Schoonheid: wegen naar God

Dierbare broeders en zusters,

De laatste tijd heb ik meermaals aan de noodzaak herinnerd dat elke christen tijd zou vinden voor God, voor het gebed, onder de vele bezigheden die de dagen vullen. vgl: Het lezen van de Bijbel, geestelijk voedsel [[[4224]]] vgl: De "oase" van de geest [[[4225]]] vgl: Tenhemelopneming van Maria en over het innerlijk gebed [[[4277]]] De Heer zelf geeft ons vele gelegenheden om aan Hem te denken. Vandaag zou ik kort willen stilstaan bij één van de wegen die naar God kunnen leiden en ook helpen om Hem te ontmoeten: de weg van artistieke expressies, die deel uitmaken van de “via pulchritudinis” – weg van de schoonheid – waarover ik meerdere keren gesproken heb en waarvan de mens vandaag de diepste betekenis opnieuw zou moeten vinden.

Het is u zonder twijfel reeds overkomen, dat u ten overstaan van een beeldhouwwerk of schilderij, de verzen van een gedicht of bij het beluisteren van een stukje muziek, een innige emotie voelt, een gevoel van vreugde, dat u met andere woorden duidelijk voel niet alleen voor materie te staan, een stuk marmer of brons, een beschilderd doek, een geheel van letters of klanken, maar iets groter, iets dat “spreekt”, dat in staat is het hart te raken, een boodschap door te geven, de ziel te verheffen. Een kunstwerk is het resultaat van de scheppende bekwaamheid van de mens die zich vragen stelt over de zichtbare werkelijkheid, die zich inspant er de diepe zin van te ontdekken en die mee te delen doorheen de taal van vormen, kleuren, klanken. Kunst is in staat de behoefte van de mens uit te drukken en zichtbaar te maken om verder te gaan dan wat men ziet, zij drukt de honger en zoektocht uit naar het oneindige. Meer nog, zij is de open deur naar het oneindige, naar een schoonheid en waarheid die verder gaan dan het alledaagse. Een kunstwerk kan de ogen van geest en hart openen, door ons naar boven op te tillen.

Doch er bestaan artistieke expressies die ware wegen zijn naar God, de hoogste Schoonheid, en die zelfs helpen om te groeien in de relatie met Hem, in het gebed. Het gaat om werken die ontstaan vanuit het geloof en die het geloof uitdrukken. We kunnen daar een voorbeeld van zien wanneer we een gotische kathedraal bezoeken: we worden aangegrepen door de verticale lijnen die zich naar de hemel richten, die onze blik en geest naar boven trekken, terwijl wij ons tegelijk klein voelen en toch verlangend naar volheid ... Of wanneer wij een romaanse kerk binnengaan: we worden spontaan uitgenodigd tot ingekeerdheid en gebed. We bemerken dat die prachtige gebouwen als het ware het geloof van hele generaties in zich bevatten. Of nog, wanneer we een stukje sacrale muziek beluisteren dat de snaren van ons hart doet trillen, is onze ziel als het ware verruimd en keert ze zich gemakkelijker tot God. Ik denk terug aan een concert van Johannes Sebastian Bach, gedirigeerd door Leonard Bernstein in München. Op het einde van het laatste stuk voelde ik één van de Cantates niet op een rationele manier aan maar in het diepste van mijn hart, alsof wat ik beluisterd had mij de waarheid had doorgegeven, de waarheid van de opperste Componist, wat mij God deed danken. Naast mij zat de Lutherse bisschop van München en ik zei hem spontaan: “als ge dat beluistert, begrijpt ge dat het waar is; zo een sterk geloof is waar, zoals schoonheid die op onweerstaanbare wijze Gods waarheid uitdrukt”.

Doch hoe dikwijls doen schilderijen of fresco’s, die het resultaat zijn van het geloof van de kunstenaar, door hun vormen, kleuren, hun licht, ons onze gedachten op God richten en doen zij in ons het verlangen groeien te putten aan de Bron van alle schoonheid. Wat Marc Chagall, een groot kunstenaar, schreef, blijft ten diepste waar, namelijk dat schilders eeuwen lang hun penseel gedrenkt hebben in het gekleurde alfabet dat de Bijbel is. Hoe dikwijls kunnen artistieke expressies gelegenheden zijn om aan God te denken, om ons te laten helpen bij het gebed of nog, bij het gesprek des harten! Paul Claudel, een beroemd Franse dichter, toneelschrijver en diplomaat, voelde Gods aanwezigheid in de basiliek Notre-Dame in Parijs, in 1886, juist toen hij in de nachtmis het Magnificat hoorde zingen. Hij was de kerk niet binnengegaan, gedreven door het geloof, hij was er integendeel binnengegaan om er argumenten te vinden tegen de christenen, en in de plaats daarvan werkte Gods genade in zijn hart.

Dierbare vrienden, ik nodig u uit het belang van deze weg opnieuw te ontdekken, ook voor het gebed, voor onze levendige relatie met God. Steden en landen overal ter wereld herbergen kunstschatten die het geloof weergeven en ons herinneren aan onze relatie met God. Moge het bezoek aan oorden van kunst niet louter een gelegenheid zijn van culturele verrijking – wat ze ook zijn – maar mogen zij vooral een moment van genade worden, van bemoediging om onze band en dialoog met de Heer te versterken, om stil te staan bij de overgang van de simpele uiterlijke werkelijkheid naar de diepere werkelijkheid die zij uitdrukt en de straal te schouwen van de schoonheid die ons raakt, die ons in het diepste van ons wezen bijna “kwetst” en uitnodigt ons tot God te verheffen. Ik eindig met een gebed uit een psalm, Psalm 27: “Dat ene vroeg ik aan de Heer, dat is al mijn verlangen: daar te zijn – in het huis van de Heer, als de dagen mijns levens, dat ik Gods luister aanschouw, op Hem zien mag binnen zijn tempel” (Ps. 27, 4) [b:Ps. 27, 4]. Laten wij hopen dat de Heer ons helpt Zijn schoonheid te schouwen, hetzij in de natuur of in kunstwerken, om geraakt te worden door het licht van Zijn gelaat, opdat ook wij licht kunnen zijn voor onze naaste.