H. Johannes Chrysostomos (1) - zijn jaren in Antiochië

Beste broeders en zusters!

Dit jaar valt samen met het zestiende eeuwfeest van de sterfdag van Johannes Chrysostomos (407-2007). Johannes van Antiochië, Chrysostomus genaamd, dat wil zeggen "Guldenmond" vanwege zijn welsprekendheid, mag ook vandaag de dag nog levend genoemd worden, mede vanwege zijn geschriften. Een anonieme kopiist liet de aantekening na, dat deze "heel de wereld overgingen als flitsende bliksemschichten". Zijn geschriften maken het ook ons, net als de gelovigen van zijn tijd, die hem herhaaldelijk moesten missen vanwege zijn ballingschappen, mogelijk om met zijn boeken te leven ondanks zijn afwezigheid. Dat is wat hij zelf in een van zijn brieven vanuit zijn ballingschap suggereerde vgl: 8, 45 [[[2038]]].

Geboren rond 349 in Antiochië in Syrië (tegenwoordig Antakya, in het zuiden van Turkije) oefende hij er ongeveer elf jaar het priesterambt uit, tot aan 397, toen hij tot Bisschop van Constantinopel werd benoemd en in de hoofdstad van het keizerrijk het bisschopsambt uitoefende vóór de twee ballingschappen, die op korte afstand op elkaar volgde, van 403 tot 407. Vandaag beperken we ons tot de Antiocheense jaren van Chrysostomus.

Omdat hij nog toen hij heel klein was zijn vader al verloren had, leefde hij met zijn moeder, Antusa, die op hem een uiterst verfijnde menselijke gevoeligheid overbracht, en een diep christelijk geloof. Na zijn lagere en hogere studies te hebben gevolgd, die bekroond waren met filosofie en retorica, had hij Libanius als leermeester, een heiden, de beroemdste redenaar van die tijd. In zijn leerschool werd Johannes de grootste spreker van de late Griekse oudheid. Gedoopt in 368 en in het kerkelijk leven gevormd door Bisschop Meletius, werd hij door deze in 371 aangesteld als lector. Dit feit markeert het officiële begin van Chrysostomus' kerkelijke loopbaan. Van 367 tot 372 bezocht hij, samen met een groep jongeren waarvan sommigen later Bisschop zijn geworden, het "Asceterium", zoiets als het seminarie van Antiochië, dat onder de leiding stond van Diodorus van Tarsus, die Johannes in de richting van de historisch-letterlijke exegese oriënteerde, die zo kenmerkend is voor de Antiocheense traditie.

Daarna trok hij zich vier jaar lang terug tussen de kluizenaars op de nabije berg Silpius. Hij zette dit teruggetrokken leven nog eens twee jaar langer door, die hij in eenzaamheid doorbracht onder de leiding van een "oudere". In die periode wijdde hij zich geheel aan de meditatie van "de wetten van Christus", de Evangelies en speciaal de brieven van Paulus. Ziek geworden, was het hem onmogelijk zich zelf te verzorgen, waardoor hij moest terugkeren naar de christengemeenschap van Antiochië vgl: 5 [[[2039]]]. De Heer - zo legt de biograaf uit - greep door deze ziekte op het juiste moment in om Johannes in staat te stellen zijn ware roeping te volgen. Hij zal inderdaad zelf schrijven dat hij, als hij voor de keuze geplaatst zou worden tussen de tegenslagen bij het besturen van de Kerk of de rust van het monniksleven, hij dan duizendmaal de voorkeur zou geven aan het pastorale dienstwerk vgl: 6, 7 [[[1016]]]: want tot juist dit dienstwerk voelde Chrysostomus zich geroepen. Hier voltrekt zich de beslissende wending in zijn roepinggeschiedenis: voltijds zielenherder! De vertrouwelijke omgang met het Woord van God, die hij tijdens de jaren van zijn kluizenaarschap had onderhouden, had in hem de onweerstaanbare drang doen rijpen om het Evangelie te preken, aan anderen te geven wat hij zelf in de jaren van meditatie had ontvangen. Het missionaire ideaal bracht hem, vurig van ziel als hij was, tot de pastorale zorg.

Tussen 378 en 379 keerde hij terug naar de stad. Diaken in 381 en priester in 386, werd hij een beroemd predikant in de steden van zijn stad. Hij hield preken tegen de Arianen, gevolgd door die ter gedachtenis van de Antiocheense martelaren, en door andere over de voornaamste liturgische feesten. Hij gaat hierbij om een groots onderricht in het geloof in Christus, ook in het licht van zijn heiligen. Het jaar 387 werd het "heldhaftige jaar" van Johannes, dat van de zogenaamde "opstand van de standbeelden". Het volk haalde de keizerlijke standbeelden omver, als teken van protest tegen de belastingverhoging. In die dagen van Veertigdagentijd en van angst vanwege de dreigende strafmaatregelen van de kant van de keizer, hield hij 22 zinderende " Preken over de standbeelden [2041]", gericht op boete en bekering. Daarna volgde de periode van de serene pastorale zorg (387-397).

