Tot de deelnemers aan het congres "Waarden en perspectieven voor het Europa van de toekomst - 50 jaar Verdrag van Rome"

Uwe eminenties, eerbiedwaardige broeders in het episcopaat, leden van het parlement, dames en heren! Ik ben buitengewoon verheugd u in zulke groten getale te mogen begroeten tijdens deze audiëntie aan de vooravond van de vijftigste verjaardag van de ondertekening van het Verdrag van Rome op 25 maart 1957. Op die dag werd een belangrijke stap gezet in een Europa dat geslagen uit de Tweede Wereldoorlog was gekomen, een continent dat een toekomst zocht van vrede en grotere sociale en economische welvaart waarin naties hun identiteit niet hoefden te ontkennen noch te verliezen. Ik ben verheugd mgr. Adrianus Herman van Luyn te begroeten, bisschop van Rotterdam en voorzitter van de Commissie van de Bisschoppenconferenties van de Europese Unie en ik dank hem voor zijn vriendelijke woorden. Ik ben verheugd ook de andere prelaten te begroeten, de geëerde gasten en al degenen die deelnemen aan het congres dat door COMECE is georganiseerd om over Europa na te denken.

Sinds die maand maart, vijftig jaar geleden, heeft dit continent een lange weg afgelegd en dit heeft geleid tot de verzoening van haar oostelijke en westelijke helft, haar ‘twee longen’, die verbonden zijn door een gemeenschappelijke geschiedenis die een gordijn van ongerechtigheid eigenmachtig had verdeeld. Economische integratie heeft dit politieke proces gestimuleerd en moedigt de nog altijd voortgaande moeilijke zoektocht aan naar een geschikte institutionele structuur voor de Europese Unie, die nu 27 leden telt en een rol op het wereldtoneel wil spelen.

In recente jaren hebben mensen meer en meer de noodzaak begrepen van een betere balans tussen economische en sociale politiek die gebaseerd is op een beleid dat welvaart en concurrentie bevordert zonder de legitieme verwachtingen van de armen en gemarginaliseerden te negeren. Toch, vanuit demografisch oogpunt bezien lijkt Europa op weg naar zijn historische avond te zijn. Dat bedreigt niet alleen zijn economische groei, maar kan ook enorme problemen geven in de zin van sociale cohesie en in het bijzonder een gevaarlijk individualisme bevorderen dat onverschillig is voor wat de toekomst kan brengen. Men zou zelfs kunnen denken dat Europa het vertrouwen in zijn eigen toekomst aan het verliezen is. Wat het respect voor het milieu en een gebalanceerde toegang tot investeringen in bronnen en energie betreft, is er weinig solidariteit op zowel internationaal als nationaal niveau. En het proces van Europese eenwording zelf lijkt niet iedereen te verwelkomen, omdat vele ‘hoofdstukken’ van het project ‘geschreven’ lijken te zijn zonder veel rekening te houden met wat mensen verwachten.

Daarom is het duidelijk dat het ondenkbaar is dat wij een authentiek ‘eensgezind huis Europa’ kunnen bouwen door de identiteit van de volken van dit continent te negeren. Het is een historische, culturele en morele identiteit die zelfs voorafgaat aan de geografische, economische en politieke realiteit. Het is een identiteit die gebaseerd is op een stelsel van universele waarden waarin het christendom, bij de totstandkoming, een rol heeft gespeeld. Dat geeft het een rol die niet alleen historisch is maar ook fundamenteel vis-à-vis Europa. Zulke waarden, die de ziel van het continent vormen, moeten in het Europa van het derde millennium overeind blijven als ‘vonk’ van beschaving. Als dat faalt, hoe kan dan het ‘oude’ continent zuurdeeg voor de hele wereld zijn? Als op de vijftigste verjaardag van het Verdrag van Rome de regeringen van de Unie ‘dichterbij’ hun burgers willen staan, hoe kunnen zij dan een essentieel element zoals het christendom, waarin een grote meerderheid zich blijft herkennen, uitsluiten van de Europese identiteit? Is het dan verrassend dat ondanks de aspiraties een waardegemeenschap te zijn, het moderne Europa universele en absolute waarden in twijfel lijkt te trekken?

