Hoogfeest van Maria, Moeder van God en de 42e Werelddag voor de Vrede

Vereerde broeders,
Heren ambassadeurs,
geliefde broeders en zusters,

Op deze eerste dag van het jaar brengt de Goddelijke voorzienigheid ons bijeen voor een viering die ons telkens aangrijpt door de rijkdom en schoonheid van haar overeenkomsten: het nieuwe burgerlijk jaar valt op het hoogtepunt van het kerstoctaaf, waarop het Goddelijk moederschap van Maria gevierd wordt, en beide vinden een geslaagde synthese in de Werelddag voor de Vrede [d:24]. In het licht van Christus’ geboorte ben ik gelukkig u mijn beste wensen voor het pas begonnen jaar aan te bieden. In het bijzonder aan kardinaal Renato Raffaele Martino en zijn medewerkers van de Pauselijke Raad “Gerechtigheid en Vrede” [d:94], met bijzondere dank voor hun waardevolle diensten. Ook aan Staatssecretaris, kardinaal Tarcisio Bertone en heel het Staatssecretariaat [d:105]; en zeer hartelijk aan de Heren Ambassadeurs die hier vandaag talrijk aanwezig zijn. Mijn wensen verwoorden de wens die de Heer zelf tot ons richt in de liturgie van het woord. Een woord dat vertrekt vanuit het gebeuren in Bethlehem, zoals het in zijn historische werkelijkheid voor de geest gebracht wordt in het Evangelie van Lucas (Lc. 2, 16-21) [b:Lc. 2, 16-21] en zoals het in heel zijn draagwijdte van heil herlezen wordt door de apostel Paulus (Gal. 4, 4-7) [b:Gal. 4, 4-7], wordt een zegen voor het volk Gods en heel de mensheid.

Zo wordt de oude joodse traditie van de zegen voltrokken (Num. 6, 22-27) [b:Num. 6, 22-27]: de priesters van Israël zegenen het volk met de naam van de Heer. Met een driedelige formule – in de eerste lezing - werd de heilige Naam drie keer over de gelovigen aangeroepen als een wens van genade en vrede. Dit oude gebruik brengt ons terug bij een essentiële werkelijkheid: om de weg van vrede te kunnen gaan behoeven mensen en volken het licht van Gods gelaat en de zegen van Zijn Naam. Dat is precies wat op een definitief gebeurde bij de menswording: de komst van Gods Zoon in ons vlees en in de geschiedenis heeft onherroepelijke zegen gebracht, een licht dat nooit meer dooft en dat gelovigen en mensen van goede wil de mogelijkheid geeft aan de beschaving van de liefde en de vrede te bouwen.

Hierover heeft het Tweede Vaticaans Concilie gezegd: “Hij heeft zich immers, als Zoon van God, door zijn menswording in zekere zin met iedere mens verenigd” Gaudium et Spes [[575|22]]. Deze vereniging heeft het oorspronkelijke plan bevestigd, namelijk een mensheid die geschapen is “naar het beeld en de gelijkenis” met God. Het mens geworden Woord is eigenlijk het enige volmaakte en consubstantiële beeld van de onzichtbare God. “Daar de menselijke natuur in Hem onverkort is opgenomen, is juist daardoor deze natuur ook in ons tot hoge waardigheid verheven”, zegt het Concilie verder Gaudium et Spes [[575|22]]. Daarom is de aardse geschiedenis van Jezus die in het paasmysterie haar hoogtepunt bereikt, het begin van een nieuwe wereld omdat ze werkelijk een nieuwe mensheid heeft ingeluid, altijd en alleen door Gods genade bekwaam om een vreedzame “revolutie” te bewerken. Geen ideologische maar een spirituele revolutie, geen utopie maar werkelijkheid, die dus eindeloos geduld vraagt, soms zeer lang, die iedere verkorting vermijdt en de moeilijkste weg gaat: de weg waarlangs het geweten tot rijpheid en verantwoordelijkheid komt.

Geliefde vrienden, dat is de evangelische weg naar de vrede, de weg die de Bisschop van Rome ook geroepen is met volharding te blijven aanbieden telkens hij de jaarlijkse Boodschap voor de Werelddag van de Vrede [d:24] opstelt. Als men deze weg bekijkt, moet men soms terugkomen op aspecten en problemen waarmee men reeds te maken had, maar die zo belangrijk zijn dat zij steeds opnieuw aandacht verdienen. Dat is het geval voor het thema dat ik gekozen heb voor de Boodschap [2763] van dit jaar: “Armoede bestrijden, vrede opbouwen”. Een thema dat zich leent voor tweeërlei beschouwingen die ik hier slechts kort kan aanraken. Enerzijds, de armoede die Jezus gekozen heeft en aanbiedt en anderzijds de armoede die moet bestreden worden om de wereld rechtvaardiger en meer solidair te maken.

