszorg; het vermogen om de generaties met elkaar te verenigen, zodat jongeren en ouderen niet in de steek worden laten; de ontwikkeling van een gezinsrecht dat rekening houdt met de specifieke relaties ervan; het bevorderen van rechtvaardige wetten, zoals die welke de verdediging van het menselijk lichaam vanaf de conceptie ervan garanderen, en die welke het maatschappelijk nut van een authentiek huwelijk tussen man en vrouw bevorderen.

Een zeker aantal antwoorden legt het accent op het beeld van de Drie-eenheid die in het gezin wordt weerspiegeld. De ervaring van de wederzijdse liefde tussen echtgenoten helpt het trinitaire leven als liefde te begrijpen: door de in het gezin beleefde gemeenschap kunnen de kinderen een glimp opvangen van het beeld van de Drie-eenheid. Recent heeft de Heilige Vader Franciscus in zijn catecheses over de Sacramenten eraan herinnerd dat, “wanneer een man en een vrouw het Sacrament van het huwelijk vieren, God zich als het ware in hen ‘spiegelt’, in hen zijn eigen trekken en het onuitwisbaar merkteken van zijn liefde prent. Het huwelijk is de icoon van de liefde van God voor ons. Ook God is immers gemeenschap: de drie Personen van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest leven van eeuwigheid af en tot in alle eeuwigheid in volmaakte eenheid. En dit is nu juist het mysterie van het huwelijk: God maakt van de twee echtgenoten één bestaan”. Het wezen van het huwelijk [[5375|1]]

Bijna voortdurend wordt door de antwoorden het belang onderstreept van het gezin van Nazareth als model en voorbeeld voor het christelijk gezin. Het mysterie van de menswording van het Woord in de schoot van een gezin openbaart ons hoe dit een bevoorrechte plaats is voor de openbaring van God aan de mens. Men herkent inderdaad hoe juist het gezin de gewone en dagelijkse plaats is van de ontmoeting met Christus. Het Christenvolk kijkt naar de familie van Nazareth als een voorbeeld van relatie en liefde, als referentiepunt voor iedere familiale realiteit en als troost in ellende. De Kerk wendt zich tot de familie van Nazareth om de gezinnen in hun concrete realiteit van vreugde, hoop en verdriet daaraan toe te vertrouwen.

Door de binnengekomen antwoorden wordt het belang benadrukt van de liefde die wordt beleefd in het gezin, gedefinieerd als een “daadwerkelijk teken van het bestaan van de liefde van God”, “heiligdom van liefde en leven”. De eerste ervaring van liefde en relatie vindt plaats in het gezin: men onderstreept de noodzaak dat ieder kind leeft in de warmte en de beschermende zorg van de ouders, in een huis waar de vrede woont. Kinderen moeten kunnen gewaarworden dat Jezus met hen is en dat zij nooit alleen zijn. Eenzaamheid van kinderen ten gevolge van het verslappen van de familiebanden is in het bijzonder in enkele streken aanwezig. Ook verbeteringen moeten erop gericht zijn dat kinderen kunnen opgroeien in een gezinsmilieu waar de liefde wordt beleefd en de ouders hun roeping om medewerkers van God te zijn in de ontwikkeling van de familie van de mensheid verwezenlijken.

Nadrukkelijk wordt de vormende waarde van de in het gezin beleefde liefde niet alleen voor de kinderen, maar voor alle leden ervan onderstreept. Het gezin wordt zo gedefinieerd als “school van de liefde”, “school van gemeenschap”, een “sportschool van relaties”, de bevoorrechte plaats waar men leert belangrijke relaties aan te knopen die de ontwikkeling van de persoon tot het vermogen van zelfgave helpen. Enkele antwoorden onderstrepen hoe de kennis van het mysterie en de roeping van de menselijke persoon verband houdt met het herkennen en aanvaarden binnen de familie van de verschillende gaven en vermogens van ieder. Hier komt het idee naar voren van het gezin als “eerste school van het mens zijn”: hierin wordt het gezien als onvervangbaar.

De rol van de ouders, de eerste opvoeders in het geloof, wordt als essentieel en van vitaal belang beschouwd. Niet zelden wordt het accent gelegd op het getuigenis van hun trouw en in het bijzonder op de schoonheid van hun verschil; soms wordt er eenvoudigweg gewezen op het belang van de verschillende rollen van vader en moeder. In andere gevallen onderstreept men het positieve karakter van de vrijheid, de gelijkheid tussen de echtgenoten en hun wederkerigheid, evenals de noodzaak van de betrokkenheid van beide ouders zowel bij de opvoeding van de kinderen als bij het huishoudelijk werk, zoals in enkele antwoorden wordt gesteld, vooral in die uit Europa.

Met betrekking tot het verschil wordt soms ook nog de rijkdom onderstreept van het verschil tussen de generaties dat men kan ervaren in het gezin, waarbinnen beslissende momenten worden beleefd zoals geboorte en dood, succes en tegenslag, bereikte doeleinden en teleurstellingen. Door deze en andere gebeurtenissen wordt het gezin de plaats waar kinderen opgroeien met respect voor het leven, met een vorming van hun persoonlijkheid door iedere fase van het bestaan door te maken.

Met klem wordt in de antwoorden naar voren het belang naar voren gebracht dat het geloof wordt gedeeld en expliciet wordt gemaakt door de ouders, te beginnen bij de levensstijl van het paar in de relatie onderling en met de kinderen, maar ook door middel van het delen van hun kennis en bewustzijn van Christus, die - zoals voortdurend wordt beklemtoond - in het middelpunt van het gezin moet staan. In de context van een pluralistische maatschappij kunnen de ouders zo hun kinderen een basisoriëntatie voor het leven bieden, die hun ook na hun jeugd tot steun kan zijn. Daarom wordt er gewezen op de noodzaak om ruimte en tijd te scheppen om samen te zijn in het gezin en op de behoefte aan een open en oprechte communicatie in voortdurende dialoog.

Unaniem wordt het belang onderstreept van het gebed in het gezin als huiskerk vgl: Lumen Gentium [[[617|11]]], waar een ware “gezinscultuur van gebed” moet worden gevoed. Een authentieke kennis van Jezus Christus wordt immers bevorderd in het gezin door het persoonlijk gebed en in het bijzonder door het gebed in het gezin, overeenkomstig de specifieke vormen en huiselijke rituelen, die als een doeltreffende wijze worden beschouwd om het geloof aan de kinderen door te geven. Ook wordt er zeer aangedrongen op het gemeenschappelijk lezen van de Schrift, maar ook op andere vormen van gebed, zoals de zegening van de tafel en het bidden van de rozenkrans. Men stelt echter met nadruk dat het gezin als huiskerk niet de parochiegemeenschap mag vervangen; bovendien wordt het belang onderstreept van de deelname van het gezin aan het sacramentele leven, de Eucharistie op de zondag en de Sacramenten van de christelijke initiatie. In meer antwoorden wordt ook het belang onderstreept van het ontvangen van het Sacrament van verzoening en van de Mariadevotie.

Bovendien wordt het belang van het gezin voor een integrale ontwikkeling onderstreept: het gezin blijkt fundamenteel te zijn voor de rijping van de affectieve en cognitieve processen die beslissend zijn voor de structurering van de persoon. Als vitale omgeving waarin de persoon wordt gevormd, is het gezin ook de bron waaruit het bewustzijn kan worden geput kinderen van God te zijn, geroepen tot de roeping tot liefde. Andere plaatsen dragen bij aan de groei van de persoon, zoals de maatschappelijke samenleving, de wereld van de arbeid, de politiek, het kerkelijk leven; men erkent echter hoe de in het gezin verworven fundamenten het mogelijk maken tot verdere niveaus van socialisering en structurering door te dringen.

Het gezin moet dagelijks veel moeilijkheden en beproevingen onder ogen zien, zoals veel antwoorden aangeven. Een christelijk gezin zijn garandeert niet automatisch vrijgesteld zijn van ook diepgaande crises, waardoor echter het gezin zelf hechter wordt gemaakt, omdat het zo ertoe komt de eigen oorspronkelijk roeping in Gods plan ook met steun van het pastoraal handelen te herkennen. Het gezin is reeds “gegeven” en door Christus verzekerde werkelijkheid en dient tegelijkertijd iedere dag met geduld, begrip en liefde “opgebouwd” te worden.

Een belangrijk gegeven dat uit de antwoorden naar voren komt, is dat ook ten opzichte van zeer moeilijke situaties veel mensen, vooral jongeren, de waarde van een vaste en duurzame band gewaarworden, een werkelijk verlangen naar een huwelijk en gezin, waarin een trouwe en onlosmakelijk liefde kan worden verwezenlijkt, die de rust biedt voor een menselijke en geestelijke groei. Het “verlangen naar een gezin” openbaart zich als een waar teken van de tijd, dat erom vraagt om te worden aangegrepen als een pastorale gelegenheid.

Het is noodzakelijk dat de Kerk de zorg op zich neemt voor gezinnen die leven in crisis- en stresssituaties; dat het gezin gedurende de hele levenscyclus wordt begeleid. De kwaliteit van de relaties daarbinnen moet een van de cruciale zorgen van de Kerk zijn. De eerste steun komt van een parochie die wordt beleefd als een “gezin van gezinnen”, gelijkgesteld met het belangrijkste middelpunt van een vernieuwde pastoraal, die bestaat uit onthaal en begeleiding, beleefd in barmhartigheid en tederheid. Er wordt gewezen op het belang van parochieorganisaties ter ondersteuning van het gezin.

In enkele gevallen is het bovendien dringend noodzakelijk situaties waarin de familiebanden bedreigd worden door huiselijk geweld, te begeleiden met ondersteunende maatregelen die geschikt zijn om de opgelopen wonden te genezen en de oorzaken die deze hebben veroorzaakt, weg te nemen. Waar misbruik, geweld en in de steek laten overheersen, kan geen groei of een gewaarwording van de eigen waarde zijn.

Tenslotte wordt het belang onderstreept van een nauwe samenwerking tussen gezinnen/huizen en de parochie bij de zending van de evangelisatie, evenals de noodzaak van een actieve betrokkenheid van het gezin bij het parochieleven door middel van activiteiten van subsidiariteit en solidariteit ten gunste van andere gezinnen. Wat dit betreft, wordt de kostbare hulp vermeld van gemeenschappen die uit gezinnen bestaan. Ook het lid zijn van bewegingen en verenigingen kan vanuit het gezichtspunt van ondersteuning bijzonder belangrijk blijken te zijn.

Herhaaldelijk wordt de noodzaak onderstreept van een gezinspastoraal die gericht is op een voortdurende en systematische vorming betreffende de waarde van het huwelijk als roeping, de herontdekking van het ouderschap (vader- en moederschap) als gave. De begeleiding van het paar mag zich niet beperken tot de voorbereiding op het huwelijk, ten opzichte waarvan er overigens wordt gewezen op de noodzaak van een herziening van de trajecten. Men benadrukt veeleer de behoefte aan een meer constante en gestructureerde vorming: Bijbels, theologisch, spiritueel, maar ook menselijk en existentieel. Men herinnert aan de noodzaak dat de catechese een intergenerationele dimensie krijgt, die actief de ouders betrekt bij het traject van de christelijke initiatie van de kinderen. In enkele antwoorden wordt gewezen op een bijzondere aandacht voor de liturgische feesten, zoals de kersttijd en vooral het feest van de Heilige Familie als kostbare momenten om het belang van het gezin te tonen en de menselijke context te begrijpen waarin Jezus is opgegroeid, waarin Hij heeft leren praten, liefhebben, bidden, werken. Men beveelt de noodzaak aan ook van burgerlijk standpunt uit bezien, waar mogelijk, de zondag als dag des Heren te beschermen; als dag waarop de ontmoeting in het gezin en met andere gezinnen wordt begunstigd.

Bij de pastorale inzet voor het gezin ziet men een interessante wederkerigheid aan het werk tussen de verantwoordelijkheid van de herders en de verschillende charisma’s en ambten in de kerkgemeenschap. De meest positieve ervaringen heeft men nu juist, wanneer deze synergie tot stand komt. Wanneer men de inzet van zoveel broeders en zusters voor de gezinspastoraal in overweging neemt, dan kan men zich nieuwe vormen voorstellen van een effectieve aanwezigheid van de Kerk die de moed heeft “buiten zichzelf te treden”, omdat zij bezield wordt door de Geest. Om deze rijkdom te laten zien concentreren wij ons op enkele thema’s en laten wij de verschillende initiatieven en stijlen de revue passeren waarvan wij een breed spoor in de binnengekomen antwoorden vinden.

Er zijn antwoorden die tussen de verschillende continenten, veel op elkaar lijken waar het de voorbereiding op het huwelijk betreft. Wij vinden herhaaldelijk dat er cursussen in de parochies, op de seminaries en bij gebedsdagen voor paren aan de gang zijn die als bezielende krachten behalve priesters ook gehuwde paren met een geconsolideerde gezinservaring. Bij deze cursussen zijn de doeleinden: het bevorderen van de relatie tussen een paar samen met het bewustzijn en de vrijheid van keuze; de kennis van de menselijke, burgerlijke, christelijke verplichtingen; het hernemen van de initiatiecatechese met een verdieping van het Sacrament van het huwelijk; het aanmoedigen van de deelname van het koppel aan het gemeenschaps- en maatschappelijk leven.

Enkele antwoorden wijzen op de in veel gevallen geringe aandacht van de huwelijkskandidaten voor de cursussen vóór het huwelijk. Men neigt daarom in veel contexten ertoe verschillende catechese te bevorderen: voor jongeren ook vóór de verloving; voor de ouders van de verloofden; voor reeds gehuwde paren; voor mensen die uit elkaar zijn gegaan; voor de voorbereiding op het doopsel; voor de kennis van de pastorale documenten van de bisschoppen en het leergezag van de Kerk. In sommige landen wijst men op echte scholen voor de voorbereiding op het huwelijksleven, die vooral gericht zijn op de vorming en de bevordering van de vrouw. Het verhaal wordt anders in het bijzonder in de streken waar een bijzondere secularisatie is, waar men een groeiende culturele afstand van de paren constateert ten opzichte van het onderricht van de Kerk. De bijzonder lang voortgezette cursussen worden niet altijd goed ontvangen. In de cursussen vóór het huwelijk biedt men gewoonlijk de huwelijkskandidaten de kennis van de natuurlijke methoden van geboorteregulering. Dit aanbod wordt geboden door het getuigenis van “gidsende echtparen”.

Sommige bisschoppenconferenties klagen erover dat paren zich vaak op het laatste ogenblik presenteren, waarbij zij dan de datum van het huwelijk al hebben vastgelegd, ook wanneer het paar bepaalde aspecten laat zien die een bijzondere zorg nodig zouden hebben, zoals in het geval van verschil in eredienst (tussen een gedoopt en een niet gedoopt iemand) of van een zwakke christelijke vorming. Andere bisschoppenconferenties herinneren eraan hoe de trajecten tot de voorbereiding op het Sacrament van het huwelijk in de laatste decennia zijn verbeterd, omdat men steeds meer tracht “cursussen” in “trajecten” te veranderen, en daarbij priesters en echtgenoten betrekt. Men benadrukt dat in de laatste jaren de inhoud van de programma’s een substantiële verandering hebben ondergaan: van een dienst die alleen maar gericht is op het Sacrament, is men overgegaan op een eerste verkondiging van het geloof.

Er zijn in veel delen van de wereld prijzenswaardige initiatieven ter voorbereiding op het huwelijk: “nieuwe gemeenschappen” die retraites, persoonlijke ontmoetingen, gebedsgroepen, groepen die samen reflecteren en dingen met elkaar delen, bedevaarten, festivals, nationale en internationale congressen over het gezin bevorderen. Men benadrukt echter dat deze trajecten vaak meer als een verplicht aanbod worden gezien dan als een mogelijkheid om te groeien, waarbij men zich vrij kan aansluiten. Een ander belangrijk moment is zeker het gesprek ter voorbereiding op het huwelijk met de pastoor of een door hem daarmee belast iemand; het betreft een moment dat noodzakelijk is voor alle verloofde paren; dikwijls klaagt men in de antwoorden erover dat het niet in voldoende mate wordt gebruikt als een gelegenheid voor een diepgaander gesprek, omdat het daarentegen blijft bij een veeleer formele context.

