Europa en mensenrechten

Inleiding

Geachte President,
geachte Bondkanselier,
geachte leden van de Bondsregering,
gewaardeerde afgevaardigden van de Nationale Raad en leden van de Bondsraad,
geachte vertegenwoordigers van de Länder,
geachte vertegenwoordigers van het Corps Diplomatique,
geachte dames en heren,

Het is voor mij een grote vreugde en eer hier met u te mogen samenkomen, mijnheer de Bondspresident, leden van de Bondsregering, als ook vertegenwoordigers van het politieke en openbare leven van de republiek Oostenrijk. De bijeenkomst, hier in de Hofburg, is een afspiegeling van het goede en het wederzijdse vertrouwen dat de verhoudingen karakteriseert tussen uw land en de Heilige Stoel en waarover u, mijnheer de Bondspresident, gesproken heeft. Daarover ben ik zeer blij.

De betrekkingen tussen de Heilige Stoel en Oostenrijk zijn binnen het grote netwerk van diplomatische betrekkingen opgenomen, die in de stad Wenen een belangrijk kruispunt vindt, omdat hier ook verschillende internationale organisaties hun zetel hebben. Ik ben verheugd over de aanwezigheid van vele diplomatische vertegenwoordigingen, die mijn geachte begroeting gelden. Ik dank u, dames en heren ambassadeurs, voor uw inzet niet alleen in dienst en val de belangen van de landen die u vertegenwoordigt, maar ook voor de gemeenschappelijke zaak van de vrede en van het begrip onder de volkeren.

Dit bezoek is mijn eerste bezoek als Bisschop van Rome en Opperherder van de katholieke Wereldkerk aan dit land, dat ik eigenlijk al zeer lang en door de vele vroegere bezoeken ken. Het is - laat ik het zo zeggen - voor mij werkelijk een vreugde hierheen te komen. Ik heb hier vele vrienden en als Beierse buurman zijn mij de levensgewoontes en tradities van de Oostenrijkers bekend. Mijn grote voorganger Paus Johannes Paulus II, zaliger gedachtenis, heeft Oostenrijk 3 keer bezocht. Hij is iedere keer door de mensen van dit land van harte opgenomen, naar zijn woorden is aandachtig geluisterd en zijn pastorale reizen hebben hun sporen achtergelaten.

Oostenrijk
Oostenrijk heeft in de laatste jaren en decennia een succesverhaal opgetekend, waarvan twee generatie daarvoor nog niemand durfde te dromen. Uw land heeft niet alleen belangwekkende ontwikkelingen in de economie doorgemaakt, maar ook een tot voorbeeld strekkend sociaal samenleven ontwikkelt, waarvoor het begrip "sociale partnerschap" tot synoniem is geworden. De Oostenrijkers hebben alle reden daarvoor dankbaar te zijn en tonen dit doordat zij met een open oog hebben voor de armen en behoeftigen in het eigen land, maar ook vrijgevig zijn wanneer het erop aankomt bij catastrofen en ongevallen wereldwijd solidariteit te tonen. De grote actie "Licht en donker" voor Kerstmis en "Buurman in nood" zijn mooie voorbeelden van deze houding.

