De arte Sacra

{...}
Deze Hoogst Heilige Congregatie verordent dat de heilige voorschriften van canons 1268 § 2 [2620|(1268)] en 1269 § 1 [2620|(1269)] getrouw worden nageleefd : “De Allerheiligste Eucharistie dient bewaard te worden in de meest uitgelezen en eerbiedwaardige plaats in de kerk en daarom als regel in het hoofdaltaar tenzij een ander meer geschikt en gepast lijkt voor de verering en de eredienst voor dit zo groot sacrament ... De Allerheiligste Eucharistie moet bewaard worden in een onbeweeglijk tabernakel, geplaatst in het middendeel van het altaar."
{...}

De kerkelijke kunst heeft, zoals haar naam reeds zegt, tot taak en doel op voorbeeldige wijze bij te dragen tot de waardigheid van het godshuis, alsmede het geloof en de aandacht te stimuleren van hen, die de kerk bezoeken om de godsdienstoefening bij te wonen en de gaven van de hemel af te smeken. Derhalve is zij door de Kerk met constant gelijkblijvende zorg en waakzame ijver omringd; zij moest in volledige overeenstemming zijn met Haar wetten, die ontsproten zijn aan de geloofsleer en de gezonde ascese, waardoor zij met recht de titel van gewijde kunst voor zich zou kunnen opeisen.

In dit verband verdient het aanbeveling een woord van de Zalige Paus Pius X aan te halen, waarmede Hij Zijn wijze richtlijnen voor de kerkelijke muziek opstelde: "Er mag in het heiligdom derhalve niets geschieden, dat de aandacht en devotie der gelovigen kan storen of ook slechts verminderen; niets, wat een gegronde reden tot afkeer of ergernis zou kunnen geven; vooral niets, dat de plaats van het gebed en van de Majesteit Gods niet waardig zou zijn". Tra le sollecitudini - Inter sollicitudines [[308|0]]

Reeds van de eerste eeuwen der Kerk af heeft daarom het Tweede Concilie van Nicea [d:222] de ketterij der beeldenstormers veroordeeld, de verering van heiligenbeelden bevestigd en met zware straffen bedreigd degenen, die het waagden "ten onrechte iets uit te denken, wat zou indruisen tegen de kerkelijke bepalingen". Sessio XXIII - Doctrina de sacramento ordinis [[695]]

De kerkvergadering van Trente [d:21] echter geeft in haar 25ste zitting zeer wijze wetten inzake de Christelijke iconografie en sluit met de volgende ernstige vermaning aan de bisschoppen: "Tenslotte moeten door de Bisschoppen met betrekking tot deze zaken grote waakzaamheid en zorg aan de dag worden gelegd, opdat niets ongeordende of verkeerds en ondoordacht verordend, niets wereldlijks en niets oneerbaars tot uitdrukking komt, omdat aan het Huis Gods heiligheid toekomt". Sessio XXV - De invocatione, veneratione et reliquiis Sanctorum et sacris imaginibus [[736]]

Opdat het voorschrift van het Concilie van Trente [d:21] over de heilige voorstellingen getrouw zou worden uitgevoerd, heeft Paus Urbanus VIII er nog bijzondere aanwijzingen aan toegevoegd: "wat voor de ogen der gelovigen getoond wordt", zo verklaart Hij, "mag niet de indruk van het ongeordende en het ongewone opwekken, maar moet tot aandacht en tot vroomheid stemmen …"

'Tenslotte vat het Kerkelijk Wetboek de gehele kerkelijke wetgeving over de Christelijke kunst in de hoofdzaken samen (can. 485 [2620|(485)], 1161, 1162, 1164 [2620|(1161.1162.1164)], 1178 [2620|(1178)], 1261 [2620|(1261)], 1268 [2620|(1268)], 1269, par. 1 [2620|(1269)], 1279 [2620|(1279)], 1280 [2620|(1280)], 1385 [2620|(1385)], 1399 [2620|(1399)]). Bijzondere nadruk verdienen de voorschriften van can. 1261 [2620|(1261)], waardoor de ordinarii verplicht worden er voor te waken, "dat vooral in de eredienst niets worde toegelaten, dat aan het geloof vreemd is of niet in overeenstemming met de kerkelijke traditie", en verder de voorschriften van can. 1399 [2620|(1399)], waardoor "zonder meer iedere afdruk verboden wordt van voorstellingen, welke afwijken van de zin en de bedoelingen der Kerk".