Veel antwoorden vertellen dat men in de aangeboden cursussen nieuwe thema’s tracht in te voeren, zoals het vermogen te luisteren naar de echtgenoot/echtgenote, het seksuele leven in het huwelijk, de oplossing van conflicten. In enkele contexten, die veeleer worden gekenmerkt door de tradities van een macho cultuur, merkt men het gebrek aan respect op ten opzichte van de vrouw, waaruit een beleving van het huwelijk voortkomt die niet overeenkomt met de wederkerigheid tussen subjecten van gelijke waardigheid. Door enkele streken die in het verleden door atheïstische dictaturen werden gekenmerkt, wordt er, omdat vaak een fundamentele kennis van het geloof ontbreekt, gewezen op nieuwe vormen van voorbereiding van de verloofden, zoals retraites in het weekend, activiteiten in kleine groepen die worden aangevuld met getuigenissen van gehuwde echtparen. Men meldt ook diocesane gezinsdagen, het bidden van de kruisweg of retraites voor gezinnen.

Enkele antwoorden wijzen erop hoe men in enkele, overwegend multireligieuze en multiconfessionele gebieden enkele bijzondere aspecten voor ogen moet houden, zoals een aanzienlijk aantal gemengde huwelijken en huwelijken met een verschil in eredienst. Dat maakt een adequate voorbereiding door de priesters noodzakelijk om deze paren te begeleiden. In de bisdommen van Oost-Europa zoekt men naar aanleiding van de voorbereiding op een gemend huwelijk de dialoog met de orthodoxe Kerken. Er zijn interessante getuigenissen die diocesane dagen glans geven samen met tegenwoordigheid van de bisschop en het getuigenis van paren, die een rijp geloofsleven hebben. Men streeft ernaar gelegenheid te scheppen voor relaties tussen gezinnen, in dialoog met oudere echtparen en daarbij initiatieven van Bijbelse cultuur en ogenblikken van gebed voor huwelijkskandidaten tot hun recht te laten komen. De rijpste koppels fungeren als “peter en meter” van de jonge koppels die zich op het huwelijk voorbereiden.

Uit de binnengekomen antwoorden leidt men de noodzaak af de verschillende vormen van de op de verschillende continenten verspreide volksvroomheid ter ondersteuning van het gezin te beschermen. Ondanks een zeker uiteenvallen van het gezin, blijven de Mariadevotie, de volksfeesten, die van de plaatselijke heiligen belangrijk als elementen die het gezin bij elkaar brengen. Behalve het rozenkransgebed is in sommige omgevingen het Angelus in gebruik; een zekere waarde behoudt ook de peregrinatio Mariae, het doorgeven van een icoon of een beeld van de Heilige Maagd van het ene gezin aan het andere, van het ene huis aan het andere. Men herinnert ook aan de “pelgrimstocht van het Evangelie”, die bestaat in het plaatsen van een icoon en de Heilige Schrift in de gezinnen, met de verplichting regelmatig gedurende een bepaalde periode de Schrift te lezen en samen te bidden. Men constateert dat er zich tussen de gezinnen die deze vormen van vroomheid, zoals de “pelgrimstocht van het Evangelie” praktiseren, sterke vriendschaps- en gemeenschapsbanden ontwikkelen. Velen wijzen ook op het belang om het gemeenschappelijk getijdengebed, het lezen van de psalmen en andere teksten uit de Heilige Schrift te bevorderen. Soms beveelt men ook het spontaan gebed in eigen bewoordingen van dank en vragen om vergeving aan. In enkele landen benadrukt men het gebed voor bepaalde omstandigheden in het leven: ter gelegenheid van de verjaardag van het doopsel, het huwelijk of de dood. Iemand wijst erop dat het gebed in het gezin vaak wordt gepraktiseerd tijdens reizen, het werk en op school; in bepaalde landen ook met gebruik van radio en televisie. Men wijst eveneens op de heilzame bijdrage die gezinnen ontvangen van de nabijheid van kloosters, die ervoor zorgen dat er een relatie van complementariteit in roeping tussen huwelijk en gewijd leven ontstaat. Hetzelfde kan worden gezegd met betrekking tot de vruchtbare relatie tussen echtgenoten en priesters in hun respectievelijke functies.

Veel bisschoppenconferenties hebben ervan getuigd hoe de particuliere Kerken met hun pastorale activiteit de gezinsspiritualiteit ondersteunen. Vanuit de spiritualiteitsbewegingen komt een specifieke bijdrage aan het bevorderen van een authentieke en doeltreffende gezinspastoraal in onze tijd. Men komt zeer verschillende kerkelijke omstandigheden en gedifferentieerde wegen van de christelijke gemeenschappen tegen. Wat duidelijk naar voren komt, is het feit dat de lokale Kerken in deze werkelijkheid niet alleen werkelijke middelen moeten kunnen vinden voor enkele sporadische initiatieven voor de paren, maar ook om voor onze tijd adequate trajecten voor gezinspastoraal te bedenken. Enkele reacties hebben onderstreept hoe men in veel bisdommen erin slaagt een specifieke animatie, een vorming van paren te bevorderen die in staat zijn andere paren te ondersteunen, en een reeks initiatieven tot stand te brengen die erop gericht zijn om een ware gezinsspiritualiteit te bevorderen. Enkelen merken op dat de plaatselijke gemeenschappen, de bewegingen, de groepen en de religieuze verenigingen soms het risico kunnen lopen te zien opgesloten te blijven binnen een te zeer naar zichzelf verwijzende dynamiek van parochie of vereniging. Daarom is het belangrijk dat deze groepen de gehele kerkelijke horizon in missionair perspectief beleven, zodat zij het gevaar van autoreferentie vermijden. Gezinnen die tot deze gemeenschappen behoren, oefenen een levend apostolaat uit en hebben zeer veel andere gezinnen geëvangeliseerd; de leden ervan hebben een geloofwaardig getuigenis laten zien van een trouw huwelijksleven, van wederzijdse achting en eenheid, van openstaan voor het leven.

Een kernpunt voor de bevordering van een authentieke en indringende gezinspastoraal lijkt in laatste instantie het getuigenis van een echtpaar te zijn. Aan dit element wordt in alle antwoorden herinnerd. Essentieel blijkt het getuigenis van niet alleen de overeenkomst met de principes van een christelijk gezin, maar ook van de schoonheid en de vreugde die de acceptatie van de evangelische verkondiging in het huwelijk en het gezinsleven geeft. Ook in de gezinspastoraal wordt de behoefte gevoeld de via pulchritudinis te gaan, ofwel de weg van het getuigenis dat vol is van de aantrekkingskracht van een gezin, beleefd in het licht van het Evangelie en in voortdurende gemeenschap met God. Het gaat erom ook in het gezinsleven te tonen dat “geloven in Hem en Hem volgen niet alleen iets is dat waar en juist is, maar ook mooi, dat in staat is het leven te vullen met een nieuwe glans en een diepe vreugde, ook te midden van beproevingen”. Evangelii Gaudium [[4984|167]]

Sommige bisschoppenconferenties merken op dat men, hoewel in veel streken het slagen van een huwelijk en een gezin niet vanzelfsprekend is, echter ziet dat er bij de jongeren een grote achting is voor echtgenoten die ook na vele jaren huwelijk nog een keuze beleven die het stempel draagt van liefde en trouw. Ook hierom viert men in veel bisdommen in tegenwoordigheid van de bisschop jubilea en dankfeesten voor echtgenoten die veel jaren huwelijk achter de rug hebben. In deze zelfde lijn erkent men het bijzondere getuigenis dat wordt gegeven door echtgenoten die ondanks problemen en moeilijkheden bij de eigen echtgenoot/echtgenote blijven.

In dit gedeelte worden de antwoorden en opmerkingen verzameld omtrent de pastorale uitdagingen aangaande het gezin. Men onderscheidt drie fundamentele kwesties: de geloofscrisis in relatie met het gezin; de interne en externe uitdagingen die de realiteit van het gezin betreffen; enkele moeilijke situaties die verband houden met een cultuur van individualisme en het wantrouwen ten opzichte van vaste relaties.

Sommige antwoorden brengen naar voren hoe in situaties waarin het geloof zwak of afwezig is in het gezin, de parochie en de Kerk in het geheel niet worden ervaren als steun. Dat komt waarschijnlijk door een verkeerde en moralistische opvatting van het kerkelijk leven, die te wijten is aan de maatschappelijk-culturele context waarin wij leven, daar waar het instituut gezin zelf al zodanig in crisis is. Het ideaal van het gezin wordt verstaan als een onbereikbaar en frustrerend doel in plaats van begrepen te worden als aanduiding van een mogelijke weg, waardoor men de eigen roeping en zending kan leren beleven. Wanneer de gelovigen de verwijdering hiertussen bemerken, verandert de crisis bij het echtpaar in het huwelijk en het gezin vaak en geleidelijk in een geloofscrisis. Men stelt zich daarom de vraag hoe men in deze gevallen pastoraal moet handelen: hoe ervoor te zorgen dat de Kerk in haar verschillende pastorale geledingen laat zien dat zij in staat is de zorg op zich te nemen voor echtparen in moeilijkheden en het gezin?

Veel antwoorden laten zien hoe een geloofscrisis de gelegenheid kan zijn om een mislukken vast te stellen of een gelegenheid om te vernieuwen door de diepere redenen te ontdekken ter bevestiging van de huwelijksverbintenis. Zodoende kunnen het verlies van waarden en zelfs het uiteenvallen van het gezin veranderen in een gelegenheid om de huwelijksband te verstevigen. Om de crisis te overwinnen kan de steun van andere gezinnen die bereid zijn de moeilijke weg van het echtpaar in crisis te begeleiden, tot hulp zijn. In het bijzonder wordt de noodzaak onderstreept dat de parochie als een gezin van gezinnen haar nabijheid laat zien.

Er is een grote overeenstemming in de antwoorden, wanneer zij de moeilijkheden in de relatie en de communicatie in het gezin benadrukken als een van de relevante kritieke problemen. Men belicht het onvoldoende vermogen en zelfs het onvermogen gezinsrelaties op te bouwen om spanningen en conflicten tussen de echtgenoten te overwinnen die te wijten zijn aan het ontbreken van wederzijds vertrouwen en intimiteit, aan het overheersen van de ene echtgenoot door de andere, maar ook aan generatieconflicten tussen ouders en kinderen. Het drama dat in deze situaties wordt opgemerkt, is het voortschrijdend verdwijnen van de mogelijkheid van dialoog, van tijden en ruimtes voor een relatie: het ontbreken van samen delen en communiceren zorgt ervoor dat ieder zijn eigen moeilijkheden in eenzaamheid onder ogen ziet, zonder enige ervaring bemind te worden en op zijn beurt te beminnen. Vervolgens is in enkele maatschappelijke contexten het gebrek aan de ervaring van liefde, in het bijzonder vaderliefde, veel voorkomend en dit maakt het ervaren van Gods liefde en zijn vaderschap zeer moeilijk. De zwakheid van de vaderfiguur in zeer veel gezinnen veroorzaakt een sterk gebrek aan evenwicht in de kern van het gezin en een onzekerheid bij de kinderen betreffende hun identiteit. Zonder de dagelijkse ervaring van betuigde, beleefde en ontvangen liefde blijkt de ontdekking van de persoon van Christus als Zoon van God en van de liefde van God de Vader bijzonder moeilijk.

Hoewel op verschillende manieren, getuigen de antwoorden ervan hoe er in veel omstandigheden er een fragmentatie en desintegratie van zeer veel gezinnen is; het drama dat voortdurend en als eerste wordt vermeld is dat van de scheiding en het uit elkaar gaan binnen het echtpaar, soms nog bevorderd door de armoede. Onder de andere kritieke omstandigheden worden groter wordende gezinnen vermeld, waarbij alomtegenwoordige veelvuldige relaties verschijnen, of eenoudergezinnen (met alleenstaande of jonge moeders), feitelijke verbintenissen of homoseksuele verbintenissen en homoseksueel ouderschap (in het bijzonder vermeld in Europa en Noord-Amerika). In bepaalde culturele contexten wordt met nadruk polygamie genoemd als één van de factoren die de gezinsstructuur uit elkaar doen vallen. Hierbij komt nog het zich afsluiten van het gezin voor het leven. Veel episcopaten onderstrepen met grote zorg de massale verspreiding van de praktijk van de abortus. De heersende cultuur lijkt in veel aspecten ten opzichte van het leven dat wordt geboren, een cultuur van de dood te bevorderen. Wij staan tegenover een cultuur van onverschilligheid ten opzichte van het leven. Van de kant van de staten draagt men soms niet bij aan een adequate bescherming van de familiebanden door middel van een wetgeving die het individualisme begunstigt. Dit alles brengt onder de mensen een oppervlakkige mentaliteit teweeg aangaande thema’s van doorslaggevend belang. Niet weinig bijdragen onderstrepen hoe ook een anticonceptie-mentaliteit een negatief stempel drukt op de relaties binnen het gezin.

Unaniem en dwars door de antwoorden heen lopend wordt er ook verwezen naar psychologisch, fysiek en seksueel geweld en naar misbruik in het gezin ten koste van vooral vrouwen en kinderen, een verschijnsel dat helaas niet toevallig of sporadisch voorkomt, vooral in bepaalde contexten. Men vermeldt ook het verschrikkelijke verschijnsel van het doden van vrouwen, dat vaak verband houdt met diepe relationele en affectieve stoornissen en het gevolg is van een verkeerde bezitscultuur. Het betreft een werkelijk verontrustend gegeven, dat aan heel de maatschappij en de gezinspastoraal van de Kerk vragen stelt. Seksuele promiscuïteit in het gezin en incest worden expliciet vermeld in bepaalde streken (Afrika, Azië en Oceanië), evenals pedofilie en misbruik van kinderen. Wat dit betreft, maakt men ook melding van een autoritaire houding van ouders, dat vaak tot uitdrukking komt in een gebrek aan zorg en aandacht voor de kinderen. Het gebrek aan aandacht voor de kinderen gaat gepaard met het in de steek laten van de kinderen en een herhaaldelijk onderstreept gebrek aan een gevoel van verantwoordelijk ouderschap, dat niet alleen weigert te zorgen voor de kinderen, maar ook hen op te voeden, waardoor zij geheel aan hun lot worden overgelaten.

Meer episcopaten wijzen op het drama van de handel in en het uitbuiten van kinderen. Wat dit betreft, wordt de noodzaak bevestigd in het bijzonder aandacht te schenken aan de plaag van het “seks-toerisme” en de prostitutie, waarbij minderjarigen worden vooral uitgebuit in ontwikkelingslanden en zo binnen de gezinnen onevenwichtigheid ontstaat. Men onderstreept hoe zowel huiselijk geweld in zijn verschillende aspecten, als het in de steek laten en het uiteenvallen van het gezin in zijn verschillende vormen een veelbetekenende invloed hebben op het psychologische leven van de persoon en dientengevolge op het geloofsleven, aangezien een psychologisch trauma op een negatieve manier het idee, de opvatting en de ervaring van God en zijn liefde aantast.

Onder de verschillende kritische situaties binnen een gezin worden voortdurende alcohol- en drugsverslaving genoemd, maar ook de verslaving aan de in het gezin soms gebruikte en gedeelde pornografie, evenals die aan gokspelen en videospelletjes, internet en sociaal netwerk. Wat de media betreft, onderstreept men enerzijds herhaaldelijk de negatieve invloed ervan op het gezin, in het bijzonder te wijten aan het gezinsbeeld dat wordt overgebracht, en het aanbod van anti-modellen, die verkeerde en misleidende waarden doorgeven. Anderzijds legt men de nadruk op de relationele problemen die de media samen met de sociale netwerken en internet binnen het gezin veroorzaken. Televisie, smartphone en computer kunnen inderdaad een ware belemmering zijn voor de dialoog tussen de leden van een gezin en daardoor onsamenhangende relaties en vervreemding voeden: ook in het gezin neigt men er steeds meer toe te communiceren via de technologie. Zo heeft men tenslotte te maken met virtuele relaties tussen de leden van een gezin, waar communicatiemiddelen en toegang tot internet steeds meer in de plaats komen van relaties. Wat dit betreft, doet zich niet alleen het risico voor van desintegratie en verdeeldheid van het gezin, maar ook de mogelijkheid dat de virtuele wereld een werkelijke vervangende realiteit (in het bijzonder in Europa, Noord-Amerika en Azië) wordt onderstreept ook geregeld hoe de vrije tijd voor het gezin in beslag wordt genomen door deze instrumenten.