Het eerste aspect vindt in deze dagen, in deze Kersttijd, een ideaal kader. Jezus’ geboorte in Bethlehem toont dat God de armoede voor zichzelf gekozen heeft door onder ons te komen. Het tafereel dat de herders het eerst zagen en dat de aankondiging bevestigde die hen door de engel gedaan was, is die van een stal waarin Maria en Jozef toevlucht gevonden hadden en van een kribbe waarin de Maagd de pasgeborene gelegd had, in doeken gewikkeld (Lc. 2, 7.12.16) [[b:Lc. 2, 7.12.16]]. Deze armoede heeft God gekozen. Zo wou Hij geboren worden – maar wij zouden er onmiddellijk kunnen aan toevoegen: zo heeft Hij ook willen leven en sterven. Waarom? De heilige Alfonsius Maria de’ Liguori verklaart het met volkse bewoordingen in een Kerstlied dat iedereen in Italië kent:

“Gij, die de Schepper van de wereld zijt, ontbeert kleding en warmte, o mijn Heer. Lief klein Kind, hoezeer vergroot deze armoede mijn liefde voor U, want zij maakte U ook tot een arme liefde”.

Ziedaar het antwoord: Zijn liefde voor ons heeft Jezus niet alleen gedreven om mens te worden maar ook arm. In dezelfde gedachtegang kunnen wij de heilige Paulus citeren in de tweede Brief aan de Korinthiërs: “Want de liefdedaad van onze Heer Jezus Christus hoef ik u niet in herinnering te brengen: hoe Hij om uwentwil arm is geworden, terwijl Hij rijk was, opdat gij rijk zoudt worden door zijn armoede” (2 Kor. 8, 9) [[b:2 Kor. 8, 9]]. Getuige bij uitstek van deze armoede, uit liefde gekozen, is de heilige Franciscus van Assisi. De franciscaanse beweging is in de geschiedenis van de Kerk en de christelijke beschaving, een stroming die uitgedragen wordt door evangelische armoede, die veel goed gedaan heeft en die dat in de Kerk en de mensenfamilie blijft doen. Terugkomend op de prachtige synthese van de heilige Paulus over Jezus, is het van belang – ook voor onze overweging van vandaag – dat ze de Apostel werd ingegeven precies toen hij de christenen van Korinthe tot edelmoedigheid opriep bij hun collecte voor de armen. Hij legt uit: “Het is niet de bedoeling dat gij door anderen te ondersteunen uzelf in verlegenheid brengt. Er moet een zeker evenwicht tot stand komen” (2 Kor. 8, 13) [b:2 Kor. 8, 13].

Het gaat om een doorslaggevend punt, dat ons tot het tweede aspect voert: er bestaat een armoede, een tekort, dat God niet wil en dat moet “bestreden” worden – zoals het thema van de Werelddag voor de Vrede vandaag zegt; armoede die mensen en gezinnen belet om volgens hun waardigheid te leven; armoede die een vergrijp is tegen de rechtvaardigheid en gelijkheid en zo het vreedzaam samenleven bedreigt. Deze negatieve armoede bevat ook vormen van niet-materiële armoede die men ook ontmoet in rijke en gevorderde samenlevingen: uitsluiting, relationele, morele en spirituele ellende vgl: Armoede bestrijden, werken aan vrede [[[2763|2]]]. In mijn Boodschap [2763] heb ik in het spoor van mijn voorgangers, nogmaals het complexe fenomeen van de mondialisering zorgvuldig willen ontleden, om het verband ervan met armoede op grote schaal te evalueren. Ten overstaan van plagen zoals pandemieën vgl: Armoede bestrijden, werken aan vrede [[[2763|4]]], armoede van kinderen vgl: Armoede bestrijden, werken aan vrede [[[2763|5]]] en de voedselcrisis vgl: Armoede bestrijden, werken aan vrede [[[2763|7]]], moest ik helaas opnieuw de onaanvaardbare wapenwedloop aanklagen. Enerzijds viert men de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens [1491] en anderzijds verhoogt men de militaire uitgaven, waardoor het Handvest van de Verenigde Naties [1493] - dat oproept tot beperking ervan tot het minimum vgl: Handvest van de Verenigde Naties [[[1493|(26)]]] - zelf verkracht wordt. Bovendien elimineert mondialisering bepaalde obstakels, maar zij kan er nieuwe opwerpen Armoede bestrijden, werken aan vrede [[2763|8]], het is dus noodzakelijk dat de internationale gemeenschap en elke Staat afzonderlijk altijd waakzaam blijven; zij mogen nooit de waakzaamheid verminderen door het gevaar voor conflicten en dienen zich zelfs te engageren voor een hoog niveau van solidariteit. De huidige economische wereldcrisis moet in die zin ook gezien worden als een proefbank: zijn wij bereid ze in haar complexiteit te lezen als een uitdaging voor de toekomst en niet alleen als een noodgeval waarop moet gereageerd worden bij ademnood? Zijn wij bereid om samen het overheersende ontwikkelingsmodel grondig te herzien en het weloverwogen en scherpzinnig te verbeteren? Dat is wat de ecologische gezondheidstoestand van de planeet vereist en de culturele en morele crisis in het bijzonder – waarvan de symptomen reeds lang zichtbaar zijn in elk deel van de wereld -, meer nog dan de onmiddellijke financiële moeilijkheden.

