Godsdienstigheid en agnosticisme van de hedendaagse mens - Christus is de oplossing!

Wij stellen, dat de moderne mens, leerling en meester in het wetenschappelijk onderzoek, aan het slot van zijn mentale inspanning niet geheel bevredigd kan zijn, want het menselijk denken is erop gericht niet alleen de dingen te leren kennen, maar ook de redenen, het waarom, de wezenlijke oorzaken ervan te ontdekken. Hoe dieper onze geest binnendringt in het onbegrensde domein van onderzoek en ontdekking, hoe sterker wij op een gegeven ogenblik worden gedreven tot twee achtereenvolgende en steeds dieper verontrustende vragen. Eerst een bespiegelende (filosofische, metafysische) vraag: Wat ligt er in de diepten van deze dingen, die enerzijds woordeloos en passief zijn - hun wezen -, anderzijds welbespraakt en actief - de beginselen en wetten waarvan ze zijn doortrokken? We worden, met andere woorden, gekweld door de behoefte aan een verklaring die binnen in de dingen zelf moet liggen, zoals het geheim van een raadsel, en er buiten om en boven uit moet gaan; het is de uiterste zelfkwelling van het verstand, de religieuze kwelling (het verstand dat op zoek is naar geloof; terwijl de heilige Anselmus later zal zeggen: 'het geloof is op zoek naar begrip'). De tweede vraag is van praktische (of liever psychologische en morele) aard: de zoeker vraagt zich af: Waartoe dient voor mezelf, voor mijn leven, voor mijn persoonlijk lot heel die kosmos? Is het een onmetelijke woestenij of een woning voor mijn leven? Wat heb ik voor mijn geest, voor mijn innerlijke behoefte aan waarheid, liefde, geluk aan al die encyclopedische wetenschappelijke rijkdommen? En hun verbijsterende technische toepassingen zelf, maken zij mij meer mens, beter, gelukkiger? Wat heb ik eraan, als ze niet zijn betrokken op het probleem van mijn persoonlijke existentie, mijn onafwijsbare onsterfelijkheid?

In deze diepzinnige, onverbiddelijke vragen wortelt de godsdienstige behoefte, de natuurlijke godsdienstigheid, welke thans velen zoeken te onderdrukken en te verstikken, als een versnippering van de geest, een afdwalen uit de heldere, concrete positieve zone van het moderne weten. Maar de mens blijft mens: willen we hem niet onderdrukken, niet beroven van zijn ware geestelijke dimensies, dan moeten we hem niet beroven van zijn wiekslag om in vogelvlucht het materialistische, positivistische panorama te overzien; dan moeten we hem niet opsluiten in de enge, donkere cel van het atheïsme dat nergens een verklaring voor geeft en, integendeel, van heel de kosmos een angstwekkend mysterie maakt. Die geest met zijn wetenschappelijke en culturele ontwikkeling zullen we liever moeten trainen voor een transcendente inspanning: een vlucht in de hemel van het religieuze licht, de religieuze onmetelijkheid. We zullen onze wereld van studie en arbeid moeten wennen aan het verlangen en zoeken naar God. 'Spiritum nolite extinguere' - 'blus de geest niet uit' (1 Tess. 5, 19) [b:1 Tess. 5, 19]. De godsdienst is de adem die de moderne mens steeds meer nodig heeft: om te leven!

Maar hiermee is het menselijk drama niet ten einde. Hier begint, integendeel, een hunkering die uitzichtloos zou kunnen zijn. Om deze hunkering te kunnen stillen, heeft men op zich niet genoeg aan de godsdienstigheid, dat wil zeggen, aan de houding en de bereidheid van de mens om God te verwerven. De godsdienstigheid is een kreet tot de mysterieuze onmetelijke ruimten van het Zijn, maar hij heeft geen zekerheid, dat hij een antwoord zal krijgen in evenredigheid aan de reikwijdte van zijn verlangens. Hij heeft, integendeel, niet genoeg aan dat weinige of liever dat vele dat hij, als natuurlijke bron van kennis, te weten kan komen over het goddelijke (zoals het bestaan van God vgl: De fide et ratione [[[4999|(5-6)]]] vgl: Gravissimas inter [[[5001|(7)]]] vgl: Humani Generis [[[470|2]]]). De handen tot God opheffen, is de mens niet genoeg, hij wil Hem bereiken, Hem ontmoeten, met Hem een wederzijdse, waarlijk religieuze betrekking aangaan ... Kan hij dat ook? Hier doemt een verwarrend schouwspel op voor ons oog: dat van de godsdiensten; van de godsdiensten die de mens heeft uitgedacht; soms werkelijk stoutmoedige, nobele pogingen, soms en in groter aantal een ijdel pogen, fantastisch, bijgelovig, duivels zelfs; we staan voor het probleem, wat te denken van het feit, dat er in de wereld en de wereldgeschiedenis vele, talloze godsdiensten bestaan. Hoe moet ons oordeel luiden?