Bovendien wordt het in de tijd van internet groeiend verschijnsel van de information overload benadrukt: de exponentiële toename van ontvangen informatie, waaraan vaak niet een toename van de kwaliteit ervan beantwoordt, en dit samen met de onmogelijkheid altijd de betrouwbaarheid van de on line beschikbare informatie te controleren. De technische vooruitgang is een wereldwijde uitdaging voor het gezin, waarbinnen hij snelle veranderingen in het leven veroorzaakt ten opzichte van waarden, relaties en innerlijk evenwicht. De kritieke punten komen daarom des te meer naar voren waar in het gezin een adequate opvoeding inzake het gebruik van de media en de nieuwe technologieën ontbreekt.

In de antwoorden wordt er unaniem gewezen op de invloed van het werk op het evenwicht binnen het gezin. Op de eerste plaats wijst men op de moeilijkheid om het gemeenschappelijk gezinsleven te organiseren in de context van een overheersende invloed van het werk, dat van het gezin steeds meer flexibiliteit vraagt. Het ritme van het werk is intens en in sommige gevallen uitputtend; de vaak te lange werktijden strekken zich soms ook uit tot de zondag: dit alles belemmert de mogelijkheid samen te zijn. Door een steeds onrustiger leven worden de momenten van rust en intimiteit in het gezin schaars. In enkele streken wordt de prijs benadrukt die door het gezin wordt betaald voor de economische groei en ontwikkeling, waarbij dan nog het nog grotere effect komt van de gevolgen die teweeg worden gebracht door de economische crisis en de instabiliteit van de arbeidsmarkt. De groeiende onzekerheid betreffende werk heeft samen met de groei van de werkeloosheid en de daaruit voortvloeiende noodzaak zich verder te moeten verplaatsen om werk te vinden een zware terugval op het gezinsleven. Dit brengt onder andere een losser worden van de relaties, een voortschrijdende isolering van mensen met de daaruit voortvloeiende groei van ongerustheid met zich mee.

In de dialoog met de staat en de daarvoor verantwoordelijke openbare instellingen verwacht men van de Kerk een activiteit van concrete steun voor waardig werk, eerlijke lonen, een belastingpolitiek ten gunste van het gezin, evenals het opgang brengen van hulp aan gezinnen en kinderen. Wat dit betreft, wijst men op het herhaaldelijk ontbreken van wetten die het gezin op het gebied van werk en in het bijzonder de werkende jonge moeder beschermen. Men constateert bovendien dat het terrein van de steun en de inzet van staatswege ten gunste van het gezin een gebied is waarop gemeenschappelijk handelen, evenals het scheppen van netwerken met organisaties die dezelfde doeleinden nastreven, raadzaam en vrucht baar is.

Met betrekking tot het gebied van de arbeid wordt ook de invloed onderstreept die migratie op de gezinsstructuur heeft: om het hoofd te bieden aan de problemen van levensonderhoud zien vaders en in toenemende mate ook moeders zich gedwongen het gezin te verlaten om redenen van werk. De afwezigheid van een ouder heeft ernstige gevolgen zowel voor het evenwicht in het gezin als voor de opvoeding van de kinderen. Tegelijkertijd herinnert men eraan hoe het sturen van geld naar het gezin door de afwezige ouder een soort afhankelijkheid bij de andere gezinsleden teweeg kan brengen. Met betrekking tot deze situatie wijst men op de noodzaak om gezinshereniging te faciliteren door middel van het bevorderen van een adequate politiek.

In de antwoorden en opmerkingen wordt herhaaldelijk en op brede schaal verwezen naar de behoeftige economische omstandigheden die de gezinnen in hun greep hebben, evenals naar het gebrek aan materiële middelen, de armoede en de strijd om het bestaan. Het gaat om een wijd verbreid verschijnsel dat niet alleen de ontwikkelingslanden betreft, maar ook nadrukkelijk vermeld wordt in Europa en Noord-Amerika. Men constateert hoe in gevallen van uiterste en groeiende armoede het gezin moet vechten voor zijn bestaan, waarop het het grootste gedeelte van zijn energie concentreert. In enkele opmerkingen vraagt men om een krachtig profetisch woord van de Kerk met betrekking tot de armoede, die het gezinsleven zwaar op de proef stelt. Een Kerk “die arm en voor de armen is”, zo wordt gesteld, zou niet mogen nalaten op dit terrein haar stem luid te laten horen.

Onder de verschillende vormen van druk op het gezin wordt voortdurend ook het consumptsme genoemd, dat een zware terugslag heeft op de kwaliteit van de relaties in het gezin, die steeds meer gericht zijn op het hebben in plaats van op het zijn. De consumptistische mentaliteit wordt in het bijzonder in Europa vermeld met betrekking tot een “kind, koste wat het kost” en de daaruit voortvloeiende methodes van kunstmatige voortplanting. Bovendien wordt er herinnerd aan carrièrezucht en competitiviteit als kritieke situaties die het gezinsleven beïnvloeden. Vooral in het Westen wordt een privatisering van het leven, het geloof en de ethiek onderstreept: men kent aan het geweten en de individuele vrijheid de rol van absolute instantie van waarden toe, die goed en kwaad bepaalt. Bovendien vermeldt men de invloed van een cultuur “van het gevoel” en van het kortstondige. Wat dit betreft, worden de uitdrukkingen van Paus Franciscus aangehaald aangaande de cultuur van het voorlopige en de afval, die een sterke invloed heeft op de broze standvastigheid van affectieve relaties en vaak de oorzaak is van diep onbehagen en onbestendigheid van het gezinsleven.

Herhaaldelijk en geografisch wijd verbreid blijkt in de antwoorden de vermelding van seksuele schandalen binnen de Kerk (in het bijzonder pedofilie) belangrijk, maar ook in het algemeen die van een negatieve ervaring met de geestelijkheid of enkele andere personen. Vooral in Noord-Amerika en in Noord-Europa wordt een aanzienlijk verlies aan morele geloofwaardigheid ten gevolge van seksuele schandalen aangeklaagd. Hierbij komt nog de soms opzichtig welgestelde levenswijze van priesters, evenals de incoherentie tussen hetgeen ze leren en hoe ze leven. Bovendien wordt het gedrag van de gelovigen vermeld die hun geloof beleven en praktiseren “op een theatrale manier” en zo ontrouw worden aan de waarheid en nederigheid die door een evangelische geest worden vereist. In het bijzonder wordt onderstreept dat men een afwijzing waarneemt van mensen die uit elkaar zijn gegaan of gescheiden zijn, of van alleenstaande ouders van de kant van sommige parochiegemeenschappen, evenals een onbuigzame en weinig fijngevoelige houding van priesters of meer in het algemeen de houding van de Kerk, in veel gevallen ervaren als buitensluitend en niet die van een Kerk die begeleidt en steunt. In deze zin voelt men de behoefte aan een open en positieve pastoraal die in staat is weer vertrouwen te geven in het instituut door middel van een geloofwaardig getuigenis van zijn leden.

Naast deze kritieke situaties binnen en buiten het gezin worden andere in bepaalde streken, bijvoorbeeld in Azië en daar niet alleen, genoemd waar grote verwachtingen in het gezin en de maatschappij vanaf de jeugd de persoon beïnvloeden. Prestaties op school en de overdreven waarde die wordt toegekend aan diploma’s (credentialism) worden door het gezin gezien als het doel dat vóór alles moet worden bereikt. Behalve dat men de kinderen belast met bepaalde verwachtingen, signaleert men in bepaalde streken een negatieve invloed op het gezin van de deelname aan cursussen die gericht zijn op het nastreven van bijzondere doeleinden van opleiding, na het schoolprogramma tot ‘s avonds laat, om betere resultaten te bereiken (cram schools). In deze gevallen heeft het gezinsleven en het geloofsleven eronder te lijden en is er behalve een gebrek aan rust en slaap, ook een gebrek aan vrije tijd die men kan wijden aan het spelen met de kinderen. De druk van de verwachtingen is soms zo sterk dat deze processen van maatschappelijke uitsluiting met zich meebrengt, die zelfs leiden tot zelfmoord. Ten slotte wordt er gewezen op de - uit een specifieke culturele en maatschappelijke context voortvloeiende - moeilijkheid om zowel in de maatschappij, als in de Kerk, dit soort problemen onder ogen te zien en openlijk erover te spreken.

In het bijzonder in Afrika en het Midden-Oosten wordt er herinnerd aan de invloed van een oorlog op het gezin, die een gewelddadige dood veroorzaakt, de verwoesting van woningen, de noodzaak om te vluchten met achterlating van alles om elders zijn toevlucht te zoeken. Met verwijzing naar enkele streken wordt er bovendien gewezen op het gevolg van door de oorlog veroorzaakte maatschappelijke desintegratie, die soms ook het verlaten van de eigen christelijke gemeenschap en de geloofsgemeenschap, vooral door hele gezinnen in een toestand van armoede, inhoudt.

In enkel streken - zoals in Azië en Noord-Afrika - is een groot aantal gezinnen gegeven het geringe percentage katholieken samengesteld uit een katholieke echtgenoot/echtgenote en een ander met een andere godsdienst. Hoewel zij de rijkdom voor de Kerk van gemengde echtparen erkennen, benadrukken sommige antwoorden de moeilijkheid die inherent is aan de christelijke opvoeding van de kinderen, vooral daar waar de civiele wet het behoren tot een godsdienst van de kinderen van het echtpaar bepaalt. Soms is een gemengd huwelijk een gelegenheid of een uitdaging om in het christelijk geloof te groeien.

Van de factoren die van in vloed zijn op moeilijkheden in het gezin, worden behalve lichamelijke ziekten, waaronder AIDS, vermeld: geestesziekte, depressie, de ervaring van de dood van een kind of van een echtgenoot/echtgenote. Wat dit betreft, voelt men de noodzaak een pastorale benadering te bevorderen die de zorg op zich neemt voor de context van het gezin die door ziekte en rouw wordt getekend, als een bijzonder geschikt moment om het geloof dat steun geeft en troost, opnieuw te ontdekken. Onder de kritieke situaties - in enkele streken van de wereld bepaald door de nataliteit - worden ook de verspreiding van sektes, esoterische praktijken, occultisme, magie en hekserij genoemd. Men constateert in de antwoorden dat geen enkele omgeving en geen enkele situatie als a priori ondoordringbaar voor het Evangelie kan worden beschouwd. Van doorslaggevende betekenis blijkt de begeleiding en het opnemen door de christelijke gemeenschap van bijzonder kwetsbare gezinnen, waarvoor de verkondiging van het Evangelie van barmhartigheid bijzonder sterk en urgent is.

Uit de antwoorden komt de gemeenschappelijke overweging naar voren dat op het gebied van wat men als moeilijke huwelijkssituaties kan definiëren, verhalen van groot lijden verborgen zijn, evenals getuigenissen van grote liefde. “De Kerk is geroepen altijd het open huis van de Vader te zijn. (...) het vaderhuis waar plaats is voor ieder met zijn zwaar leven”. Evangelii Gaudium [[4984|47]] De ware pastorale urgentie is deze mensen het mogelijk te maken hun wonden te verzorgen, te genezen en weer samen met heel de kerkelijke gemeenschap op weg te gaan. De barmhartigheid van God voorziet niet in een tijdelijke bedekken van ons leed, maar stelt wel het leven radicaal open voor verzoening door het nieuw vertrouwen en rust te schenken door middel van een ware vernieuwing. De gezinspastoraal heeft, verre van zich op te sluiten in een legalistische visie, de zending aan de grote roeping tot liefde te herinneren, waartoe de persoon is geroepen, en deze te helpen te leven overeenkomstig zijn waardigheid.

In de uit alle streken binnengekomen antwoorden constateert men een toenemend aantal echtparen die samenleven ad experimentum, zonder een canoniek of burgerlijk huwelijk en zonder enige registratie. Vooral in Europa en Amerika wordt de term als onjuist beschouwd, omdat het vaak niet een “experiment” of een proefperiode betreft, maar een vaste vorm van leven. Vaak komt het huwelijk tot stand na de geboorte van het eerste kind, zodat huwelijk en doopsel tegelijk worden gevierd. De statistieken neigen ertoe een grote invloed van deze realiteit te laten zien: er wordt een zeker verschil onderstreept tussen plattelandsgebieden (minder samenwonenden) en stedelijke gebieden (bijvoorbeeld in Europa, Azië en Latijns-Amerika). Samenleven is meer gebruikelijk in Europa en Noord-Amerika, groeit in Latijns-Amerika, komt bijna niet voor in de Arabische landen en minder in Azië. In enkele streken van Latijns-Amerika is samenleven veeleer een plattelandsgewoonte, geïntegreerd in de inheemse cultuur (servinacuy: proefhuwelijk). In Afrika wordt het huwelijk in fases gesloten in verband met het aantonen van de vruchtbaarheid van de vrouw, dat ook een soort band tussen de beide families in kwestie inhoudt. In de Europese context zijn de situaties van samenleven zeer verschillend; enerzijds ondervindt men de gevolgen van de invloed van de marxistische ideologie; elders neemt het de vorm aan van een gerechtvaardigde morele optie.

Onder de maatschappelijke redenen die leiden tot samenwonen, worden vermeld: een inadequate gezinspolitiek om het gezin te ondersteunen; financiële problemen; jeugdwerkeloosheid; woninggebrek. Uit deze en andere factoren volgt de neiging om het huwelijk uit te stellen. In deze zin speelt ook de angst een rol betreffende de verplichting die de acceptatie van kinderen met zich meebrengt (in het bijzonder in Europa en Latijns-Amerika). Velen denken dat in het samenleven een eventueel slagen van het huwelijk voor het vieren van de bruiloft “getest” kan worden. Anderen wijzen als een motief ten gunste van het samenleven op de geringe vorming aangaande het huwelijk. Voor veel anderen vertegenwoordigt het samenleven weer de mogelijkheid samen te leven zonder enige definitieve of verplichtende beslissing op institutioneel niveau. Onder de voorgestelde lijnen van pastoraal handelen vinden wij de volgende: vanaf de jeugd een traject aanbieden dat de schoonheid van het huwelijk waardeert; pastorale werkers vormen inzake de thema’s huwelijk en gezin. Men signaleert ook het getuigenis van groepen jongeren die zich op het huwelijk voorbereiden met een in kuisheid beleefde verloving.

Het samenleven ad experimentum beantwoordt zeer vaak aan vrije feitelijke verbintenissen, zonder burgerlijke of religieuze erkenning. Men moet er rekening mee houden dat de burgerlijke erkenning van die vormen in enkele landen niet gelijkstaat met het huwelijk, daar er een specifieke wetgeving bestaat voor feitelijke verbintenissen. Desondanks groeit het aantal koppels die om geen enkele vorm van registratie vragen. In de westelijke landen - zo merkt men op - ziet de maatschappij deze situatie intussen niet meer als problematisch. In andere (bijvoorbeeld in de Arabische landen) blijft integendeel een huwelijk zonder burgerlijke en religieuze erkenning zeer zeldzaam. Onder de motieven voor een dergelijke situatie wijst men hoofdzakelijk in de westerse landen op het ontbreken van hulp door de staat, waarvoor het gezin niet meer een bijzondere waarde heeft; de opvatting over liefde als een privéaangelegenheid zonder publieke rol; het ontbreken van gezinspolitiek, waardoor men huwen ziet al een economisch verlies. Een bijzonder probleem vormen de immigranten, vooral wanneer zij illegaal zijn, omdat zij vrezen als zodanig te worden geïdentificeerd op het ogenblik dat zij publieke erkenning van hun huwelijk zouden willen.

