H. Hildegard von Bingen (2) - haar werken

Dierbare broeders en zusters, Vandaag zou ik de reflectie over de heilige Hildegard van Bingen opnieuw willen opnemen en vervolgen, zij is een belangrijke vrouwenfiguur uit de Middeleeuwen die zich onderscheidde door haar spirituele wijsheid en de heiligheid van haar leven. De mystieke visioenen van Hildegard gelijken op die van de profeten uit het Oude Testament: zij drukt zich uit met de culturele en religieuze uitingsvormen van haar tijd, zij interpreteert de Heilige Schriften in Gods licht en past ze toe op de verschillende omstandigheden van het leven. Zo voelde ieder die haar hoorde, zich opgeroepen om een coherente en geëngageerde christelijke levensstijl te beoefenen. In een brief aan de heilige Bernardus [3222] bekent de mystica uit het Rijnland: “Het visioen overweldigt heel mijn wezen: ik zie niet meer met de ogen van het lichaam, maar het verschijnt aan mij in de geest der mysteries … Ik ken de diepe betekenis van wat in het psalmboek staat, in het Evangelie en in andere boeken die in het visioen voor mij zichtbaar worden. Het brandt als een vuur in mijn borst en ziel en het leert mij de tekst in de diepte te begrijpen” pars prima I-XC: CCCM 91 [[3735]]

De mystieke visioenen van Hildegard zijn rijk aan theologische inhoud. Zij verwijzen naar de belangrijkste gebeurtenissen uit de heilsgeschiedenis en nemen een taal aan die hoofdzakelijk dichterlijk en symbolisch is. Bijvoorbeeld, in haar bekendste werk, “ Scivias [3736]” genoemd - “Ken de wegen” - vat zij de gebeurtenissen van de heilsgeschiedenis samen, vanaf de schepping van de wereld tot aan het einde der tijden, in vijfendertig visioenen. Met trekken die eigen zijn aan de vrouwelijke gevoeligheid ontwikkelt Hildegard precies in het centrale deel van haar werk, het thema van het mystieke huwelijk tussen God en de mensheid dat plaatsheeft in de Menswording. Op de kruisboom voltrekt het huwelijk van Gods Zoon zich met de Kerk, Zijn bruid, vervuld van genade en bekwaam gemaakt om God nieuwe kinderen te geven in de liefde van de Heilige Geest vgl: Visio tertia: PL 197, 453c [[[3736]]].

Reeds door deze korte evocaties zien wij dat de theologie ook een bijzondere bijdrage van vrouwen kan krijgen, omdat zij met hun eigen intelligentie en gevoeligheid bekwaam zijn over God en Zijn geloofsgeheimen te spreken. Ik moedig dus iedereen die deze dienst vervult, aan om het met een diep Kerkelijke geest te doen, en de reflectie te voeden met gebed en te putten aan de gedeeltelijk nog onontgonnen grote rijkdom van de Middeleeuwse mystieke traditie, vooral vertegenwoordigd door lichtende voorbeelden zoals juist Hildegard van Bingen.

De Rijnlandse mystica is ook de auteur van andere geschriften, waaronder twee bijzonder belangrijk zijn omdat zij zoals de “ Scivias [3736]”, getuigen van mystieke visioenen: namelijk het “ Liber Vitae meritorum [3737]” (Boek over de verdiensten van het leven) en het “ Liber divinorum operum [3738]” (Boek over de Goddelijke werken), ook “De operatione Dei” genoemd. In het eerste wordt een enig en sterk visioen van God beschreven die het heelal met Zijn kracht en licht bezielt. Hildegard onderlijnt de diepe relatie tussen de mens en God en herinnert ons dat heel de schepping, waarvan de mens het hoogtepunt is, het leven ontvangt van de Drie-eenheid. Dit geschrift is gecentreerd rond de band tussen deugden en ondeugden, die maakt dat de mens elke dag de uitdaging moet aangaan van de ondeugd die hem verwijdert van zijn weg naar God terwijl de deugd dit juist bevordert. De mens wordt uitgenodigd zich van het kwaad te verwijderen om God eer te geven en om na een deugdzaam leven binnen te gaan in het leven “vol vreugde”. In het tweede werk, dat velen als haar meesterwerk beschouwen, beschrijft zij de schepping in de band met God en de centrale plaats van de mens en toont hierbij een sterk christocentrisme met een Bijbelse en patristische toon. De heilige die vijf visioenen presenteert, geïnspireerd door de proloog op het Evangelie van de heilige Johannes, geeft de woorden weer die de Zoon tot de Vader richt: “Heel het werk dat Gij gewild hebt en Mij toevertrouwd hebt, heb Ik tot een goed einde gebracht, en nu ben Ik in U, en Gij in Mij, en zijn Wij één” Pars III, Visio X: PL 197, 1025a [[3738]].