Oostenrijk en de uitbreiding van de Europese Unie
We zijn hier op historische grond, waarvandaan eeuwen lang een rijk geregeerd werd dat grote delen van Midden en Oost-Europa verenigd had. Deze plaats en dit uur zijn daarom een goede aanleiding geheel Europa te beschouwen. Na de verschrikkingen van de oorlog en de traumatische ervaringen van het totalitaire regimes en dictaturen heeft Europa de weg naar eenheid op het continent ingeslagen, die een blijvende vrede en gerechte ontwikkeling moet waarborgen. De scheiding, die het continent decennia lang pijnlijk gespleten heeft gehouden, is weliswaar politiek overwonnen, maar in de hoofden en het hart van de mensen moet de verwerkelijking van de eenheid grotendeels nog plaatsvinden. Ook al zijn na de val van het Ijzeren Gordijn in 1989 velen teleurgesteld in de overdreven uitingen van hoop. Ook wanneer in een bepaald opzicht er terecht kritiek kan zijn op Europese instituties, is het proces van de Europese eenwording een werk met grote draagwijdte, dat vroeger door voortdurende conflicten en onzalige broederoorlogen een uiteengereten continent was, nu een lang ongekende vredestijd gebracht heeft. Vooral voor de volkeren van Midden en Oost Europa is deelname aan dit proces een verdere aanleiding, in hun eigen landen de vrijheid rechtsstaat en de democratie te verstevigen. Hiermee samenhangend wil ik herinneren aan de bijdrage die mijn voorganger Paus Johannes Paulus II gehad heeft in dit historische proces. Ook Oostenrijk, dat op de grens ligt van het vroegere Westen en het vroegere Oosten, heeft als bruggehoofd veel bijgedragen tot de eenheid en - dat moeten we niet vergeten - daardoor zelf ook veel gewonnen.

Europa
Het "Europese huis", zoals we de gemeenschap van dit continent graag noemen, wordt alleen dan een voor allen een goede woonplaats wanneer het opgebouwd wordt op een solide culturele en morele fundament van gemeenschappelijke waarden, die wij ontlenen aan onze geschiedenis en onze tradities. Europa kan en mag zijn christelijke wortels niet ontkennen. Zij zijn het samenbindsel van onze civilisatie op weg in het derde millennium. Het Christendom heeft dit continent zeer nadrukkelijk gevormd, waarvan, juist ook in Oostenrijk, niet alleen de talrijke kerken en belangrijke kloosters getuigenis afleggen. Het geloof heeft haar getuigen vooral in de ontelbare mensen, die vanuit het verleden tot en met het heden een leven van hoop, van liefde en van barmhartigheid geleefd hebben. Mariazell, het belangrijke nationale heiligdom van Oostenrijk, is tevens een plaats voor ontmoeting van de verschillende Europese volkeren. Het is een van de plaatsen, waar de mensen de "kracht van boven" hebben gehaald en komen halen voor een juist leven.

In deze dagen wordt het christelijke geloofsgetuigenis midden in Europa ook door de Derde Europese Oecumenische Assemble in Sibiu / Hermannstadt (in Roemenië) tot uitdrukking gebracht. Het motto daarvan is: "Het licht van Christus schijnt voor iedereen. Hoop op vernieuwing en eenheid in Europa". Wie denkt er niet aan de Midden Europese Katholiekendag die in 1994 zo veel gelovige mensen onder het thema "Christus - de hoop voor Europa" in Marizell bijeen heeft gebracht!

Tegenwoordig is vaak sprake van een Europees leefmodel. Daarmee wordt een gemeenschap bedoeld die economische efficiëntie met sociale gerechtigheid, politieke pluriformiteit met tolerantie, liberalisme en openheid verbindt, maar ook aan het vasthouden aan waarden betekent, die dit continent zijn bijzondere plaats geeft. Dit model staat, als gevolg van de druk van de moderne economie, voor een grote uitdaging. De veel geciteerde globalisering kan niet opgehouden worden, maar het is de dringende opgave en grote verantwoordelijkheid van de politiek om de globalisering zulke regels te geven en grenzen te stellen, dat zij niet ten koste gaat van de arme landen en dat armen in de rijkere landen en niet de komende generaties nadelig beïnvloeden.

We weten het dat Europa verschrikkelijke fouten begaan heeft en er onder geleden heeft. Daartoe behoren: ideologische beperkingen voor filosofie, wetenschap en ook geloof, de misbruik van religie en verstand ten behoeve van imperialistische doelstellingen, de neerhalen van de waardigheid van de mens door een theoretisch of praktisch materialisme en uiteindelijk tot een degenereren van tolerantie tot een onverschilligheid zonder betrekking te hebben tot blijvende waarden. Tot de eigenschappen van Europa behoort echter de kunst van zelfkritiek, die vele op terreinen van de wereldculturen goed van pas kan komen.