In verband met de levenswijze in het Westen, die echter ook verspreid is in andere landen, verschijnt het idee van vrijheid dat de huwelijksband ziet als een verlies van de vrijheid van de persoon; hier is de geringe vorming van de jongeren van invloed die denken dat een liefde voor het hele leven niet mogelijk is; bovendien promoten de media op grote schaal die levensstijl onder de jongeren. Dikwijls zijn samenleven en vrije verbintenissen een symptoom van het feit dat jongeren ernaar streven hun jeugd te verlengen en denken dat het huwelijk te verplichtend is, zij hebben angst voor een avontuur dat te groot voor hen is. vgl: Drie vragen over het huwelijk [[[5339]]]

Bij de mogelijke lijnen van pastoraal handelen in dezen houdt men het voor essentieel de jongeren te helpen om uit een romantische visie op de liefde te komen, die alleen maar wordt opgevat als een intens gevoel voor een ander en niet als een persoonlijk antwoord aan iemand anders, binnen een gemeenschappelijk levensplan, waarin zich een groot mysterie en een grote belofte openbaart. De pastorale trajecten moeten de opvoeding tot affectiviteit op zich nemen, in met een proces dat ver teruggaat en reeds in de jeugd begint, evenals ook de steun aan de jongeren in de fases van de verloving door het gemeenschappelijk en liturgisch belang ervan te tonen. Men moet hun leren zich te openen voor het mysterie van de Schepper, dat zichtbaar wordt in hun liefde, opdat zij de reikwijdte van hun consensus begrijpen; het is noodzakelijk de band tussen gezin en maatschappij te herstellen om uit een geïsoleerde visie op de liefde te komen; ten slotte moet op de jongeren de zekerheid overgedragen worden dat zij niet alleen zijn bij het stichten van een eigen gezin, omdat de Kerk hun terzijde staat als “een gezin van gezinnen”. Wat dit betreft, is de dimensie van de “begeleiding” van beslissende betekenis, waardoor de Kerk zich laat zien als een liefhebbende tegenwoordigheid die in het bijzonder de zorg op zich neemt voor de verloofden door hen te bemoedigen onder elkaar en met anderen tochtgenoten te worden.

Uit de antwoorden blijkt dat de werkelijkheid van hen die uit elkaar gegaan zijn, van hen die gescheiden zijn, en van hen die gescheiden en hertrouwd zijn, in Europa en in heel Amerika relevant is; veel minder in Afrika en Azië. Door het feit dat het verschijnsel van een groei in deze situaties, zijn veel ouders bezorgd om de toekomst van hun kinderen. Bovendien wordt erop gewezen dat het toenemend aantal samenwonenden het probleem van scheidingen minder relevant maakt: de mensen scheiden langzamerhand minder, omdat zij in werkelijkheid steeds minder geneigd zijn te huwen. In bepaalde contexten is de situatie verschillend: er is geen scheiding, omdat er geen burgerlijk huwelijk is (in de Arabische landen en in enkele landen in Azië).

Een andere kwestie die aan de orde wordt gesteld, is die betreffende de kinderen van hen die uit elkaar zijn gegaan en van hen die zijn gescheiden. Men merkt op dat er van de kant van de maatschappij aandacht voor hen ontbreekt. Op hen komt de last neer van huwelijksconflicten waarvoor de Kerk geroepen is zorg te dragen. Ook de ouders van hen die gescheiden zijn, lijden onder de gevolgen van de breuk van het huwelijk en moeten vaak het ongemak van de situatie van deze kinderen en moeten door de Kerk worden ondersteund. Omtrent hen die gescheiden zijn, en hen die uit elkaar gegaan zijn en de huwelijksband trouw blijven, vraagt men ook nog aandacht voor hun situatie die vaak wordt beleefd in eenzaamheid en armoede. Het blijkt dat deze eveneens “onze nieuwe armen” zijn.

In het bijzonder dient er aandacht te worden geschonken aan de moeders die geen echtgenoot hebben en die alleen voor de kinderen zorgen. Hun toestand is vaak het gevolg van zeer zware lijdensweg, niet zelden een van in de steek gelaten worden. Men dient vóór alles de liefde en de moed te bewonderen waarmee zij het in hun schoot ontvangen leven hebben opgenomen en waarmee zij voorzien in de groei en de opvoeding van hun kinderen. Zij verdienen van de kant van de burgermaatschappij een bijzondere ondersteuning, die rekening houdt met de zoveel offers die zij onder ogen zien. Door de christelijke gemeenschap dient vervolgens een zorg geleverd te worden die hun een idee van de Kerk geeft als van een waar gezin van de kinderen van God.

Over het algemeen concentreren in verschillende streken de antwoorden zich vooral op mensen die gescheiden en hertrouwd zijn, of in elke geval een nieuwe verbintenis hebben. Onder hen die in een canoniek ongeordende situatie leven, ontmoet men verschillende houdingen, die gaan van een gebrek aan bewustzijn van de eigen situatie tot onverschilligheid, ofwel een bewust lijden. De houding van hen die gescheiden zijn en een nieuwe verbintenis hebben, zijn min of meer gelijk in de verschillende regionale contexten, dit geldt in het bijzonder in Europa en Amerika, en minder in Azië. Wat dit betreft, schrijven enkele antwoorden deze situatie toe aan een gebrekkige vorming of een geringe religieuze praktijk. In Noord-Amerika denken de mensen vaak dat de Kerk geen betrouwbare morele gids is, vooral voor kwesties betreffende het gezin, dat wordt beschouwd als een privéaangelegenheid, waarover men autonoom kan beslissen.

Zeer aanzienlijk is het aantal van hen die onverschillig staan tegenover de eigen ongeordende toestand. In dit geval is er geen enkel verzoek om tot de eucharistische gemeenschap te worden toegelaten, noch om het Sacrament van verzoening te mogen vieren. Het bewustzijn van een ongeordende situatie komt vaak naar voren, wanneer het verlangen optreedt naar de initiatie van de kinderen, of het verzoek wordt gedaan deel te nemen aan de viering van een doopsel of vormsel als peter of meter. Soms ontdekken volwassenen die tot een persoonlijk en bewust geloof in de catechetische of bijna catechumenale weg komen, het probleem van hun ongeordendheid. Pastoraal gezien worden deze situaties beschouwd als een goede gelegenheid om een weg te beginnen van regulering, vooral in gevallen van samenleven. Een andere situatie wordt gesignaleerd in Afrika, niet zozeer wat de mensen die gescheiden zijn en een nieuwe verbintenis zijn aangegaan, maar met betrekking tot de polygamie. Er zijn gevallen van bekeerlingen voor wie het moeilijk is de tweede of derde vrouw te verlaten, met wie zij intussen kinderen hebben, en die aan het kerkelijk leven willen deelnemen.

Alvorens in te gaan op het lijden van hen die in een situatie van ongeordendheid verkeren in verband met het feit dat de Sacramenten niet mogen worden ontvangen, wordt er gewezen op een fundamenteler lijden, waarmee de Kerk zich moet belasten, of het lijden in verband met het mislukken van een huwelijk en de moeilijkheid om de situatie te regelen. Iemand wijst bij deze crisis op het verlangen om zich voor hulp tot de Kerk te wenden. Lijden lijkt vaak verband te houden met de verschillende niveaus van opleiding - zoals verschillende bisschoppenconferenties in Europa, Afrika en Amerika aangeven. Vaak begrijpt men de intrinsieke relatie tussen huwelijk, eucharistie en boetedoening niet; daarom blijkt het zeer moeilijk te begrijpen waarom de Kerk hen die in een ongeordende situatie verkeren, niet tot de communie toelaat. De catechetische trajecten aangaande het huwelijk leggen dit verband niet voldoende uit. In enkele antwoorden (Amerika, Oost-Europa, Azië) vestigt men de aandacht erop hoe men soms ten onrechte denkt dat scheiding als zodanig, ook al leeft men niet in een nieuwe verbintenis, het automatisch onmogelijk maakt te naderen tot de communie. Zo blijft men zonder enige reden verstoken van de Sacramenten.

Lijden dat wordt veroorzaakt door het niet ontvangen van de Sacramenten, is duidelijk aanwezig bij gedoopten die zich bewust zijn van hun situatie. Zeer velen voelen frustratie en voelen zich gemarginaliseerd. Er zijn mensen die zich afvragen waarom andere zonden worden vergeven en deze niet; of waarom religieuzen en priesters die dispensatie van hun geloften en priesterlijke verplichtingen hebben gekregen, het huwelijk wel mogen sluiten, de communie mogen ontvangen en mensen die gescheiden en hertrouwd zijn, niet. Dit alles benadrukt de noodzaak van een juiste vorming en informatie. In andere gevallen ziet men niet in waarom de eigen ongeordende situatie een motief is om de Sacramenten niet te mogen ontvangen; men denkt veeleer dat het de schuld van de Kerk is, die dergelijke omstandigheden niet toestaat. Daarbij wijst men ook op het risico van een pretentieuze mentaliteit ten opzichte van de Sacramenten. Bovendien blijkt het onbegrip voor de discipline van de Kerk, wanneer zij de toegang tot de Sacramenten in deze gevallen weigert, als gold het een straf, zeer verontrustend te zijn. Een groot aantal bisschoppenconferenties stelt voor de mensen in een canoniek ongeordende toestand te helpen zich niet beschouwen als “van de Kerk gescheiden, daar zij als gedoopten mogen en zelfs moeten deelnemen aan haar leven”. Familiaris Consortio [[267|84]] Bovendien zijn er antwoorden en opmerkingen van de kant van enkele bisschoppenconferenties die de nadruk leggen op de noodzaak dat de Kerk pastorale instrumenten vindt waarmee zij een mogelijkheid opent om meer barmhartigheid, goedertierenheid en inschikkelijkheid te betonen ten opzichte van nieuwe verbintenissen.

Omtrent het naderen tot de Sacramenten ontmoet men verschillende reacties van de kant van gelovigen die gescheiden en hertrouwd zijn. In Europa (maar ook in enkele landen van Latijns-Amerika en Azië) overheerst de tendens de kwestie op te lossen door middel van enkele priesters die het verzoek om te naderen tot de Sacramenten inwilligen. Wat dit betreft, wijst men (in het bijzonder in Europa en Latijns-Amerika) op een andere wijze van antwoorden door de herders. Soms verwijderen deze gelovigen zich van de Kerk of gaan over naar andere christelijke godsdiensten. In verschillende, niet alleen Europese landen, is deze individuele oplossing voor veel mensen niet voldoende, omdat zij streven naar een door de Kerk publiek weer toegelaten worden tot de Sacramenten. Het probleem is niet zozeer de communie niet meer kunnen ontvangen, maar het feit dat de Kerk hen publiek niet hiertoe toelaat, zodat het lijkt dat deze gelovigen eenvoudigweg weigeren beschouwd te worden als te leven in een ongeordende situatie.

In de kerkelijke gemeenschappen zijn mensen aanwezig die, omdat zij in een canoniek ongeordende situatie verkeren, vragen opgenomen en begeleid te worden in hun toestand. Dit gebeurt in het bijzonder wanneer men tracht het onderricht van de Kerk verstandelijk te verklaren. In dergelijke omstandigheden is het mogelijk dat deze gelovigen hun toestand beleven, ondersteund door de barmhartigheid van God, waarvan de Kerk een instrument wordt. Anderen accepteren weer de verplichting te leven in onthouding Familiaris Consortio [[267|84]], zoals door enkele bisschoppenconferenties van het Euro-Atlantische gebied) wordt bericht.

In veel binnengekomen antwoorden wordt erop gewezen dat men in zeer veel gevallen een duidelijk verzoek tegenkomt om de Sacramenten van eucharistie en boetedoening te mogen ontvangen (vooral in Europa, Amerika en enkele landen van Afrika). Het verzoek wordt vooral dringender bij gelegenheid van de viering van de Sacramenten door de kinderen. Soms wenst men toelating tot de communie als om door de Kerk te worden “gelegitimeerd” door het gevoel van uitsluiting of marginalisering weg te nemen. Sommigen stellen in dezen de praktijk van enkele orthodoxe Kerken voor, die naar hun mening de weg opent voor een tweede of derde huwelijk met een boetekarakter; naar aanleiding hiervan wijst men er van de kant van merendeels orthodoxe landen op dat de ervaring met deze oplossingen een toename van scheidingen niet verhindert. Anderen vragen te verhelderen of de kwestie van doctrinaire of alleen van disciplinaire aard is.

In zeer veel gevallen, waarop in het bijzonder in Europa en Noord-Amerika wordt gewezen, vraagt men de procedure voor het ongeldig verklaren van een huwelijk te stroomlijnen; wat dit betreft, wijst men op de noodzaak aan om de kwestie van de relatie tussen geloof en Sacrament van het huwelijk uit te diepen - zoals herhaaldelijk wordt voorgesteld door Benedictus XVI. In de merendeels orthodoxe landen signaleert men het geval van katholieken die hertrouwen in de orthodoxe Kerk, overeenkomstig de daar geldende praktijk, en vervolgens vragen om te mogen naderen tot de communie in de katholieke Kerk. Ten slotte brengen andere instanties het verzoek naar voren nader de te volgen praktijk te preciseren in de gevallen van gemengde huwelijken, waarbij de orthodoxe echtgenoot al gehuwd is geweest en van de orthodoxe Kerk verlof heeft gekregen voor een tweede huwelijk.

In verschillende antwoorden benadrukt men de noodzaak meer aandacht te besteden aan hen die uit elkaar zijn gegaan, en hen die gescheiden, maar niet opnieuw zijn gehuwd en trouw zijn gebleven aan de huwelijksband. Het lijkt dat zij vaak aan het lijden van een mislukt huwelijk, het lijden moeten toevoegen dat er door de Kerk niet op de juiste wijze met hen rekening wordt gehouden en dat zij daarom door haar worden verwaarloosd. Men merkt op dat ook zij hun moeilijkheden en er behoefte aan hebben pastoraal te worden begeleid. Bovendien herinnert men eraan dat het belangrijk is dat de nietigverklaring van een huwelijk bijzonder zorgvuldig door de herders wordt gecontroleerd om geen processen zonder nauwkeurige onderscheiding in te dienen. In dit verband worden er verzoeken aangetroffen om meer een pastoraal van verzoening te bevorderen, die zich belast met de mogelijkheden de echtgenoten die uit elkaar zijn gegaan, weer met elkaar te verenigen. Enkelen merken op dat het moedig, door lijden en eenzaamheid getekend, aanvaarden van de situatie van gescheidenen die aan de huwelijksband trouw zijn gebleven, een groot christelijk getuigenis vormt.

Er is een ruime vraag naar het vereenvoudigen van de canonieke praktijk van de huwelijksprocessen. De standpunten zijn verschillend: enkele stellen dat een stroomlijning geen deugdelijk middel zou zijn; andere nodigen ten gunste van een stroomlijning ertoe uit de aard van het proces van nietigverklaring goed uit te leggen tot een beter begrip ervan door de gelovigen.

Sommigen nodigen uit tot voorzichtigheid door te wijzen op het risico dat er door een dergelijk stroomlijnen en vereenvoudigen of reduceren van de voorziene stappen onrechtvaardigheden of fouten ten gevolge kunnen hebben; dat men de indruk wekt de onontbindbaarheid van het Sacrament niet te respecteren; dat misbruik wordt bevorderd en de vorming van jongeren met het oog op een huwelijk als een verplichting voor het hele leven wordt belemmerd; dat het idee van een “katholieke scheiding” wordt gevoed. Zij stellen daarentegen voor een adequaat aantal gekwalificeerde mensen op te leiden om de gevallen te volgen; en in Latijns-Amerika, Afrika en Azië wordt het verzoek naar voren gebracht om het aantal rechtbanken - die in zeer veel streken afwezig zijn - te vermeerderen en de plaatselijke instanties meer bevoegdheden te geven door de priesters beter te vormen. Andere antwoorden relativeren het belang van deze mogelijkheden van stroomlijning, omdat de gelovigen vaak de geldigheid van hun huwelijk aanvaarden, terwijl zij erkennen dat het een mislukking betreft, en het niet eerlijk vinden om een nietigverklaring te vragen. Veel gelovigen beschouwen hun eerste huwelijk echter als geldig, omdat zij de redenen van ongeldigheid niet kennen. Soms komt van de kant van hen die gescheiden zijn, de moeilijkheid naar voren om op het verleden terug te komen, dat smartelijke wonden voor de eigen persoon en de echtgenoot/echtgenote opnieuw zou openen.

Velen brengen een verzoek naar voren omtrent stroomlijning: een vereenvoudigd en sneller canoniek proces; het geven van meer bevoegdheid aan de plaatselijke bisschop; meer toegang van leken als rechters; een terugdringen van de proceskosten. Enkelen stellen in het bijzonder voor opnieuw in overweging te nemen of een dubbele conforme uitspraak werkelijk noodzakelijk is, wanneer er althans geen verzoek om in beroep te gaan is, terwijl in bepaalde gevallen de defensor vinculi echter tot beroep wordt verplicht. Men stelt ook voor de derde instantie te decentraliseren. In alle streken vraagt men om een meer pastorale opzet in de kerkelijke rechtbanken, met meer geestelijke aandacht voor de personen.