In andere geschriften manifesteert Hildegard tenslotte de veranderlijkheid van de belangen en de culturele levendigheid van de vrouwenkloosters in de Middeleeuwen, in tegenstelling tot de vooroordelen die nog op die tijd wegen. Hildegard hield zich bezig met geneeskunde en natuurwetenschappen en ook met muziek, artistiek begaafd als zij was. Zij componeerde ook hymnen, antifonen en liederen, verzameld onder de titel “ Symphonia Harmoniae Caelestium Revelationum [3739]” (Symfonie van de harmonie der hemelse openbaringen), die in haar kloosters graag gezongen werden en een serene sfeer verspreidden en die ook tot ons gekomen zijn. De schepping is voor haar een symfonie van de Heilige Geest, die in zich vreugde en jubel is.

De populariteit waarmee Hildegard omgeven was, was voor veel mensen een stimulans om haar raad te vragen. Zo beschikken we over een veel brieven van haar. Mannelijke en vrouwelijke kloostergemeenschappen, bisschoppen en abten hebben zich tot haar gericht. Vele antwoorden blijven ook voor ons geldig. Hildegard schreef bijvoorbeeld het volgende aan een vrouwelijke religieuze gemeenschap: “Het geestelijk leven moet het voorwerp uitmaken van veel toewijding. In het begin is de inspanning bitter. Want het vereist onthechting aan uitwendige uitingen, aan het genoegen van het vlees en andere gelijkaardige zaken. Maar wanneer een heilige ziel zich door de heiligheid laat fascineren, zal zij zelfs de minachting van de wereld zoet en aangenaam vinden. Het volstaat er met het verstand over te waken dat de ziel niet verwelkt” E. Gronau, “Hildegard. Vita.. E. Gronau, “Hildegard. Vita di una donna profetica alle origini dell’età moderna”, Milaan 1996, p. 402. En toen keizer Frederico Barbarossa aan de oorsprong stond van een kerkelijk schisma dat drie antipausen tegenover de wettelijke Paus Alexander III stelde, herinnerde Hildegard door haar visioenen geïnspireerd, hem zonder aarzelen aan het feit dat ook hij aan Gods oordeel onderworpen is. Met de durf die iedere profeet kenmerkt, schreef zij de keizer van Godswege deze woorden: “Let op, let op voor het slechte gedrag van de bozen die Mij minachten! Luister naar Mij, o koning, als gij wilt leven! Zo niet, zal Mijn zwaard u doorboren!” E. Gronau, “Hildegard. Vita.. E. Gronau, “Hildegard. Vita di una donna profetica alle origini dell’età moderna”, Milaan 1996, p. 142.

Met de spirituele autoriteit waarmee zij begiftigd was, ging Hildegard de laatste jaren van haar leven, ondanks haar gevorderde leeftijd en de moeilijke reisomstandigheden, op reis om tot de bevolking over God te spreken. Iedereen luisterde graag naar haar, zelfs wanneer zij een strenge toon aannam: zij beschouwden haar als een boodschapster door God gezonden. Vooral kloostergemeenschappen en de geestelijkheid herinnerde zij aan een leven dat overeenstemt met hun roeping. In het bijzonder kantte Hildegard zich tegen de beweging van de Duitse katharen. Deze laatsten – “katharen” betekent letterlijk “zuiveren” – waren voorstanders van een radicale hervorming van de Kerk, vooral om de misbruiken van de geestelijkheid te bestrijden. Zij maakte hun harde verwijten de natuur van de Kerk te willen omvergooien, door hen eraan te herinneren dat een ware vernieuwing van de kerkgemeenschap niet zozeer verkregen wordt door verandering van structuren dan door een geest van oprechte boete en een actieve weg van bekering. Het gaat hier om een boodschap die wij nooit zouden mogen vergeten. Roepen wij steeds de Heilige Geest aan opdat Hij in de Kerk heilige en moedige vrouwen zou opwekken zoals de heilige Hildegard van Bingen die de gaven valoriseerde die zij van God gekregen had, om zo hun kostbare en eigen bijdrage te leveren tot de geestelijke groei van onze gemeenschappen!