De leer van het Concilie
Hieromtrent geeft het concilie ons lichtende lessen. De mensheid is één; één zal de waarheid moeten zijn, dat wil zeggen, de godsdienst, die de mensheid in een authentieke betrekking met God brengt. Maar het feit valt niet te ontkennen: er zijn talloze godsdiensten. 'De mensen', zegt het concilie, 'verwachten van de verschillende godsdiensten een antwoord op de verborgen raadselen van het mens-zijn, die evenals vroeger ook thans de harten van de mensen diep beroeren ... De katholieke Kerk verwerpt niets van wat in deze godsdiensten waar en heilig is .. .' Nostra Aetate [[610|1-2]] We weten, hoe we ons moeten gedragen. Maar dit gebeurt: dat, terwijl er in onze dagen een toenemende culturele belangstelling groeit voor de verschillende godsdiensten - men zie de zwaarlijvige encyclopedieën die er de laatste tijd over zijn gepubliceerd (in Italië bijvoorbeeld die van pater Pietro Tacchi Venturi en die welke aan het verschijnen is, onder leiding van Alfonso Di Nola en gecoördineerd door Mario Gozzini) -, tegelijk het godsdienstig agnosticisme toeneemt, dat wil zeggen, de twijfel, ja de onverschilligheid en de ontkenning tegenover de objectieve inhoud van iedere godsdienst, de onze niet uitgesloten. In het beste geval zien we onder onze ogen zich het avontuur van Paulus te Athene herhalen, geciteerd als een zeer bekwame inleiding, bij zijn toespraak op de Areopaag: 'Mannen van Athene - zegt hij - ik zie aan alles hoeveel ontzag gij hebt voor hogere wezens. Want toen ik rondliep en bekeek wat gij zoal vereert, ontdekte ik zelfs een altaar met het opschrift: Aan een onbekende god. Welnu, wat gij vereert zonder het te kennen, dat kom ik u verkondigen' (Hand. 17, 22-23) [b:Hand. 17, 22-23].

Dit, beminde toehoorders, is een feit van uitzonderlijk belang, want het leert ons twee dingen van uiterst belang. Het eerste is, om zo te zeggen, een kwestie van recht, en wel: aan de subjectieve godsdienstzin van de mens moet een positieve, werkelijk objectieve godsdienst beantwoorden. En het tweede is het volgende: wat er authentiek en volledig aan beantwoordt, is alleen de christelijke godsdienst. Om deze spil draait de mensengeschiedenis; hier ontmoeten we de realiteit van het menselijk lot. Zoals steeds moeten we ook nu weer met het jongste Concilie Nostra Aetate [[610|1-2]] verkondigen: 'Christus is de weg, de waarheid en het leven, in wie de mensen de volheid van het godsdienstig leven vinden en in wie God alles met zich heeft verzoend'. (2 Kor. 5, 18-19) [[b:2 Kor. 5, 18-19]]

Hoop op de jongeren
Wij zijn ons ervan bewust iets geweldigs te zeggen. Voor een denkend mens is de overgang van agnostische of atheïstische onwetendheid naar het erkennen van een noodzakelijke natuurlijke godsdienst een moeilijk, zij het dan een uiteraard onvermijdelijk proces. De tweede overgang, van een oprechte, diepe, maar vage en onzekere godsdienstzin naar een welomschreven, beslissende religieuze waarheid, is een nog moeilijker proces. Het is dan ook alleen te danken aan een uiterst eerlijke denk- en leefwijze (Joh. 3, 21) [[b:Joh. 3, 21]], gepaard aan een geheim goddelijk ingrijpen. In onze terminologie noemen we dit proces 'bekering' (Mc. 1, 15) [[b:Mc. 1, 15]], een ware epifanie van de genade, een ware gedaanteverandering van de oude in de nieuwe mens, een ware psychologische en morele fenomenologie en wel de meest interessante in de literatuur van de menselijke geest. Om elkaar vooral goed te begrijpen: denken we aan Nicodemus, denken we aan de heilige Paulus, de heilige Augustinus ... ; en waarom niet denken aan Papini ... En waarom ook niet denken, als we toch aan het inventariseren zijn, dat wil zeggen, met de vrijheid van een kritisch oordeel, aan de jonge 'hippies', die we op foto's hebben gezien met op hun rudimentaire kleding in duidelijke, grote letters: 'I love Jesus'; ik hou van Jezus. Snobisme, dilettantisme? Wie weet! We hopen van niet: het zou tenminste betekenen, dat het perspectief voor de beslissende oplossing van het godsdienstig probleem thans ook kan komen door middel van onvoorspelbare, ook onvoorziene, grillige en nabootsende vormen; en komen via de jongeren. Zijn het vandaag de jongeren om Christus te herkennen? Zoals op Palmzondag? We willen het hopen; ja we weten, dat er onder hen, onder de meest serieuzen, de meest moedigen onder hen, zich enigen bevinden die zijn pijlscherpe uitnodiging weten te verstaan en meteen aan hun vrienden verkondigen: 'Wij hebben de Messias gevonden' (Joh. 1, 41) [b:Joh. 1, 41].

Dat geve God! Met onze apostolische zegen