Leven
In Europa is voor het eerst het begrip mensenrechten geformuleerd. Het belangrijkste recht van de mens, en de voorwaarde van alle andere rechten, is het recht op leven. Dat betreft het leven vanaf het ontvangen ervan tot aan de natuurlijke dood. Abortus kan dus geen mensenrecht zijn - zij is juist haar tegendeel. Zij is een "diepe sociale wond", zoals onze overleden medebroeder Franz kardinaal König Niet moe werd te herhalen. Over dit alles spreek ik niet van een speciaal kerkelijk belang. Veelmeer wil ik me advocaat maken van uiterst diep menselijke behoefte en tot woordvoerder van de ongeborenen, die geen stem hebben. Ik sluit daarmee niet de ogen voor de problemen en conflicten van voor vrouwen en ik ben me ervan bewust dat de geloofwaardigheid van ons spreken ook daarvan afhangt, wat de Kerk zelf aan hulp geeft aan de betreffende vrouwen.

Ik appelleer hiervoor aan de politiek verantwoordelijken, niet toe te laten dat kinderen tot een ziektegeval wordt gemaakt en dat de in uw rechtsordening vastgelegde kwalificatie van abortus als een onrecht feitelijk opgeheven wordt. Ik zeg dit uit bezorgdheid om de humaniteit. Maar dat is slechts een van de zaken waarover we ons zorgen maken. De andere is er alles voor te doen dat de Europese landen weer kindvriendelijker worden. Moedigt u alstublieft de jongeren aan te trouwen en een nieuw gezin te stichten, moeder en vader te worden. Daarom doet u hun zelf, maar ook de gehele maatschappij iets goeds. Ik bemoedig u nadrukkelijk in uw politieke streven omstandig eden te creëren, waardoor het jonge echtparen mogelijk wordt kinderen op te voeden. Dit is alles zal ons niet helpen, wanneer het ons niet lukt in onze landen opnieuw een klimaat van vreugde en levensverwachtingen te scheppen, waarin kinderen niet als een last, maar als een geschenk beleefd wordt.

Met grote zorg ben ik vervuld over het debat aangaande de actieve hulp bij het sterven. We moeten er bang voor zijn dat op een gegeven dag bedekte of ook openlijke druk gaat komen op ernstig zieken en oude mensen, om de dood te vragen of zelfdoding te doen. Het juiste antwoord op het lijden aan het einde van het leven is toewijding, stervensbegeleiding - in het bijzonder met behulp van palliatieve medische zorg - en niet met "actieve stervenshulp". Om een humane stervensbegeleiding ingang te doen krijgen is er een structurele hervorming nodig op alle terreinen van de medisch- en sociale systemen en de opbouw van palliatieve verzorgingssystemen. Er zijn echter ook concrete stappen nodig: in de psychische en pastorale begeleiding van ernstig zieken en stervenden, de familieleden, de artsen en het verplegend personeel. De hospicebeweging doet op dit terrein heel veel goeds. Echter het geheel van deze opgaven kunnen niet aan haar gedelegeerd worden. Veel andere mensen moeten bereid zijn I.c. In hun bereidheid bemoedigd worden, zich tijd en geld te laten kosten in hun toewijding voor de ernstig zieken en stervenden.

Dialoog van het verstand
Tot het Europese erfgoed behoort tenslotte een denktraditie waarbij een substantiële uitwisseling van geloof, waarheid en verstand wezenlijk is. Daarbij gaat het uiteindelijk om de vraag of het verstand aan het begin der dingen en op zichzelf staat of niet. Het gaat om de vraag of het werkelijke door toeval en noodzakelijkheid is ontstaan, of daarbij het verstand een toevallig nevenproduct van de verstandloze en in de oceaan van verstandlozen uiteindelijk zonder betekenis is of waar blijft, wat de basisovertuiging van het Christelijke geloof vormt: In principio erat verbum - in het begin was het Woord. Aan het begin van alle dingen staat het scheppende verstand van God, die besloten heeft, zich aan ons mens n mee te delen. Laat mij hierover Jürgen Habermas citeren, dus een filosoof, die zichzelf niet als christelijk gelovige beschouwd. Hij zegt: "Het Christendom is voor het normatieve zelfverstaan van de moderne mens niet alleen een katalysator geweest. Het egalitaire universalisme, waaruit de ideeën van vrijheid en solidair samenleven zijn ontstaan, zijn een directe erfenis van de Joodse rechtvaardigheid en de Christelijke liefdes ethiek. In de inhoud niet verandert, is deze erfenis steeds weer kritisch toegepast en opnieuw geïnterpreteerd geworden. Hiervoor zijn er nu geen alternatieven."