Ook in de laatste tijd heeft de Apostolische Stoel opnieuw de abnormale vormen en profaneringen in de kerkelijke kunst veroordeeld. En men behoeft geen waarde te hechten aan de tegenwerping, die dikwijls wordt gemaakt, dat namelijk de kerkelijke kunst zich moet aanpassen aan de behoeften en verhoudingen van de nieuwe tijden. Ontstaan met de christelijke gemeenschap heeft de kerkelijke kunst haar eigen doelstellingen, waaraan zij zich te houden, heeft en haar eigen taak, die haar voortdurend plichten oplegt. Derhalve heeft Pius XI, zaliger nagedachtenis, in een rede ter gelegenheid van de opening der nieuwe Vaticaanse Pinacotheek, een zekere z.g, "nieuwe kunst" ter sprake gebracht en de volgende ernstige woorden daarover gesproken: "Overigens hebben Wij dit reeds meermalen tegenover mannen der kunst en kerkelijke herders uitgesproken: "Onze hoop, Onze vurige wens, Onze wil kan slechts zijn, dat de canonieke wet in acht wordt genomen, die ook in het Kerkelijk Wetboek duidelijk is omschreven en vastgelegd, dat namelijk een dergelijke kunst in onze kerken niet geduld kan worden en nog veel minder ertoe geroepen kan worden om haar op te bouwen, haar om te vormen en te versieren. Maar wijd openen Wij alle deuren voor en begroeten Wij alleroprechtst iedere goede en vooruitstrevende ontwikkeling der goede en eerbiedwaardige overleveringen, die in zovele eeuwen van christelijk leven, bij zo grote verscheidenheid der omringende wereld en der sociale zowel als volkse verhoudingen een zo krachtig bewijs van onveranderlijke vaardigheid hebben gegeven, evenals zij ook de stoot hebben gegeven tot nieuwe en schone vormen, zo dikwijls als zij vanuit de dubbele gezichtshoek van de geest en geloof onderzocht, bestudeerd of beoefend worden."

Onlangs heeft Pius XII, de glorierijk regerende Paus, in Zijn encycliek " Over de H. Liturgie [419]" van 20 november 1947 de taak van de christelijke kunst kort en duidelijk uiteengezet: "Voor het overige behoort men dan ook absoluut de moderne kunst, mits zij de kerkgebouwen en de kerkelijke ceremonies met de verschuldigde schroom en eerbied ten dienste staat, vrij te laten in haar beweging; zo kan zij haar stem voegen bij die wonderbare lofzang, welke reeds gedurende zoveel eeuwen van Katholiek geloofsleven door allervoortreffelijkste mannen werd gezongen. Wij kunnen echter in het bewustzijn van Onze taak niet nalaten, die voorstellingen en beelden, gelijk er onlangs door enigen werden ingevoerd, te betreuren en te verfoeien, welke misvormingen 'en verkrachtingen van de gezonde kunst zijn en bovendien menigmaal flagrant in strijd' zijn met de christelijke betamelijkheid, zedigheid en vroomheid, terwijl zij het ware religieuze gevoel op ellendige wijze kwetsen; deze nu moeten uit onze kerken voortaan geweerd en verwijderd worden, zoals "in het algemeen alles, wat niet overeenstemt met de heiligheid van deze plaats." Mediator Dei et hominum [[419|193]]

Zorgvuldig met dit alles rekening houdend, besloot de Opperste H. Congregatie, zeer er op bedacht, dat het geloof en de devotie in het christelijk volk door de kerkelijke kunst wordt beschermd, aan alle Bisschoppen over de wereld de volgende richtlijnen in herinnering te brengen, opdat de gehele kunst in overeenstemming zij met de heiligheid van het godshuis.

Ook al neemt de sacrale architectuur nieuwe vormen aan, toch kan zij onmogelijk gelijk zijn aan de profane bouw, maar zij dient steeds haar taal trouw te blijven. Bij de kerkenbouw dient er goed zorg voor te worden gedragen, dat de gelovigen met grote vanzelfsprekendheid de godsdienstige handelingen blik en hart kunnen schenken; ook moet de nieuwe kerk een aangename indruk achterlaten door eenvoud en schone lijnen, die valse opsmuk vermijdt; vóór alles moet ook vermeden worden alles, wat op een zekere geringschatting van kunst en werk zou kunnen duiden. In can. 1162 par. 1 [2620|(1162)] is bepaald:

"Geen kerk mag gebouwd worden zonder uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming van de plaatselijke ordinarius, welke toestemming zelfs de Vicaris-Generaal zonder bijzondere opdracht niet kan 'geven".