Het is dus noodzakelijk dat men probeert een “deugdzame cirkel” te leggen rond armoede waarvoor moet “gekozen” worden en armoede die moet “bestreden” worden. Hier gaat een productieve weg open voor het heden en de toekomst van de mensheid, die men als volgt zou kunnen samenvatten: om onrechtvaardige armoede te bestrijden die zoveel mannen en vrouwen neerdrukt en de vrede voor iedereen bedreigt, moeten matigheid en solidariteit opnieuw ontdekt worden als evangelische en tegelijk universele waarden. Concreter, men kan armoede niet doeltreffend bestrijden indien men niet doet wat de heilige Paulus aan de Korintiërs schrijft, als men namelijk niet probeert “gelijkheid te scheppen” door de afstand te verkleinen tussen hen die het overbodige verspillen en hen die zelfs het noodzakelijke ontberen. Dat veronderstelt keuzes voor rechtvaardigheid en matigheid, keuzes die trouwens vereist worden door een wijs beheer van de beperkte rijkdommen van de aarde. Wanneer de heilige Paulus zegt dat Jezus Christus ons door Zijn armoede verrijkt heeft, biedt hij een belangrijke oriëntatie, niet alleen op theologisch maar ook op sociologisch vlak. Niet in de zin, dat armoede een waarde op zich is, maar dat zij de conditie is waarin solidariteit tot stand komt. Wanneer Franciscus van Assisi zich van zijn bezit ontdoet, maakt hij een keuze die een getuigenis is, rechtstreeks door God geïnspireerd, maar tegelijk toont hij iedereen de weg van het vertrouwen op de Voorzienigheid. Zo is de gelofte van armoede in de Kerk het engagement van sommigen, maar herinnert zij iedereen aan de vereiste zich los te maken van materieel bezit en aan de voorrang van de rijkdom van de geest. Ziedaar dus de boodschap die wij vandaag moeten opnemen: de armoede van Christus’ geboorte in Bethlehem is naast een reden van aanbidding voor de christenen, ook een levensschool voor elke mens. Zij leert ons dat armoede, zowel materiële als geestelijke armoede, bestreden wordt door solidariteit, die Jezus gedreven heeft om onze menselijke staat te delen.

Geliefde broeders en zusters, ik denk dat de Maagd Maria zich meer dan eens deze vraag gesteld heeft: waarom is Jezus willen geboren worden uit een jong meisje, eenvoudig en nederig als ik? En vervolgens, waarom is Hij ter wereld willen komen in een stal en wou Hij als eerste bezoek dat van de herders van Bethlehem? Maria kreeg het volle antwoord op het einde, nadat zij Jezus’ lichaam in het graf gelegd had, dood en in zwachtels gewikkeld (Lc. 23, 53) [[b:Lc. 23, 53]]. Toen heeft Zij het mysterie van Gods armoede helemaal begrepen. Zij begreep dat God voor ons arm is geworden, om ons te verrijken met Zijn van liefde vervulde armoede, ons op te roepen onze onverzadigbare gulzigheid die strijd en verdeeldheid opwekt, te matigen, ons uit te nodigen onze drang naar bezit te matigen en zo beschikbaar te zijn voor wederzijds delen en onthaal. Tot Maria, Moeder van Gods Zoon die onze broeder geworden is, richten wij met vertrouwen ons gebed opdat Zij ons zou helpen Zijn spoor te volgen, de armoede te bestrijden en te overwinnen, ware vrede op te bouwen die een “opus iustitiae” is. Wij vertrouwen Haar het diepe verlangen van de grote meerderheid van het Israëlische en Palestijnse volk toe, te leven in de vrede des harten die nogmaals bedreigd wordt door het massaal geweld dat in de Gazastrook is losgebarsten als reactie op ander geweld. Geweld, haat en gebrek aan vertrouwen zijn ook vormen van armoede – misschien de ergste – die moeten “bestreden” worden. Mogen zij het niet halen! In deze droevige dagen hebben de herders van de Kerken in die zin gesproken. Met hen en met hun dierbare gelovigen, in het bijzonder de kleine maar vurige parochie van Gaza, leggen wij onze zorgen voor het heden en onze vrees voor de toekomst aan de voeten van Maria, maar ook onze gegronde hoop dat met de wijze en scherpzinnige bijdrage van iedereen het niet onmogelijk zal zijn om naar elkaar te luisteren, elkaar tegemoet te gaan en concrete antwoorden te geven op de wijd verspreide verzuchting te leven in vrede, veiligheid en waardigheid.

Wij zeggen tot Maria: begeleid ons, Hemelse Moeder van de Verlosser, heel dit jaar dat vandaag begint en verkrijg van God de gave van de vrede voor het Heilig Land en voor heel de mensheid. Heilige Moeder van God, bid voor ons.

Amen.