De opdrachten voor Europa in deze wereld
Vanuit de uniciteit van haar roeping groeit voor Europa ook haar unieke verantwoordelijkheid in de wereld. Het demografisch snel wijzigende continent moet niet een geestelijk grijzend continent worden. Europa zal zichzelf ook beter verstaan wanneer het de verantwoordelijkheid in de wereld op zich neemt vanuit zijn unieke geestelijke traditie, zijn uitzonderlijke mogelijkheden en zijn grote economische vermogen. De Europese Unie moet daarom een leidende rol over nemen in het bestrijden van de armoede in de wereld en in inzet voor de vrede. Dankbaar moeten wij constateren, dat Europese landen en de Europese Unie tot de gulste gevers voor de internationale ontwikkeling behoren, zij moeten echter ook hun politieke gewicht in de waagschaal leggen wanneer het bijv. gaat om de uiterst dringende uitdagingen, die Afrika stelt bij de ongekende tragedie van dit continent zoals de gesel van de AIDS-zieken, de situatie in Dafur, de onrechtvaardige uitbuiting van de natuurlijke bronnen en zorgwekkende wapenhandel. Evenzeer moet de politieke en diplomatische inzet van Europa en haar landen de blijvende ernstige situatie in het Midden Oosten niet vergeten, waar de bijdrage van iedereen noodzakelijk is, om het afzien van geweld, de wederzijdse dialoog en een werkelijk vreedzaam samenleven te bevorderen. Ook de betrekking tot de landen van Latijns Amerika en het Aziatische continent moet door geëigende handelsbetrekkingen uitgebouwd worden.

Schluß

Sehr verehrter Herr Bundespräsident, sehr geehrte Damen und Herren! Österreich ist ein reich gesegnetes Land: Mit großen landschaftlichen Schönheiten, die Jahr für Jahr Millionen Menschen zur Erholung anziehen; mit einem unerhörten kulturellen Reichtum, den viele Generationen geschaffen und angesammelt haben; mit vielen künstlerisch begabten Menschen und großen schöpferischen Kräften. Die Zeugnisse der Leistungen, die Fleiß und Begabung der arbeitenden Bevölkerung hervorgebracht haben, sind überall zu sehen. Dies ist ein Grund, um dankbar und stolz zu sein. Aber Österreich ist natürlich keine Insel der Seligen und es hält sich ja auch nicht dafür. Selbstkritik tut immer gut, und sie ist in Österreich durchaus verbreitet. Ein Land, das so viel bekommen hat, muß auch viel geben. Es darf sich viel zutrauen und sich auch einiges zumuten an Verantwortung in seiner Nachbarschaft, in Europa und in der Welt.

Vieles von dem, was Österreich ist und besitzt, verdankt es dem christlichen Glauben und seiner reichen Wirkung in den Menschen. Der Glaube hat den Charakter dieses Landes und seine Menschen tief geprägt. Es muß daher ein Anliegen aller sein, nicht zuzulassen, daß eines Tages womöglich nur noch die Steine hierzulande vom Christentum reden würden. Ein Österreich ohne lebendigen christlichen Glauben wäre nicht mehr Österreich.

Ich wünsche Ihnen und allen Österreichern, vor allem den Alten und Kranken und den Jungen, die ihr Leben vor sich haben, Hoffnung, Zuversicht, Freude und Gottes Segen! Ich danke Ihnen.