In de antwoorden en opmerkingen vraagt men zich af, rekening houdend met de omvang van het pastorale probleem van de mislukking van huwelijken, of het mogelijk is hieraan alleen het hoofd te bieden langs de gerechtelijke weg van een proces. Men stelt voor een administratieve weg te ondernemen. In enkele gevallen wordt voorgesteld over te gaan tot een gewetensonderzoek van de betrokken personen bij het vaststellen van de ongeldigheid van de huwelijksband. De vraag is of er andere pastorale instrumenten zijn om de geldigheid van een huwelijk te toetsen door hiertoe gemachtigde priesters. In het algemeen wordt een grotere specifieke vorming op dit gebied van hen die op dit gebied pastoraal actief zijn, zodat de gelovigen op de juiste wijze geholpen kunnen worden.

Een adequatere vorming van de gelovigen met betrekking tot processen voor de nietigverklaring zou in enkele gevallen helpen om moeilijkheden uit de weg te ruimen, zoals bijvoorbeeld van ouders die vrezen dat een nietig huwelijk kinderen onwettig maakt - zoals wordt opgemerkt door enkele Afrikaanse bisschoppenconferenties. In veel antwoorden beklemtoont men dat stroomlijning alleen nuttig is, indien men de gezinspastoraal integraal aanpakt. Door enkele Aziatische bisschoppenconferenties wordt gewezen op het geval van huwelijken met niet-Christenen die niet willen meewerken aan een canoniek proces.

Pastorale liefde drijft de Kerk ertoe de mensen te begeleiden die de mislukking van een huwelijk hebben meegemaakt, en hen te helpen hun situatie met de genade van Christus te beleven. Een pijnlijkere wonde wordt geopend voor de mensen die opnieuw huwen, omdat zij aan een levensstaat beginnen die het hun niet toestaat tot de Communie te naderen. Zeker in deze gevallen mag de Kerk niet de houding aannemen van een rechter die oordeelt vgl: Bij een mislukt huwelijk: begeleiden zonder te veroordelen [[[5618]]], maar moet zij die van een moeder aannemen die haar kinderen altijd opneemt en hun wonden verzorgt met het oog op genezing. vgl: Evangelii Gaudium [[[4984|139-141]]] De Kerk is geroepen met grote barmhartigheid vormen van “gezelschap” te vinden waarmee zij deze kinderen van haar kan ondersteunen in een traject van verzoening. Het is belangrijk met begrip en geduld uit te leggen dat het niet kunnen naderen tot de Sacramenten niet betekent van het christelijk leven en de relatie met God uitgesloten te zijn.

Met betrekking tot deze complexe situaties brengen zeer veel antwoorden het gebrek naar voren aan een dienst voor specifieke hulp in de bisdommen voor deze mensen. Veel bisschoppenconferenties herinneren aan het belang om deze gelovigen een actieve deelname te bieden aan het leven van de Kerk door middel van gebedsgroepen, liturgische momenten en charitatieve activiteiten. Er wordt bovendien gewezen op enkele pastorale initiatieven, zoals bijvoorbeeld een persoonlijke zegening voor wie de eucharistie niet mag ontvangen, of het aanmoedigen van de kinderen deel te nemen aan het parochieleven. Men onderstreept de rol van de bewegingen van huwelijksspiritualiteit, van de religieuze ordes en de parochiële commissies voor het gezin. Veelbetekenend is de aanbeveling van het gebed voor moeilijke situaties binnen de parochiële en diocesane liturgie in de voorbeden.

In het verband van moeilijke situaties stelt de Kerk zich ook vragen aangaande de pastorale activiteit die moet worden ondernomen ten opzichte van de gedoopten die, hoewel zij niet praktiseren en niet gelovig zijn, toch vragen om hun huwelijk in de kerk te vieren. In bijna alle antwoorden wordt de aandacht erop gevestigd dat het geval van twee niet praktiserende katholieken die besluiten een kerkelijk huwelijk aan te gaan, veel gewoner is dan dat van twee verklaarde niet-gelovigen die om hetzelfde Sacrament vragen. De laatste mogelijkheid, die echter niet voor onmogelijk wordt gehouden, wordt beschouwd als zeer onwaarschijnlijk. Daarentegen komt het verzoek voor een canoniek huwelijk tussen twee huwelijkskandidaten van wie er één katholiek en dikwijls niet-praktiserend is, veel vaker voor. De redenen die niet praktiserende katholieken ertoe brengen weer contact op te nemen met de eigen parochie met het oog op de viering van een huwelijk, zijn naar het oordeel van alle antwoorden die dit punt onder ogen zien, merendeels gelegen aan de aantrekkingskracht die verband houdt met de “esthetiek” van de viering (atmosfeer, suggestiviteit, fotoreportage enz.), en tevens in een conditionering die voortkomt uit de kerkelijke traditie van de familie waartoe de huwelijkskandidaten behoren. Vaak prevaleren het feest en de traditionele uiterlijke aspecten boven de liturgie en de christelijke essentie van wat wordt gevierd. In de antwoorden wordt eenstemmig gewezen op deze gebeurtenis als een gunstige gelegenheid voor de evangelisatie van het echtpaar en bevelen dan ook in deze zin de meest hartelijke ontvangst en de grootste verwelkoming en bereidwilligheid aan van de kant van de pastoors en degenen die werkzaam zijn in de gezinspastoraal.

Volgens een aanzienlijk aantal antwoorden en een nog groter aantal opmerkingen, afkomstig uit verschillende streken, zou de voorbereiding op een kerkelijk huwelijk niet alleen catechetische momenten met zich mee moeten brengen, maar ook een gelegenheid tot uitwisseling en kennismaking tussen de mensen, die de pastoors meer zouden kunnen bevorderen. Anderzijds komt men in verschillende antwoorden zowel uit het Oosten als uit het Westen een zekere frustratie tegen bij enkele pastoors, wanneer zij zeer vaak een niet te ontkennen mislukking van hun pastorale inspanning zien, omdat een heel klein aantal echtparen na de viering van het huwelijk enig contact blijft houden met de betreffende parochie.

In veel antwoorden wordt een wijd verspreide ontoereikendheid aangeklaagd van de huidige trajecten die voorbereiden op het huwelijk, om de huwelijkskandidaten tot een ware geloofsvisie te brengen. De ontmoetingen worden in de meeste gevallen opgezet en ervaren als alleen maar functioneel voor het ontvangen van het Sacrament. Juist omdat men onder niet praktiserenden aan het einde van de vormende begeleiding die voorafgaat aan het ontvangen van het huwelijk, een hoog percentage van een terugkeer naar de vorige levensstaat is tegengekomen, heeft men de noodzaak gevoeld - vooral in Latijns-Amerika - de pastoraal en de evangelisatie van kinderen en de jeugd in het algemeen te verbeteren, te stimuleren en te verdiepen. Wanneer een echtpaar niet-praktiserende gelovigen weer contact met de parochie opneemt voor de viering van een huwelijk, zo brengt men van meerdere zijden naar voren, is de tijd om een authentieke weg van geloof opnieuw te beginnen niet voldoende, ook al neemt men deel aan ontmoetingen vóór het huwelijk.

Volgens het merendeel van de antwoorden wordt immers de noodzaak om het echtpaar ook na het huwelijk door middel van ontmoetingen die op begeleiding gericht zijn, te volgen als onontbeerlijk beschouwd. Bovendien is er vooral door de bisschoppenconferenties van West- en Zuid-Europa in bijzondere gevallen van onvolwassenheid bij de huwelijkskandidaten met een zekere nadruk opnieuw de noodzaak bevestigd de keuze om te huwen zonder een eucharistieviering te overwegen. Volgens enkele episcopaten van Noord-Europa en Noord-Amerika zou het nuttig zijn, wanneer men zich geplaatst ziet voor de evidentie dat het koppel het fundamentele onderricht van de Kerk aangaande het goede van het huwelijk en de betreffende verplichtingen niet begrijpt of niet accepteert, voor te stellen de viering van de bruiloft uit te stellen, ook al weet men van tevoren reeds dat men met een dergelijk voorstel aanleiding geeft tot onbegrip en misnoegen. Een dergelijke oplossing zou ook het gevaar met zich kunnen meebrengen van een weinig barmhartige rechtlijnigheid.

Enkele episcopaten van Oost- en Zuid-Azië melden dat zij als voorwaarde voor de viering van een huwelijk een actieve deelname vragen aan het pastorale leven van de parochie. Ook in dit geval is men in de overgrote meerderheid van de gevallen een beëindiging van deze deelname tegengekomen, wanneer men eenmaal de viering van het Sacrament had verkregen. Over het algemeen komt men binnen de afzonderlijke bisdommen al een enorme diversiteit tegen, wat de zorg voor en de voorbereiding en de organisatie van de ontmoetingen voor vorming betreft die voorafgaan aan de viering van het huwelijk. Bijna altijd wordt alles overgelaten aan de min of meer gelukkige initiatieven van de afzonderlijke pastoors. Een Europese bisschoppenconferentie schetst de stijl en de wijze waarop men ontmoetingen ter voorbereiding op het huwelijk zou moeten houden, door middel van een reeks programmatische termen: voorhouden, niet opleggen; begeleiden, niet dwingen; uitnodigen, niet verstoten; verontrusten, nooit teleurstellen.

In de antwoorden van de bisschoppenconferenties betreffende de verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht verwijst men naar het onderricht van de Kerk. “Er is geen enkele reden om overeenkomsten, zelfs niet de meest vergezochte, aan te nemen of vast te stellen tussen homoseksuele verbintenissen en Gods plan betreffende huwelijk en gezin. (...) Niettemin ‘moeten’ mannen en vrouwen met homoseksuele neigingen ‘met respect, medeleven en fijngevoeligheid worden geaccepteerd. Ten opzichte van hen dient men ieder brandmerk van onterechte discriminatie te vermijden’”. Overwegingen over voorstellen om wettelijke erkenning te geven aan verbintenissen tussen homoseksuele personen [[96|4]] Uit de antwoorden kan men afleiden dat de erkenning door de burgerlijke wet van verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht grotendeels afhangt van de socio-culturele, religieuze en politieke context. De bisschoppenconferenties geven drie contexten aan: een eerste is die waarin een repressieve en penaliserende houding overheerst ten opzichte van het verschijnsel homoseksualiteit in al zijn facetten. Dit geldt in het bijzonder daar waar het openlijk tonen van homoseksualiteit door de burgerlijke wet wordt verboden. Enkele antwoorden geven aan dat ook in deze context er vormen zijn van geestelijke begeleiding van afzonderlijke homoseksuele personen die de hulp van de Kerk zoeken.

Een tweede context is die waarin het verschijnsel homoseksualiteit een dubbelzinnige situatie vertegenwoordigt. Homoseksueel gedrag wordt niet bestraft, maar getolereerd, zolang het maar niet zichtbaar of openbaar wordt. In deze context bestaat er gewoonlijk geen burgerlijke wetgeving betreffende verbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht. Vooral in het Westen is er echter in politieke kringen een groeiende neiging tot het goedkeuren van wetten die voorzien in geregistreerde verbintenissen of het zogenaamde huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht. Ter ondersteuning van deze visie worden motieven aangevoerd van niet discrimineren, een houding die door gelovigen en een groot gedeelte van de publieke opinie in Midden-Centraal-Europa wordt gevoeld als het opleggen van iets van de kant van een politieke of vreemde cultuur.

Een derde context is die waarin de staten een wetgeving hebben ingevoerd die burgerlijke verbintenissen of huwelijken tussen homoseksuele personen erkent. Er zijn landen waar men moet spreken van een ware herdefinitie van het huwelijk, die de visie op het koppel reduceert tot enkele juridische aspecten, zoals de gelijkheid van rechten en van “geen discriminatie”, zonder dat er een constructieve dialoog is over de daarbij behorende antropologische kwesties en zonder dat het integrale welzijn van de menselijke persoon centraal staat, in het bijzonder het integrale welzijn van kinderen binnen deze verbintenissen. Waar een juridische gelijkstelling tussen heteroseksueel en homoseksueel huwelijk bestaat, staat de staat vaak de adoptie van kinderen toe (natuurlijke kinderen van een van de partners of kinderen die geboren zijn door kunstmatige bevruchting). Deze context is in het bijzonder aanwezig in het Engelstalig gebied en in Midden-Europa.

Alle bisschoppenconferenties hebben zich uitgesproken tegen een “herdefinitie” van het huwelijk tussen man en vrouw door middel van de invoering van een wetgeving die de verbintenis tussen twee personen van hetzelfde geslacht toestaat. Er zijn uitgebreide getuigenissen van de kant van de bisschoppenconferenties aangaande het zoeken naar een evenwicht tussen het onderricht van de Kerk over het gezin en een respectvolle en niet oordelende houding ten opzichte van mensen die in deze verbintenissen leven. Men heeft in het geheel de indruk dat de extreme reacties van zowel toegeeflijkheid als intransigentie de ontwikkeling van een doeltreffende pastoraal, die trouw is aan het leergezag en barmhartig ten opzichte van betreffende personen, niet heeft vergemakkelijkt.

Een factor die zeker vragen stelt aan het pastorale handelen van de Kerk en het zoeken naar een evenwichtige houding ten opzichte van deze werkelijkheid complex maakt, is het bevorderen van de genderideologie, die in enkele streken ertoe neigt ook het primaire educatieve terrein te beïnvloeden door een mentaliteit te verspreiden die achter het idee van het verwijderen van de homofobie in werkelijkheid een omverwerping van de seksuele identiteit voorstelt.

Omtrent de verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht leveren veel bisschoppenconferenties verschillende informatie. In de landen waar een wetgeving van burgerlijke verbintenissen bestaat, drukken veel gelovigen zich uit ten gunste van een respectvolle en niet oordelende houding ten opzichte van deze personen en van een pastoraal die tracht hen op te nemen. Dat betekent echter niet dat de gelovigen voor een gelijkstelling tussen een heteroseksueel huwelijk en burgerlijke verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht zijn. Enkele antwoorden en opmerkingen brengen de bezorgdheid tot uitdrukking dat het opnemen in het kerkelijk leven van personen die in deze verbintenissen leven, zou kunnen worden opgevat als een erkenning van hun verbintenis.

Wat de mogelijkheid betreft van een pastoraal naar deze personen toe, dient er een onderscheid te worden gemaakt tussen hen die een persoonlijke, soms moeilijke keuze hebben gemaakt en deze met fijngevoeligheid beleven om anderen geen aanstoot te geven, en een houding van een dikwijls agressief promoten en actieve publiciteit. Veel bisschoppenconferenties onderstrepen dat er geen betreffende pastorale programma’s bestaan, daar het verschijnsel betrekkelijk recent is. Andere geven een zeker onbehagen toe ten opzichte van de uitdaging barmhartige opname van deze mensen en bevestiging van het morele onderricht van de Kerk met elkaar te verbinden met een geëigende pastorale zorg die alle dimensies van de persoon insluit. Van enkele kanten wordt de aanbeveling gedaan de identiteit van de persoon niet te laten samenvallen met uitdrukkingen als “gay”, “lesbisch” of “homoseksueel”.

In veel antwoorden en opmerkingen wordt gevraagd om een theologische beoordeling die de dialoog aangaat met de menswetenschappen om een meer gedifferentieerde visie te ontwikkelen op het verschijnsel homoseksualiteit. Het ontbreekt niet aan verzoeken om ook door middel van specifieke organen, zoals bij voorbeeld de Pauselijke Academies voor Wetenschappen [d:167] en voor het Leven [d:160], de antropologische en theologische betekenis van de menselijke seksualiteit en het verschil tussen man en vrouw uit te diepen om weerstand te bieden aan de genderideologie.

De grote uitdaging zal de ontwikkeling zijn van een pastoraal die erin slaagt het juiste evenwicht te bewaren tussen barmhartige opname van de personen en een geleidelijke begeleiding naar een authentieke menselijke en christelijke rijpheid. Enkele bisschoppenconferenties verwijzen in dit verband naar bepaalde organisaties als geslaagde modellen van een dergelijke pastoraal.