Chrysostomus plaatst zich tussen de meest vruchtbare Vaders: van hem hebben ons 17 verhandelingen bereikt, meer dan 700 authentieke preken, de commentaren op Matteüs en Paulus (De brieven aan de Romeinen, de Korintiërs, de Efeziërs en de Hebreeën) en 241 brieven. Hij was geen speculatief theoloog, maar hij gaf de traditionele en veilige leer van de Kerk door in een tijd van theologische tegenstellingen die vooral door het Arianisme waren gewekt, dat wil zeggen door de ontkenning van de godheid van Christus. Hij is daarom een betrouwbaar getuige van de dogmatische ontwikkeling die door de Kerk was bereikt in de 4de-5de eeuw. Zijn theologie was bij uitstek een pastorale, waarin een constante zorg speelt om de coherentie tussen de in woorden uitgedrukte gedachte en de existentiële belevingsinhoud. Dit vormt met name de rode draad in de prachtige catechesen waarmee hij de catechumenen voorbereidde op het ontvangen van het Doopsel. Kort voor zijn dood schreef hij dat de waarde van de mens ligt in "de nauwkeurige kennis van de ware leer en in de rechtschapen levenswijze" Brief vanuit de ballingschap [[2042]]. De twee dingen, de kennis van de waarheid en de rechtschapen levenswijze, gaan samen: de kennis moet zich in leven vertalen. Elke bijdragen van zijn kant beoogde steeds in de gelovigen de beoefening te ontwikkelen van de intelligentie, van de rede, teneinde de zedelijke en geestelijke eisen van het geloof te verstaan en in praktijk om te zetten.

Johannes Chrysostomos zorgde ervoor om met zijn geschriften de integrale ontwikkeling van de persoon te begeleiden, in de fysieke, intellectuele en godsdienstige dimensies. De verschillende groeifasen worden vergeleken met evenzovele zeeën van een onmetelijke oceaan: "De eerste van deze zeeën wordt gevormd door de kinderjaren" 81, 5 [[867]]. Immers "juist in deze eerste leeftijdsfase openbaren zich de neigingen tot de ondeugd en de deugd". Daarom moet de wet van God al vanaf het begin worden ingedrukt in de ziel "als in een tablet van was" 3, 1 [[1028]]. Inderdaad is dit de belangrijkste leeftijd. Wij moeten er ons van bewust zijn van hoe fundamenteel het belang is dat in deze eerste fase van het leven de mens de grote oriëntaties in zich opneemt die aan het bestaan het juiste perspectief geven. Daarom deed Chrysostomus de aanbeveling: "Bewapen uw kinderen vanaf hun prilste leeftijd met geestelijke wapens, en leer hun met de hand hun voorhoofd te tekenen (met het kruis)" 12, 7 [[1661]].

Daarna komen de adolescentie en de jongvolwassenheid: "Op de kinderjaren volgt de zee van de adolescentie, waar hevige winden waaien..., want in ons groeit... de begeerte" 81, 5 [[867]]. Tenslotte komen de verlovingstijd en het huwelijk: "Op de jongvolwassenheid volgt de leeftijd van de rijpe persoon, waarin de gezinsverplichtingen zich melden: het is de tijd van het op zoek gaan naar een vrouw" 81, 5 [[867]].

Wat het huwelijk aangaat, herinnert hij aan de doeleinden ervan, en door op te roepen tot de deugd van de gematigdheid, verrijkt hij die met een rijke inslag van gepersonaliseerde betrekkingen. Goed voorbereide gehuwden sluiten zo de weg af die leidt tot echtscheiding: alles gebeurt met blijdschap en de kinderen kunnen worden opgevoed tot deugdzaamheid. Als dan het eerste kind geboren wordt, is dit "als een brug; de drie worden één vlees, want het kind verbindt de beide partners" 12, 5 [[2043]], en samen vormen de drie "een gezin, een kleine Kerk" 20, 6 [[2044]].

De prediking van Chrysostomus voltrok zich gewoonlijk in de loop van de liturgie, de "plaats" waar de gemeenschap wordt opgebouwd met het Woord en de Eucharistie. Hier drukt de samengekomen vergadering de ene Kerk uit 8, 7 [[2045]], hetzelfde woord wordt op elke plaats tot allen gericht 24, 2 [[1661]], en de eucharistische communie wordt er een werkdadig teken van eenheid 32, 7 [[867]]. Zijn pastoraal plan was geïntegreerd in het leven van de Kerk, waarin de lekengelovigen door het Doopsel de priesterlijke, koninklijke en profetische taak op zich nemen. Tegen de lekengelovige zegt hij: "Ook jou maakt het Doopsel tot koning, priester en profeet" 3, 5 [[2046]]. Hierin heeft de fundamentele plicht van de zending haar oorsprong, want ieder is in de een of andere mate verantwoordelijk voor het heil van de anderen: "Dit is het beginsel van ons sociale leven... niet alleen in onszelf geïnteresseerd zijn" 9, 2 [[2040]]. Het geheel speelt zich af tussen twee polen: de grote Kerk en de "kleine Kerk", het gezin, in een wederzijdse betrokkenheid op elkaar.

Zoals jullie kunnen zien, beste broeders en zusters, blijft dit onderricht van Chrysostomus over de authentiek christelijke aanwezigheid van de lekengelovigen in het gezin en in de samenleving, ook vandaag nog - en méér dan ooit - actueel. Bidden wij de Heer dat hij ons helpt lering te trekken uit de onderrichtingen van deze grote Leermeester van het geloof.