Nog ervan afgezien dat het tegen God is: leidt deze eenzijdige vorm van ‘zelfverloochening’ er niet toe dat het continent aan zijn eigen identiteit twijfelt? Het leidt er uiteindelijk toe dat wij de visie verspreiden dat het ‘op waarde beoordelen’ de enige manier van moreel oordelen is en dat een gemeenschappelijk goed synoniem is aan compromis. In werkelijk geldt dat als het bereiken van compromissen een legitieme daad is om verschillende belangen te verenigen, het een gemeenschappelijk kwaad wordt telkens wanneer het overeenkomsten betreft die schadelijk zijn voor de menselijke natuur.

Een gemeenschap die wordt gebouwd zonder respect voor de authentieke waardigheid van de mens, die vergeet dat iedere mens naar Gods beeld is geschapen, leidt uiteindelijk voor niemand tot iets goeds. Daarom lijkt het meer dan noodzakelijk dat Europa zich bewust wordt van die wijdverspreide houding die systematisch het sluiten van compromissen over essentiële menselijke waarden rechtvaardigt alsof het onvermijdelijk is een verondersteld minder kwaad te aanvaarden.

Uiteindelijk is zulk pragmatisme niet zo evenwichtig en realistsich als sommigen zouden willen omdat het de menselijke natuur zijn inherente waardegeoriënteerde en idealistische dimensies ontzegt. Wanneer op dergelijk pragmatisme seculiere en relativistische tendensen en waarden worden geënt, zien wij uiteindelijk dat christenen het recht wordt ontzegd zich in het publieke debat te mengen of dat hun bijdrage minstens wordt afgedaan als een poging ongerechtvaardigde privileges te beschermen. Als de Europese Unie de wet wil handhaven en effectief de universele waarden wil bevorderen, dan moeten wij, op dit huidige historische moment met zijn vele uitdagingen, duidelijk erkennen dat de menselijke natuur iets van blijvende aard heeft en dat dit de bron is van de grondrechten van alle individuen, zelfs van degenen die deze ontkennen. In deze context moet het recht op gewetensbezwaren gegarandeerd zijn telkens wanneer fundamentele mensenrechten worden geschonden.

Goede vrienden, ik weet hoe moeilijk het is voor christenen om onvermoeibaar de waarheid van de mens te verdedigen. Wees nooit uitgeblust of ontmoedigd! Jullie weten dat jullie met Gods hulp zullen bijdragen aan een nieuw Europa, een Europa dat realistisch is zonder cynisme, rijk aan idealen, geïnspireerd door de blijvende en heldere waarheid van het Evangelie. Daarom: schuw de Europese publieke debatten niet en wees je ervan bewust dat Europa reeds deel uitmaakt van wat op nationaal niveau gebeurt. Neem daarnaast effectieve maatregelen in de culturele sfeer. Geef niet toe aan de logica van de macht omwille van de macht! Laat Christus’ waarschuwing een constante stimulans en steun zijn: Maar als het zout zijn kracht verliest (...) deugt het nergens meer voor dan om weggeworpen en door de mensen vertrapt te worden. (Mt. 5, 13) [b:Mt. 5, 13]

Moge de Heer al jullie inspanningen vrucht laten dragen en jullie helpen de waarde te herkennen van wat goed is in de huidige beschaving: mag het moed geven alles dat indruist tegen de menselijke waardigheid af te wijzen.

Ik ben zeker dat God de edelmoedige inspanningen zal zegenen van hen die, in een geest van dienstbaarheid, aan een gezamenlijk Europees huis bouwen waarin iedere culturele, sociale en politieke bijdrage wordt ingezet voor het algemeen goed. Jullie, die al op verschillende manieren betrokken zijn bij deze belangrijke menselijke en evangelische onderneming, wil ik mijn hartelijkste ondersteuning bieden. Ik verzeker jullie dat ik in mijn gebeden aan jullie zal denken, terwijl ik de moederlijke bescherming inroep van Maria, Moeder van het vleesgeworden Woord. Ik verleen jullie, jullie gezinnen en gemeenschappen allerhartelijkst mijn zegen.