In canon 1164 par. 1 [2620|(1164)]:

"De bisschoppen dienen zorg te dragen - als het nodig is na het inwinnen van deskundig advies - dat bij het bouwen van kerken of van het herstel van deze de vormen en wetten van kerkelijke kunst, zoals deze door de christelijke overlevering zijn gevestigd, zullen worden gehandhaafd".

De Opperste H. Congregatie staat er echter ten strengste op, dat de voorschriften van canon 1268, par. 2 [2620|(1268)], en 1269, par. 1 [2620|(1269)] van het Kerkelijk Wetboek nauwkeurig in acht worden genomen:

"De H. Eucharistie dient op de meest in het oog lopende en voornaamste plaats van de kerk, dus meestal op het hoofdaltaar, te worden bewaard, tenzij een andere regeling voor de verering en de cultus van zulk een verheven sacrament passender en betamelijker lijkt.

De H. Eucharistie moet worden bewaard in een tabernakel, dat niet verplaatsbaar is en midden op het altaar is bevestigd."

1.
In verband met het voorschrift van canon 1279 [2620|(1279)]:

"Het is aan niemand toegestaan in de kerken, ook niet in exempte kerken, of in andere heilige plaatsen onverschillig welke afbeelding, indien deze ongebruikelijk is, te laten aanbrengen, tenzij dit door de ordinarius uitdrukkelijk is toegestaan" (Par. 1).

4.
Indien het in de diocesane commissies aan deskundigen mocht ontbreken, of indien in deze commissies twijfel en discussie mocht ontstaan, dienen de ordinarii zich om advies te wenden tot de desbetreffende commissie van hun aartsbisdom of wel tot de commissie voor kerkelijke kunst te Rome.

5.
Volgens canon 485 [2620|(485)] en 1178 [2620|(1178)] dienen de ordinarii er voor te zorgen, dat uit de gewijde gebouwen alles wordt verwijderd, dat op welke wijze dan ook in strijd is met de heiligheid van deze plaatsen en met de eerbied, die voor Gods huis past; voorts dienen zij ten strengste te verbieden, dat figuren en schilderijen van minderwaardig maaksel, meestal fabrieksgoed, in grote getale op de altaren zelf of in de onmiddellijke nabijheid ervan of aan de muren der kapellen ter verering door de gelovigen op smakeloos en ongeregelde wijze worden aangebracht.

6.
Bisschoppen en kloosteroversten mogen geen toestemming geven tot het uitgeven van boeken, tijdschriften of bladen, waarin afbeeldingen worden afgedrukt, die niet in overeenstemming zijn met de geest en voorschriften der Kerk. vgl: Codex Iuris Canonici (1917) [[[2620|(1385)]]] vgl: 12e alinea [[[2620|(1399)]]]

Opdat echter de ordinarii door de diocesane commissie voor kerkelijke kunst des te veiliger worden geadviseerd in verband met de voorschriften van de H. Stoel en de doelstellingen van de kerkelijke kunst en wel in strikte overeenstemming hiermede dienen zij er voor te zorgen, dat in deze commissie mannen worden benoemd, die niet slechts deskundigen zijn in de kunst, maar ook vaststaan in het christelijk geloof, in de geest van het godsdienstig leven zijn gevormd en ook bereid zijn bepaalde door de kerkelijke overheid vastgestelde richtlijnen na te leven.

De uitvoering echter van werken der schilderkunst, beeldhouwkunst en bouwkunst, dient slechts zulke mannen te worden toevertrouwd, die in hun vak uitblinken en uiting weten te geven aan het gevoel van echt geloof en echte devotie, het doel van elke kerkelijke kunst.

Tenslotte dient er voor te worden gezorgd, dat de kandidaten voor de H.H. Wijdingen op het filosoficum en het theologicum overeenkomstig hun aanleg en leeftijd in de kerkelijke kunst worden onderwezen en in de geest er van worden gevormd door leraren, die eerbied koesteren voor de cultuur der voorvaderen en gehoorzaam zijn aan de voorschriften van de H. Stoel.