Er doet zich met steeds meer urgentie de uitdaging voor van de seksuele opvoeding in de gezinnen en onderwijsinstituten, in het bijzonder in de landen waar de staat ertoe neigt op school een eenzijdige en ideologische visie op de identiteit van het geslacht voor te houden. In de scholen en de parochiegemeenschappen zou men vormingsprogramma’s in gang moeten zetten om de jongeren een adequate visie op een affectieve en christelijke rijpheid voor te houden, waarbij men dan ook het verschijnsel homoseksualiteit kan behandelen. Tegelijkertijd laten de opmerkingen zien dat er nog geen overeenstemming bestaat in het kerkelijk leven betreffende de concrete manieren van opname van de personen die in dergelijke verbintenissen leven. De eerste stap in een langzaam proces zou die van informatie en het vaststellen van criteria van onderscheiding kunnen zijn, niet alleen op het niveau van bedienaren en werkers in de pastoraal, maar ook op het niveau van kerkelijke groepen of bewegingen.

Er moet op gewezen worden dat de binnengekomen antwoorden zich uitspreken tegen een wetgeving die de adoptie van kinderen door personen in een verbintenis van hetzelfde geslacht toestaat, omdat zij het integrale welzijn van het kind gevaar zien lopen, dat recht erop heeft een vader en een moeder te hebben, zoals recent nog in herinnering werd gebracht door Paus Franciscus. vgl: Tot de delegatie van het katholiek internationaal bureau voor de jeugd [[[5619]]] In het geval dat de personen die in deze verbintenis leven, vragen om het Doopsel voor het kind, onderstrepen de antwoorden echter bijna unaniem dat de kleine met dezelfde zorg, genegenheid en liefde moet worden opgenomen als de andere kinderen. Veel antwoorden geven aan dat het nuttig zou zijn concretere pastorale richtlijnen voor deze situaties te ontvangen. Het is vanzelfsprekend dat de Kerk de plicht heeft de werkelijke situatie met betrekking tot het doorgeven van het geloof aan het kind te controleren. In het geval dat men redelijke twijfels heeft aangaande het daadwerkelijk vermogen van de personen van hetzelfde geslacht het kind christelijk op te voeden, dient men een adequate ondersteuning van hen te garanderen - zoals trouwens van ieder ander echtpaar dat vraagt om het Doopsel voor hun kinderen wordt verlangd. Hulp zou in deze zin ook kunnen komen van andere personen die in hun familie - en maatschappelijke kring aanwezig zijn. In deze gevallen zal de voorbereiding op een eventuele doop van het kind in het bijzonder door de pastoor worden verzorgd, ook men een bijzondere aandacht voor de keuze van peter en meter.

Met betrekking tot het thema van het openstaan voor het leven zijn er de laatste decennia radicale bezwaren gemaakt. Op dit terrein roert men zeer intieme dimensies en aspecten van het bestaan aan, waarover de wezenlijke verschillen aan het licht komen tussen een christelijke visie op leven en seksualiteit en een sterk geseculariseerde opvatting. Daarom was Paulus VI reeds bij de publicatie van de encycliek Humanae Vitae [34] zich zeer bewust van de moeilijkheden die zijn uitspraken mettertijd zouden kunnen veroorzaken. Zo schreef hij bijvoorbeeld in dat document: “Het valt te voorzien dat deze traditionele leer wellicht niet door allen gemakkelijk zal worden aanvaard: er zijn teveel stemmen die een geluid laten horen dat, nog versterkt door de moderne communicatiemiddelen, tegengesteld is aan dat van de Kerk. Zij verbaast zich er echter niet over dat zij, evenals haar goddelijke stichter, tot een ‘teken van tegenspraak’ wordt gemaakt, maar zij laat het niet na met nederige vastberadenheid de zedelijke wet, zowel de natuurlijke als de evangelische, te verkondigen”. Humanae Vitae [[34|18]]

De encycliek Humanae Vitae [34] heeft een zeker profetische betekenis gehad in het opnieuw beklemtonen van de onlosmakelijke band tussen huwelijksliefde en het doorgeven van het leven. De Kerk is geroepen de vruchtbaarheid van de liefde te verkondigen in het licht van dat geloof dat “het voortbrengen van kinderen in heel zijn diepte en rijkdom helpt te begrijpen, omdat het hierin de scheppende liefde doet herkennen die ons het mysterie van een nieuwe persoon geeft en toevertrouwt”. Lumen Fidei [[4200|52]] Veel van de moeilijkheden die door de antwoorden en opmerkingen naar voren worden gebracht, benadrukken het lijden van de hedendaagse mens omtrent het thema van gevoelens, het voortbrengen van het leven, de wederkerigheid tussen man en vrouw, het vader- en moederschap.

De antwoorden betreffende de kennis van de leer van de Kerk aangaande het openstaan van de echtgenoten voor het leven beschrijven met een bijzondere verwijzing naar Humanae Vitae [34] op realistische wijze het feit dat deze encycliek in de overgrote meerderheid van de gevallen niet bekend is in haar positieve dimensie. Zij die beweren haar te kennen, behoren meestal tot kerkelijke verenigingen en groepen die in het bijzonder veel in parochies komen of betrokken zijn bij trajecten van gezinsspiritualiteit. In de overgrote meerderheid van de binnengekomen antwoorden wordt naar voren gebracht hoe de morele waardering van de verschillende methodes van geboorteregeling vandaag door de algemene mentaliteit wordt opgevat als een inmenging in het intieme leven van het echtpaar en als een beperking van de autonomie van het geweten. Er zijn zeker verschillen in standpunt en verschillende houdingen onder de gelovigen omtrent dit thema, al naar gelang de geografische en maatschappelijke context, tussen degenen die leven te midden van een sterk geseculariseerde en vertechniseerde cultuur, en degenen die leven in een eenvoudige en rurale context. In veel antwoorden komt de indruk naar voren dat voor heel wat katholieken het idee “verantwoordelijk vader- en moederschap” de gedeelde verantwoordelijkheid inhoudt in geweten de meest adequate methode te kiezen voor de geboorteregeling, op grond van een aantal criteria die via werkelijke uitvoerbaarheid gaan van doeltreffendheid tot fysieke dragelijkheid.

Vooral in de opmerkingen komt de moeite naar voren die men heeft om het verschil tussen natuurlijke methoden van regulering van de vruchtbaarheid en contraceptie te begrijpen, zodat in het algemeen dit verschil in de media wordt vertaald in de terminologie van “natuurlijke” en “niet natuurlijke” methoden van contraceptie. Van daaruit is het begrijpelijk waarom een dergelijk onderscheid wordt gevoeld als aanmatigend en de “natuurlijke” methoden eenvoudigweg worden beschouwd als ondoelmatig en onuitvoerbaar. De natuurlijke methoden voor de regulering van de vruchtbaarheid zijn geen natuurlijke “technieken” die men toepast op een probleem om het op te lossen; zij respecteren de “menselijke ecologie”, de waardigheid van de seksuele relatie tussen echtgenoten en zij passen in een visie betreffende een huwelijk dat openstaat voor het leven. In deze zin verschillen zij van contraceptie en laat de ervaring de doeltreffendheid zien van het gebruik ervan.

Antwoorden en opmerkingen laten zien hoe sterk het verschil wordt gevoeld tussen methoden van “abortieve” en “niet abortieve” contraceptie. Vaak is dit het beoordelingscriterium dat wordt gebruikt aangaande het moreel goed zijn van de verschillende methoden. Bovendien wijst men in de binnengekomen antwoorden en vooral in verschillende opmerkingen op de moeilijkheden betreffende de profylaxe tegen AIDS/HIV. Het probleem blijkt ernstig te zijn in enkele streken van de wereld, waar deze ziekte zeer verbreid is. Men voelt de behoefte dat het standpunt van de Kerk in dezen beter wordt uitgelegd, vooral tegenover enkele karikaturale vereenvoudigingen in de media. Juist met inachtneming van een op de persoon en de relatie betrokken visie lijkt het noodzakelijk de kwestie niet te beperken tot puur technische problemen. Het gaat erom begeleiding te geven in drama’s die het leven van talloze personen ten diepste tekenen door voorvechters te worden van een werkelijk menselijke manier om de werkelijkheid van het echtpaar te beleven in vaak moeilijke omstandigheden, die de vereiste zorg en een oprecht respect verdienen.

In alle antwoorden neigt men ertoe te onderstrepen hoe de moeilijkheden om de boodschap van de Kerk over de vruchtbare liefde tussen man en vrouw te aanvaarden in verband staan met een grote kloof tussen de leer van de Kerk en de opvoeding door de maatschappij, vooral in de streken die het meest door secularisatie worden gekenmerkt. In de uit de bisschoppenconferenties afkomstige antwoorden wordt overwegend het accent gelegd op de verschillende antropologieën die eraan ten grondslag ligt. Men wijst erop hoe er grote moeilijkheden zijn in het adequaat tot uitdrukking brengen van de verhouding tussen de christelijke antropologie en de betekenis van de natuurlijke regulering van de vruchtbaarheid. Het terugbrengen van het probleem tot casuïstiek helpt het bevorderen van een ruime visie van de christelijke antropologie niet. Dikwijls wijst men erop hoe het onderricht van de Kerk haastig wordt afgewezen door de heersende mentaliteit als conservatief, zonder aandacht te schenken aan de redenen en de visie ervan op de mens en het menselijk leven.

In enkele antwoorden wordt de wijd verbreide contraceptieve mentaliteit in verband gebracht met de massale aanwezigheid van de genderideologie, die ertoe neigt enkele fundamentele bestanddelen van de antropologie te veranderen, waaronder de betekenis van het lichaam en het verschil in geslacht, dat wordt vervangen door het idee van de geslachtsoriëntatie, waarbij men zelfs een omkeren van de geslachtsidentiteit voorstelt. Wat dit betreft, wordt er door velen de noodzaak naar voren gebracht verder te gaan dan de algemene veroordelingen ten opzichte van deze ideologie, die steeds meer overal doordringt, om een gefundeerd antwoord te geven op dit standpunt, dat zich vandaag in veel westerse maatschappijen wijdvertakt heeft verspreid. In deze zin is het diskrediet dat aan het standpunt van de Kerk inzake vader- en moederschap wordt gegeven, alleen maar een stukje in het mozaïek van de antropologische verandering die sommige zeer invloedrijke kringen bevorderen. Het antwoord zal daarom niet alleen de kwestie van voorbehoedsmiddelen of natuurlijke methoden mogen betreffen, maar zal moeten liggen op het niveau van de beslissende menselijke ervaring van de liefde door de intrinsieke waarde te ontdekken van het verschil dat het menselijk leven en zijn vruchtbaarheid kenmerkt.

Vanuit pastoraal standpunt wordt er in de antwoorden in zeer gevallen gewezen op de behoefte aan een grotere verspreiding - in een nieuw taalgebruik, en daarbij een coherente antropologische visie voorhoudend - van hetgeen in Humanae Vitae [34] wordt gezegd. Hierbij moet men zich niet beperken tot cursussen ter voorbereiding van een huwelijk, maar dit ook doen door middel van trajecten van opvoeding tot de liefde. In enkele antwoorden wordt gesuggereerd dat de presentatie van de methoden van natuurlijke regeling van de vruchtbaarheid in samenwerking geschiedt met werkelijk deskundige personen, zowel vanuit medisch als pastoraal standpunt. Daarom dringt men aan op de samenwerking met universitaire centra die zich met het bestuderen en verdiepen van deze methoden bezighouden op het vlak van het bevorderen van een meer ecologische visie op het menselijke. Men suggereert eveneens meer plaats in te ruimen voor deze thematiek op het terrein van de vorming van de toekomstige priesters op de seminaries, gegeven het feit dat de priesters soms niet erop voorbereid lijken te zijn om deze thema’s te behandelen en soms geven zij onjuiste en misleidende aanwijzingen.

Op het vlak van de pastorale suggesties betreffende het openstaan voor het leven komt men het thema tegen van de Sacramentele praktijk in verband met deze situaties, zowel wat het Sacrament van Verzoening, als de deelname aan de Eucharistie betreft. In dezen zijn de antwoorden in wezen eensgezind, wanneer er wordt opgemerkt dat in de sterk geseculariseerde gebieden in het algemeen de echtparen het gebruik van anticonceptiemethoden niet als een zonde beschouwen; dientengevolge neigt men ertoe er geen zaak voor de Biecht van te maken en zonder problemen te naderen tot de Eucharistie. Anderzijds onderstreept men hoe onder de gelovigen het bewustzijn van abortus als een uiterst zware zonde intact blijft, steeds een zaak voor de Biecht. In andere antwoorden wordt gesteld dat vandaag “het gewetensonderzoek” van christelijke echtparen zich concentreert op de relatie tussen echtgenoten (ontrouw, gebrek aan liefde) en daarbij veeleer de aspecten van het openstaan voor het leven verwaarloost en dit bevestigt hoe zwak vaak de relatie gevoeld wordt tussen zelfgave in trouw aan de ander en het voortbrengen van het leven. De antwoorden laten zien hoe verschillend de pastorale houding van de priesters is met betrekking tot dit thema: tussen hen die een standpunt van begrip en begeleiding innemen, en hen die integendeel zich zeer intransigent of, integendeel, zeer soepel tonen. Zo wordt de noodzaak bevestigd de vorming van de priesters aangaande deze aspecten van de pastoraal te herzien.

In enkele streken van de wereld bepalen een contraceptieve mentaliteit en de verspreiding van een individualistisch antropologisch model een sterke demografische daling, met de maatschappelijke en menselijke gevolgen waarvan niet op de juiste wijze rekening wordt gehouden. De vormen van denataliteitspolitiek veranderen de hoedanigheid van de verhouding tussen echtgenoten en de relatie tussen de generaties. Daarom dringt zich op het vlak van de pastorale verantwoordelijkheid van de Kerk een reflectie op over hoe een meer voor het leven openstaande mentaliteit kan worden ondersteund.

In veel antwoorden en opmerkingen wordt gewezen op het verband tussen het openstaan voor nakomelingschap en de problematiek op het vlak van maatschappij en werk: het bevorderen van de nakomelingschap blijkt intrinsiek in verband te staan met de aanwezigheid van omstandigheden die het jonge echtparen toestaan in vrijheid, met verantwoordelijkheid en in rust ervoor te kiezen kinderen voort te brengen en op te voeden. Crèches, flexibele werktijden, ouderverlof en faciliteiten om weer in het arbeidsproces te worden opgenomen blijken in dezen voorwaarden van beslissend belang. In deze zin is er ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid van de Christenen in het bevorderen van wetten en structuren die een positieve benadering ten opzichte van het leven dat wordt geboren, bevorderen. Vanuit meer zuiver pastoraal standpunt wordt in de antwoorden het nut onderstreept van gezinscounselors, verbonden aan een bisdom of een gezinsorganisatie, die getuigen worden van de schoonheid en de waarde van het openstaan voor het leven. Er wordt aanbevolen dat de synode helpt de diepe antropologische zin van de moraal van het huwelijksleven opnieuw te ontdekken, die boven ieder moralisme uit verschijnt als een oprecht streven om de veeleisende schoonheid van de christelijke liefde tussen man en vrouw te beleven, waaraan een waarde wordt gegeven met het oog op de grootste liefde die zover gaat dat iemand “zijn leven geeft voor zijn vrienden” (Joh. 15, 13) [b:Joh. 15, 13]. Het heeft niet ontbroken aan antwoorden die ertoe uitnodigen de zin van de huwelijkse kuisheid met betrekking tot de authenticiteit van de liefdevolle ervaring opnieuw te ontdekken.

De uitdagingen die het gezin onder ogen moet zien op het gebied van de opvoeding, zijn talrijk; vaak voelen de ouders zich niet voorbereid op een zo grote taak. Het leergezag heeft recent het belang beklemtoond van de opvoeding, waarvoor de echtgenoten ook een bijzondere genade in hun huwelijk ontvangen. In de antwoorden en opmerkingen wordt onderstreept dat de opvoeding integraal moet zijn door de grote vraag aangaande de waarheid op te werpen, die op de weg van het leven een leidraad kan zijn vgl: Tot de deelnemers aan de Algemene Bijeenkomst van de Congregatie voor de Katholieke opvoeding [[[5620]]] en die altijd ontstaat binnen een liefde, te beginnen bij de liefdeservaring die het kind dat door de ouders wordt ontvangen, beleeft. vgl: Bij de audiëntie voor het diocees van Rome bij de aanbieding van de brief "Over de belangrijke taak van de opvoeding" [[[5622]]] Opvoeding bestaat uit een breed en diepgaand binnenvoeren in de hele werkelijkheid en in het bijzonder in het maatschappelijk leven, en is de primaire verantwoordelijkheid van de ouders, die de staat moet respecteren, bewaken en bevorderen. vgl: Gravissimum Educationis [[[647|3]]] vgl: Familiaris Consortio [[[267|37]]] Paus Franciscus heeft het belang van de opvoeding bij het doorgeven van het geloof onderstreept: “De ouders zijn volgens een woord van de heilige Augustinus niet alleen geroepen de kinderen tot leven voort te brengen, maar hen ook naar God te brengen, opdat zij door het doopsel opnieuw worden geboren als kinderen van God, de gave van het geloof ontvangen”. Lumen Fidei [[4200|43]]

Bij haar pastorale activiteit is de Kerk geroepen om de gezinnen te helpen in hun opvoedende taak, te beginnen bij de christelijke initiatie. Catechese en parochiële vorming zijn onontbeerlijke instrumenten om het gezin in deze opvoedende taak te ondersteunen, in het bijzonder ter gelegenheid van de voorbereiding op doopsel, vormsel en eucharistie. Naast gezin en parochie wordt de vruchtbaarheid zichtbaar van het getuigenis van de groepen van gezinsspiritualiteit en lekenverenigingen, waarbinnen er steeds meer toe neigt om een “dienst voor echtparen” te ontwikkelen, waar zij die verantwoordelijk zijn voor de vorming van gezinnen de groei van de huiskerk voortzetten door middel van persoonlijke ontmoetingen en ontmoetingen tussen gezinnen, waarbij vooral zorg wordt besteed aan het gebed.

De christelijke opvoeding in het gezin komt vóór alles tot stand door middel van het levensgetuigenis van de ouders ten overstaan van de kinderen. In enkele antwoorden wordt eraan herinnerd dat de manier van het doorgeven van het geloof niet verandert in de tijd, ook al past zich dit aan aan de omstandigheden: de weg van heiliging van het echtpaar; persoonlijk gebed en gebed in het gezin; luisteren naar het Woord en getuigenis van liefde. Daar waar men deze levensstijl beleeft, is het doorgeven van het geloof verzekerd, ook als de kinderen worden blootgesteld aan een tegengestelde druk.

De uitdaging van de christelijke opvoeding en van het doorgeven van het geloof wordt in veel landen vaak gekenmerkt door de diepgaande verandering in de relatie tussen de generaties, die de communicatie van waarden in de werkelijkheid van het gezin bepaalt. In het verleden lag deze relatie ten grondslag aan een geloofsleven dat werd gedeeld en als erfgoed tussen de ene en de andere generatie werd gecommuniceerd. Alle episcopaten en zeer veel opmerkingen wijzen op de diepgaande veranderingen in dezen en de invloed ervan op de verantwoordelijkheid van het gezin voor de opvoeding; ook als het onvermijdelijk is verschillen op te merken al naar gelang de traditionele elementen die nog aanwezig zijn in de eigen maatschappij, of ontwikkelingen van secularisatieprocessen. De episcopaten van West-Europa herinneren eraan hoe in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw er een hevig conflict tussen de generaties is geweest. Vandaag lijken de ouders, misschien ook onder invloed van die ervaringen, veel voorzichtiger in het aanzetten van hun kinderen tot een religieuze praktijk. Juist op dit terrein tracht men meer conflicten te vermijden dan ze onder ogen te zien. Bovendien voelen de ouders zelf zich vaak aangaande religieuze thema’s onzeker, zodat ze juist bij het doorgeven van het geloof met de mond vol tanden staan en deze taak, ook al vinden ze hem belangrijk, overlaten aan religieuze instituten. Dit lijkt te getuigen van een zwakheid van volwassenen en vooral van jonge ouders, wanneer het erom gaat met vreugde en overtuiging de gave van het geloof door te geven.

Uit de antwoorden komt naar voren hoe de katholieke scholen op de verschillende niveaus een belangrijke rol vervullen in het doorgeven van het geloof aan de jongeren en een grote hulp zijn voor de opvoedende taak van de ouders. Er wordt aanbevolen dat zij worden uitgebreid en door de hele kerkgemeenschap worden gesteund. Dat blijkt in het bijzonder van belang in de situaties waarin de staat zich in het bijzonder mengt in de processen van de opvoeding door te trachten het gezin wat zijn eigen verantwoordelijkheid voor de opvoeding betreft buiten spel te zetten. In die zin brengt de katholieke school de vrijheid van opvoeding tot uitdrukking door het primaatschap op te eisen van het gezin als werkelijk subject van het opvoedkundig proces, waaraan alle andere figuren die in het spel zijn in de opvoeding, moeten bijdragen. Er wordt om een grote samenwerking tussen gezinnen, scholen en christelijke gemeenschappen gevraagd.

De taak van het gezin in het doorgeven van het geloof en de opvoeding tot het geloof wordt nog meer als belangrijk gevoeld in de streken waar de Christenen in de minderheid zijn, zoals door de episcopaten van het Midden-Oosten in herinnering wordt gebracht. Een droevige ervaring wordt gesignaleerd in de antwoorden die afkomstig zijn uit de landen in Oost-Europa: de oudere generaties hebben geleefd onder het socialisme na de christelijke grondslagen te hebben ontvangen vóór de komst van dat regiem. De jonge generatie is daarentegen opgegroeid in een postcommunistisch klimaat, gekenmerkt door sterke seculariseringsprocessen. Dit alles heeft het doorgeven van het geloof negatief beïnvloed. De jonge generaties zijn hoe dan ook vooral gevoelig voor het voorbeeld en het getuigenis van de ouders. In het algemeen zijn de gezinnen die aan kerkelijke bewegingen deelnemen, het meest actief, wanneer het erom gaat te trachten het geloof aan de jonge generaties door te geven. In enkele antwoorden vindt men een zekere opvoedkundige paradox met betrekking tot het geloof: in verschillende kerkelijke omstandigheden zijn het niet de ouders die het geloof doorgeven aan de kinderen, maar omgekeerd de kinderen die door het te omarmen het meedelen aan ouders die reeds lang geleden de christelijke praktijk hebben verlaten.

Als het doorgeven van het geloof en de christelijke opvoeding niet te scheiden lijken van een authentiek getuigenis van leven, dan begrijpt men hoe moeilijke situaties binnen het gezin de complexiteit van het opvoedkundig proces versterken. In deze zin dient er meer pastorale aandacht omtrent de christelijke opvoeding te worden geschonken aan de gezinsomstandigheden waarin de kinderen in het bijzonder te lijden kunnen hebben onder de situatie van de ouders, die als ongeordend wordt gedefinieerd. Wat dit betreft, is het gebruik van uitdrukkingen wenselijk die niet het idee van afstand geven, maar van integratie; die in grotere mate het idee van welkom zijn, liefde en kerkelijke begeleiding kunnen overdragen, zodat vooral in betreffende kinderen en jongeren niet de indruk wordt gewekt van een afwijzing of discriminatie van hun ouders, in het bewustzijn dat de situaties “ongeordend” zijn, niet de personen.

Het huidige panorama van de opvoeding is enigszins complex en veranderlijk. Er zijn streken waar het katholieke geloof grote instemming blijft vinden, maar waar het aantal kinderen en jongeren die geboren en opgegroeid zijn in gewone gezinnen, een duidelijke daling vertoont. In andere streken moeten de particuliere Kerken andere opvoedkundige uitdagingen trotseren in een context waarin de buitenechtelijke vormen van samenleven, homoseksualiteit of burgerlijke huwelijken niet geoorloofd zijn, hoewel de Kerk echter in verschillende gradaties deze moeilijke of ongeordende toestanden intussen overal tegenkomt. Dit verschijnsel neemt toe ook daar waar de tegenwoordigheid van gezinnen met twee ouders die regulier verenigd zijn in een kerkelijk huwelijk, nog aanzienlijk is.

Uit de antwoorden komen naar aanleiding van ongeordende toestanden en hun invloed op de opvoeding drie elementen naar voren. Omtrent de verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht constateert men uit de antwoorden dat deze, nog tot “liberaal-progressieve” landen beperkte realiteit voor het ogenblik geen specifieke pastorale vragen oproept. Er is reeds gewezen op enkele pastorale aanwijzingen aan het einde van deel twee. Een tweede element dat in overweging moet worden genomen, is het huidige bestaan en toenemen van eenoudergezinnen: vaak betreft het moeders die in armoedige omstandigheden voor hun kinderen moeten zorgen. Het verschijnsel stelt vooral vragen aan de fijngevoeligheid van de Kerken van Latijns-Amerika en van Azië, waar niet zelden deze moeders gedwongen worden de opvoeding van de kinderen toe te vertrouwen aan de familieclan. Op de derde plaats is in het Zuiden van de wereld het verschijnsel van de “straatkinderen” zeer belangrijk: zij worden door de ouders in moeilijkheden aan hun lot overgelaten, zijn wees door de gewelddadige dood van hun ouders, soms worden zij toevertrouwd aan hun grootouders.

In het algemeen komt uit een analyse van de antwoorden het idee naar voren dat de ouders in ongeordende situaties zich tot de Kerk wenden met een zeer verschillende houding, al naar gelang de gevoelens en motiveringen die hen bezielen. De een heeft veel respect en vertrouwen jegens de Kerk en de ander laat daarentegen een negatieve houding zien op grond van schaamte over de gemaakte keuzes, of weer een ander aarzelt te naderen uit vrees te worden afgewezen of gemarginaliseerd. Terwijl sommigen denken dat de kerkgemeenschap hen kan begrijpen en welwillend kan opnemen ondanks hun mislukkingen en moeilijkheden, beoordelen anderen de Kerk als een instelling die zich teveel bemoeit met de levensstijl van de mensen, of zijn zij ervan overtuigd dat zij een soort voogd is die opvoeding en begeleiding moet garanderen, maar zonder al te veel pretenties te hebben.

Het belangrijkste en meest verbreide verzoek dat ouders in deze levensomstandigheden richten tot de particuliere Kerk, betreft de toediening van de Sacramenten aan de kinderen, vooral het doopsel en de eerste communie, met één duidelijke moeilijkheid echter, dat het verschuldigde belang en de juiste waarde wordt toegekend aan de godsdienstige vorming en de deelname aan het parochiële leven. Velen weten dat de catechese een voorwaarde is om de Sacramenten te ontvangen, maar zij beschouwen deze meer als een verplichting, een formaliteit of een compromis dat men moet aanvaarden, opdat het kind datgene kan ontvangen waarom wordt gevraagd. De antwoorden maken erop attent dat men vaak terughoudendheid en desinteresse ontmoet van de kant van de ouders ten opzichte van het door de gemeenschappen voorgestelde traject van christelijke vorming. Het gevolg is dat de ouders, als ze kunnen, het vaak vermijden deel te nemen aan de wegen die voor de kinderen en hen zijn voorzien en zich rechtvaardigen met redenen van tijd en werk, terwijl het vaak onverschilligheid en het zoeken naar gemakkelijkere en snellere oplossingen betreft. Soms leggen zij ook een negatieve houding aan de dag ten opzichte van de eisen van de catechisten. In andere gevallen is hun onverschilligheid duidelijk, omdat zij altijd passief blijven ten opzichte van welk initiatief dan ook en zich niet engageren in de godsdienstige opvoeding van hun kind.

Wat uit de analyse van de gegevens naar voren komt is dat zeer veel van deze ouders, evenals overigens een groot gedeelte van de katholieke regulier gehuwde ouders, voor de kinderen vragen om de initiatie in de Sacramenten om niet met een gewoonte, een typisch gebruik van de maatschappij te breken. Het Sacrament vertegenwoordigt voor velen nog een traditioneel feest, waarom zij meer om zich te conformeren aan een gewoonte in de familie en de maatschappij dan uit overtuiging vragen. Er zijn echter ook ouders die het geloof oprecht wensen door te geven aan hun kinderen en zich daarom toevertrouwen aan de routes van vorming die de parochie voorstelt met het oog op de toediening van de Sacramenten. Soms vragen zij zelf om te worden geholpen uit situaties te komen die hen zwak maken, zijn zij bereid om een authentieke weg van spiritualiteit te beginnen en wensen zij actief deel te nemen aan het leven van de Kerk door zich te laten betrekken bij het catechetisch-sacramenteel traject van hun kinderen. Niet zeldzaam zijn de gevallen waarin de ouders opnieuw het geloof op een meer zuivere wijze opnieuw ontdekken en zij soms uiteindelijk zelfs vragen om het huwelijk na jaren van samenleven.

Uit de antwoorden zijn ook andere soorten van verzoeken naar voren gekomen die de ouders in ongeordende situaties tot de Kerk richten. In bepaalde culturele omstandigheden gebeurt het dat zij om de Sacramenten voor de kinderen vragen om redenen van bijgeloof of om te vermijden dat zij in het heidendom blijven steken. In andere omstandigheden richten zij zich tot de plaatselijke priesters om eenvoudigweg een economische of opvoedkundige ondersteuning te ontvangen. Over het algemeen neemt de vraag naar het vormsel voor de eigen kinderen af, vooral in de meer geseculariseerde landen. Het idee verspreidt zich dat het goed is kinderen de vrijheid en de verantwoordelijkheid toe te staan om het traject van de initiatie in het christelijk leven te beginnen. Een moeilijkheid doet zich voor, wanneer gescheiden ouders het niet eens zijn met betrekking tot het traject van christelijke initiatie van het kind; in deze gevallen is de Kerk geroepen een belangrijke rol van bemiddeling door middel van begrip en dialoog op zich te nemen.

Wat het verzoek om katholiek godsdienstonderwijs voor de eigen kinderen betreft, ziet men uit de binnengekomen antwoorden en opmerkingen twee soorten. Enerzijds zijn er gevallen waarin het mogelijk is buiten de parochiecatechese wel of niet gebruik te maken van katholiek godsdienstonderwijs op school. Over het algemeen kiezen voor dit verzoek ook ouders die in ongeordende situaties leven, en vooral in Europa velen onder niet-katholieken of niet-gedoopten. In de loop van de laatste jaren is in enkele streken van de Europese landen het aantal gegroeid van degenen die zich hebben opgegeven voor het katholiek godsdienstonderwijs op openbare scholen. Anderzijds zijn er enkele basisschoolsystemen (zoals dat van Australië) die de mogelijkheid bieden van een goede geloofsopvoeding en van geloofsonderricht bieden. In deze gevallen maken veel ouders in ongeordende situaties, wanneer het kind gedoopt wordt, gemakkelijk gebruik van de mogelijkheid om de door dezelfde school aangeboden programma’s van christelijke vorming die op het ontvangen van de Sacramenten voorbereiden, te volgen zonder deel te hoeven nemen aan de trajecten van de parochiecatechese. Weer anders is de werkelijkheid van de katholieke scholen en colleges die aanwezig en actief zijn op alle continenten. Hier kunnen de kinderen van ouders in ongeordende situaties zich opgeven zonder voorafgaande voorwaarden. Het blijkt immers dat zij zich graag hiertoe richten, vooral omdat zij weten dat zij ondersteuning en medewerking zullen ontvangen bij de opvoeding van de kinderen. In Afrika zijn de katholieke scholen belangrijke plaatsen voor de christelijke opvoeding van de kinderen. In de antwoorden wordt schaars ingegaan op de invloed van het katholiek godsdienstonderwijs in het traject van de geloofsopvoeding. Er wordt gewezen op pogingen tot samenwerking tussen parochiecatechese, schoolactiviteiten en katholiek onderwijs door meer op dit terrein werkzaam te zijn. Dit lijkt de weg te zijn die moet worden bevorderd vooral daar waar het katholiek godsdienstonderricht zich beperkt tot het intellectuele aspect.

De particuliere Kerken hebben zich ervoor ingezet om de gezinnen en met hen ook de ongeordende situaties te begeleiden. Wanneer de ouders gewoonlijk na een verwijdering van de Kerk weer naderen en de kerkgemeenschap weer vragen om een Sacramentele voorbereiding voor hun kinderen, is de vruchtbaarste benadering die in de antwoorden wordt geregistreerd, die van de opname zonder vooroordelen. Dat betekent dat respect, welwillende openheid en luisteren naar menselijke en geestelijke behoeften fundamentele houdingen blijken om een gunstige en geschikte omgeving te creëren voor de verkondiging van de evangelische boodschap. Onder de doeltreffende en veelbetekenende kerkelijke ervaringen die erop gericht zijn het traject van deze ouders te ondersteunen, worden naar voren gebracht: de gemeenschappelijke en de gezinscatechese; de bewegingen ter ondersteuning van de huwelijkspastoraal; de zondagsmis; de bezoeken van families; de gebedsgroepen; de volksmissies; het leven van de kerkelijke basisgemeenschappen; de Bijbelgroepen; de activiteiten en de pastoraal van de kerkelijke bewegingen; de christelijke vorming die de ouders wordt geboden van de kinderen en jongeren die de talrijke colleges en centra van katholieke opvoeding, vooral in Latijns-Amerika, bezoeken. Dikwijls zijn het de kinderen die de ouders evangeliseren.

Ondanks hetgeen is gezegd, wordt er in niet weinig antwoorden opgemerkt dat de huidige pastoraal van de Kerk niet altijd in staat is om adequaat deze specifieke situaties te begeleiden. Het pastorale handelen zou vernieuwing nodig hebben, creativiteit en vreugde om indringender en meer proactief te zijn in het creëren van een relatie van osmose tussen vorming van de kinderen, geloofsopvoeding van de ouders en gemeenschapsleven. Er bestaan nieuwe initiatieven die in deze richting gaan: ogenblikken van vorming, van gebed en retraite, bestemd voor de ouders, dikwijls tegelijkertijd met de Sacramentele catechese van de kinderen; de “scholen voor ouders”; de catechetische programma’s betreffende gezinsmoraal en seksuele moraal; de gelegenheid om meer echterparen die willen trouwen, bijeen te brengen in eenzelfde huwelijksviering (mass-marriage) om ook aan het financieel aspect tegemoet te komen, dat soms het verzoek om een huwelijk vertraagt en ontmoedigt, zoals bijvoorbeeld in Nigeria en Zuid-Afrika. Enkelen wijzen erop dat het in ieder geval om een nog niet volledig gestructureerd aanbod gaat.

Uit de antwoorden op de enquêtes komt naar voren dat, als enerzijds de begeleiding van de ouders afhangt van de bereidheid zich erbij te laten betrekken en te laten leiden, hun zorg vooral voortkomt uit een gevoel van verantwoordelijkheid, uit de bezorgdheid van de plaatselijke priesters en hun vermogen de hele parochiegemeenschap zo veel mogelijk erbij te betrekken. In de Duitse parochies worden bijvoorbeeld zowel de kinderen als de ouders begeleid door een groep catechisten die hen gedurende heel het catechetisch traject begeleiden. In de grote steden lijkt het ingewikkelder om erin te slagen een op de persoon gerichte pastorale benadering te realiseren. In ieder geval vormt de mogelijkheid om deze zusters en broeders met diepgaande aandacht te benaderen, hen te volgen, naar hen te luisteren, hen te helpen de vragen die hun ter harte gaan, tot uitdrukking te brengen, hun een weg voor te houden die opnieuw het verlangen doet ontstaan naar een verdiepen van de relatie met de Heer Jezus, ook door middel van authentieke gemeenschapsbanden, een uitdaging. De reeds bestaande initiatieven zouden moeten worden gestimuleerd, zoals het initiatief dat wordt bevorderd door enkele Zuid-Amerikaanse bisschoppenconferenties, die materiaal ontwikkelen en aanbieden voor de vorming om deze ouders te helpen bij de opvoeding van de kinderen.

De particuliere Kerken weten goed dat niet de kinderen en jongeren schuld hebben aan de keuzes of het leven van de eigen ouders. Daarom worden de kinderen overal zonder onderscheid ten opzichte van de anderen met dezelfde liefde en aandacht ontvangen. Het aanbod van christelijke vorming dat hun wordt gedaan, verschilt niet van de initiatieven van catechese en pastorale activiteit die gericht zijn op de kinderen van de hele gemeenschap: de catechese; de gebedsscholen; de initiatie in de liturgie; de groepen, in het bijzonder de kindermissie in Latijns-Amerika; de scholen voor Bijbels toneel en de parochiekoren; de parochiescholen en parochiekampen; de jongerengroepen. Er wordt opgemerkt dat er geen bijzondere activiteiten zijn die deze kinderen tot steun kunnen zijn om hun wonden te laten helen of te verwerken. Wenselijk is het bevorderen van trajecten ten gunste van hen, een organisatie van trajecten ter ondersteuning, vooral in de moeilijke periode van het uit elkaar gaan en de scheiding van de ouders, een ogenblik waarin zij moeten blijven hopen op een gezinsverband ondanks het feit dat de ouders uit elkaar gaan. In een bisdom in Noord-Europa, waar het aantal kinderen van gescheiden ouders zeer hoog is, organiseren enkele pastoors om aan de problemen van deze gezinsomstandigheden en de moeilijkheden van deze kinderen die het weekend niet altijd aan de catechese kunnen deelnemen, tegemoet te komen een catechese om de veertien dagen, zodat de kinderen altijd kunnen deelnemen zonder zich anders te voelen.

Behalve door parochies, verenigingen en bewegingen wordt er een waardevolle bijdrage voor deze ouders en hun kinderen geleverd door het apostolaat van de instituten van vrouwelijke religieuzen, vooral daar waar er vormen van uiterste armoede, religieuze onverdraagzaamheid of uitbuiting van de vrouw zijn; door het Werk van de Verspreiding van het Geloof, dat bijdraagt aan de christelijke opvoeding en vorming van kinderen, ook van kinderen met ouders in een ongeordende situatie, door middel van gewone en buitengewone hulp.

Voor de weg van voorbereiding op de Sacramenten en de sacramentele praktijk houdt men zich aan hetgeen wordt aangegeven door de canonieke normen, de bisschoppenconferenties en de diocesane richtlijnen. Er wordt niet voorzien in een weg van voorbereiding die anders is dan die van de kinderen van reguliere gezinnen. Daarom volgt men in het algemeen het klassieke traject, dat voorziet in de voorbereiding op het Sacrament van het Doopsel door middel van ontmoetingen met de ouders; hierop volgt de geordende en voortschrijdende catechese volgens de leeftijd voor de voorbereiding in ongeveer drie of vier jaar op de andere Sacramenten van de christelijke initiatie, altijd indien de ouders vragen dat de kinderen ze mogen ontvangen. Na het Vormsel gaat in enkele bisdommen het traject van de vorming verder met pastorale ervaringen zoals de plechtige communie en specifieke initiatieven voor jongerengroepen. In het algemeen maakt men na het Vormsel een abrupte daling mee in de frequentie, die soms te wijten zijn aan een weinig op de jongeren afgestemde catechese, of aan het nalaten van de Sacramentele praktijk, die toe te schrijven is aan een geringe persoonlijke motivering. Dit bevestigt de ontbrekende verankering in het geloof en het gebrek aan op de persoon gerichte begeleiding. De verschillen die er zijn tussen de particuliere Kerken en de verschillende katholieke Oosterse Kerken inzake deze thema’s kunnen behalve met pastorale keuzes die nieuwe wegen van begeleiding zouden moeten aanmoedigen en openen, verband houden met de volgorde waarin de Sacramenten worden toegediend, met de leeftijd waarop zij kunnen worden ontvangen of met de organisatie van de catechetische programma’s.

Er zijn er die de inzet ondersteunen om de Sacramenten niet bij voorbaat op een vaste leeftijd te vieren, maar rekening houdend met de geestelijke rijpheid van de kinderen, hoewel een dergelijke praktijk niet zelden moeilijkheden tussen ouders veroorzaakt. In andere gevallen ontvangen kinderen van ongeordend samengestelde gezinnen het Doopsel na 3-4 jaar catechese, op een de leeftijd waarop hun kameraadjes toegelaten worden tot de Eerste Communie, zoals dat bijvoorbeeld bepaald is door enkele Afrikaanse bisschoppenconferenties. Wanneer de ouders vragen om het Doopsel voor hun kinderen, maar zich in een situatie van samenleven bevinden, zijn er Kerken waar men kiest voor een persoonlijke begeleiding van de ouders alvorens het Sacrament toe te dienen aan de kleinen, met onderricht dat hen begeleidt om weer tot de Sacramenten te naderen, tot aan de viering van het huwelijk toe. Pas na enkele jaren zullen de kinderen het Doopsel ontvangen. Deze praktijk bestaat in enkele Afrikaanse en Arabische landen. In andere landen zou pastoraal rigorisme omtrent het morele niveau van het leven van de ouders het risico met zich meebrengen kinderen ten onrechte de Sacramenten te weigeren en ten onterechte te discrimineren tussen verschillende moreel onaanvaardbare situaties (bijvoorbeeld de kinderen straffen voor de ongeldigheid van het huwelijk van de ouders, maar geen rekening houden met de situatie van de ouders die leven van misdaad en uitbuiting). Er zijn weinig gevallen waarin men verwijst naar het catechumenaat voor kinderen.

De moeilijkheden die zich openbaren naar aanleiding van de Sacramentele praktijk, richten de aandacht op delicate aspecten en problemen voor de praktijk van de particuliere Kerken. Met betrekking tot het Sacrament van het Doopsel klaagt men bijvoorbeeld de houding van tolerantie aan waarmee het soms wordt toegediend aan de kinderen van ouders in een ongeordende situatie, zonder een traject van vorming. Aangaande hetzelfde thema constateert men gevallen waarin het traject van christelijke initiatie wordt geweigerd, omdat een van de ouders in een ongeordende situatie leefde. In de antwoorden verschijnt meermalen een verwijzing naar het sterke ongenoegen van ouders niet tot het Sacrament van Verzoening en de Eucharistie te mogen naderen, terwijl de kinderen worden uitgenodigd om deel te nemen aan de Sacramenten. Een dergelijk ongenoegen wordt gevoeld in verhouding tot het wel of niet begrijpen van de zin van het niet toelaten, alleen negatief opgevat of als deel uitmakend van een mogelijk traject van genezing.

Steeds noodzakelijker lijkt een pastoraal met invoelingsvermogen, die wordt geleid door het respect voor deze ongeordende situaties en die in staat is een daadwerkelijke steun te bieden aan de opvoeding van de kinderen. Men wordt de noodzaak gewaar van een betere, permanente en meer indringende begeleiding naar de ouders toe die in deze situaties leven. Daar het aantal van hen die ter gelegenheid van de voorbereiding van de kinderen op de Sacramenten weer tot het geloof terug te keren, zou men op lokaal niveau moeten nadenken over gepaste wegen voor herontdekking en verdieping van het geloof, die een adequate voorbereiding en een passende pastorale activiteit zouden vereisen. Een veelbetekenend signaal is dat omtrent het opnieuw begrijpen van de waarde en de rol die peter en meter krijgen in de weg van het geloof van kinderen en jongeren. De suggesties die betreffende dit thema naar voren komen, gaan van de noodzaak om de criteria te heroverwegen voor hun keuze, die steeds moeilijker wordt gemaakt door het groeiend aantal personen in ongeordende toestanden, tot de noodzaak om de catechese aan ouders en peters en meters te stimuleren of in gang te zetten, wanneer men het hoge percentage in aanmerking neemt van hen die zelfs geen besef hebben van de betekenis van het Sacrament. Een specifieke pastorale begeleiding zal moeten worden gewijd aan de gemengde huwelijken en huwelijken met een verschil in eredienst, die vaak relevante moeilijkheden bij de religieuze opvoeding van de kinderen tegenkomen.

Van de kant van de bisschoppenconferenties vraagt men zich af of het niet mogelijk is in iedere christelijke gemeenschap echtparen te vormen die het traject van de groei van personen die als geschikte meter en peter authentiek geïnteresseerd zijn, kunnen begeleiden en ondersteunen. In streken waar catechisten een belangrijke en delicate rol vervullen, wordt gesuggereerd dat zij met meer inzet worden gevormd en met grotere onderscheiding worden gekozen, aangezien de gevallen van catechisten die in ongeordend huwelijk leven, verdeeldheid en verbijstering opwekken. Men wijst erop dat de Kerk meer de kwaliteit van het catechetisch aanbod in overweging zou moeten nemen en men vraagt om een betere vorming voor de catechisten om getuigen van een geloofwaardig leven te zijn. Men merkt ook de noodzaak op van een dieper gaande noodzaak van een voorbereiding op de Sacramenten door middel van de evangelisatie van de personen: men zou meer moeten werken aan een initiatie in het geloof en het leven. Men vraagt dat er een pastoraal voor de ouders in de categorie die gaat van het doopsel tot de eerste communie van het kind, wordt gegarandeerd. Men stelt voor op het niveau van dekenaten-vicariaten ontmoetingen te organiseren voor degenen die leven in problematische gezinsomstandigheden of deze onder ogen moeten zien en samen geroepen zijn de kinderen tot het geloof op te voeden.

Katholieke scholen hebben een grote verantwoordelijkheid jegens deze kinderen, tieners, jongeren, kinderen van paren in ongeordende toestanden, die intussen daarin in groten getale aanwezig zijn. De opvoedende schoolgemeenschap zou in dezen steeds meer de rol van het gezin moeten vervangen door een gastvrije atmosfeer te creëren die in staat is Gods gelaat te laten zien. Het is, hoe dan ook, wenselijk dat de voorbereiding op de Sacramenten tot stand komt door een daadwerkelijke samenwerking tussen parochie en katholieke school om het gevoel van te behoren tot de gemeenschap te versterken. Men vraagt dat op alle kerkelijke niveaus de wegen van vorming en opvoeding tot liefde, genegenheid en seksualiteit voor kinderen, tieners en jongeren kunnen worden gestimuleerd. Het voorstel van nieuwe modellen van huwelijkse heiligheid zou de groei van de personen kunnen bevorderen binnen een goede gezinsopbouw in zijn structuren van bescherming, opvoeding en liefde.

In de gevallen van enkele moeilijke situaties, bijvoorbeeld van echtparen van vluchtelingen of migranten, zou de Kerk vóór alles materiële en psychologische ondersteuning moeten bieden door hulp te bieden in het onderwijs en het voorkomen van misbruik of uitbuiting van minderjarigen. In het geval van “nomaden”, die in het algemeen om het Sacrament van het Doopsel voor hun kinderen vragen, zouden de particuliere Kerken zich intensiever moeten inzetten voor een geestelijke begeleiding van het gezin, opdat het hele circuit van de christelijke initiatie kan worden voltooid.

Het uitgebreide materiaal dat is binnengekomen bij het secretariaat van de bisschoppensynode is geordend in dit Instrumentum laboris [5170] om de voorziene vergelijking en uitdieping te bevorderen gedurende de 3e Algemene Bijzondere Vergadering van de Bisschoppensynode [d:251]. Zeker, de rijkdom van hetgeen ligt vervat in de antwoorden en opmerkingen is veel groter dan wat hier wordt voorgelegd om een eerste referentiepunt voor de synodale dialoog te bieden. De drie grote terreinen waarop de Kerk het debat wil ontwikkelen om te komen tot aanwijzingen die beantwoorden aan de nieuwe, in het volk van God aanwezige vragen, zijn, hoe dan ook, die welke hier worden genoemd: het Evangelie van het gezin dat moet worden voorgehouden in de huidige omstandigheden; de gezinspastoraal die moet worden uitgediept ten opzichte van de nieuwe uitdagingen; de generatieve en educatieve relatie van de ouders ten opzichte van hun kinderen.

Wij sluiten deze tocht waarop wij in de binnengekomen antwoorden en opmerkingen vreugde en hoop, maar ook onzekerheid en lijden hebben ontmoet met terug te keren naar de bronnen van geloof, hoop en liefde: wij vertrouwen ons toe aan de Heilige Drie-eenheid, mysterie van absolute liefde, dat zich heeft geopenbaard in Christus en dat ons is meegedeeld door middel van de Heilige Geest. De liefde van God straalt op bijzondere wijze in het gezin van Nazareth, een punt van zekere referentie en troost voor ieder gezin. Hierin schittert de ware liefde waarop al onze gezinnen de blik moeten richten om licht, kracht en troost daaruit te putten. Aan het Heilig Gezin van Nazareth willen wij de 3e Bijzondere Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode [d:251] toevertrouwen met de woorden van Paus Franciscus: