Six ans se sont écoulés

Zes jaar is het geleden, beminde zonen en dochters, sinds wij aan het slot van onze toespraak tot het eerste wereldcongres van het lekenapostolaat [698] zeiden: "Als er één macht ter wereld in staat is, de harten te stemmen tot een eerlijke verzoening en een broederlijke eenheid onder de volkeren, dan is het zeker de katholieke Kerk. Met fierheid moogt gij u daarover verheugen. Uw taak is het, hiervoor al uw krachten in te zetten." vgl: De quelle consolation [[[698|(33)]]]

Vandaag zien wij met vreugde de uitgelezen vergadering, die voor dit tweede wereldcongres tweeduizend vertegenwoordigers verenigt uit ruim tachtig landen, en onder hen telt men kardinalen, bisschoppen, priesters en eminente leken. Wij richten tot u een vaderlijke en hartelijke groet, en wij wensen u geluk met het belangrijke werk, dat gij in enkele jaren hebt gepresteerd om de doeleinden, die men u had gesteld, te verwezenlijken. De documentatie. bijeengebracht door het „Permanent comité van de internationale congressen voor het lekenapostolaat" toont vooreerst, dat veel bisschoppen herderlijke brieven aan dit onderwerp gewijd hebben; ze vermeldt vervolgens de reeks nationale en internationale congressen, die het gevolg waren van dat van 1951 en die gericht waren op de doorwerking daarvan: in India, in de Soedan, in Zwitserland, in België (waar meer dan drieduizend lekenleiders bijeen waren in Leuven), in Mexico, in Spanje, in Portugal, in Kisubi (Oeganda) voor heel Afrika, in Manilla voor Azië, in Santiago en in Montevideo voor dertien landen van Midden- en Zuid-Amerika. Voegen we daar nog aan toe de samenkomsten ter voorbereiding van het tweede wereldcongres, die gehouden werden in Gazzada, Castel Gandolfo, Rome, Würzburg en Parijs.

Ongetwijfeld was het eerste wereldcongres voor het lekenapostolaat als het ware een machtig appèl, dat overal veel weerklank heeft gevonden. Het heeft de katholieken geprikkeld, zich te bezinnen niet alleen op hun plichten jegens zichzelf, maar ook op hun plichten jegens de Kerk, de burgerlijke maatschappij en de gehele mensheid. Het heeft sterk doen uitkomen, hoe belangrijk het is, dat de leken zich persoonlijk inzetten om talrijke taken op godsdienstig, sociaal en cultureel gebied op zich te nemen en uit te voeren. Het heeft zodoende in hen het besef versterkt van hun verantwoordelijkheden in de moderne maatschappij en de moed om deze te aanvaarden, en het heeft aanzienlijk bijgedragen tot bevordering van de samenwerking en de coördinatie van de verschillende vormen van lekenapostolaat.

Als onderwerp voor het huidige congres, dat zorgvuldig is voorbereid door theologen en door specialisten in sociale en internationale kwesties, hebt gij gekozen: „De leken in de crisis van de moderne wereld: verantwoordelijkheden en vorming". Als wij, overeenkomstig uw wens, bij het begin van uw congres het woord tot u richten, dan willen wij hiermee datgene, wat wij zes jaar geleden hebben gezegd, aanvullen met enkele opmerkingen over de leidende beginselen van het lekenapostolaat en over bepaalde praktische punten omtrent de vorming en de actie van de lekenapostel.

Wij willen als uitgangspunt van deze beschouwingen een van de vragen nemen, die tot doel hebben, de aard van het lekenapostolaat nader te omschrijven: „Gaat de leek, die godsdienstonderricht geeft met „missio canonica" (kerkelijke zending), met het kerkelijk mandaat om te onderwijzen, en voor wie dit onderwijs misschien zelfs zijn enige beroepsactiviteit uitmaakt, gaat deze leek niet door het feit zelf over van het lekenapostolaat naar het hiërarchisch apostolaat"?

Voor de beantwoording van deze vraag moet men er aan denken, dat Christus aan Zijn apostelen zelf een tweevoudige macht heeft gegeven: vooreerst de priesterlijke macht om te consacreren, en deze macht werd in alle volheid aan alle apostelen geschonken; op de tweede plaats de macht om te onderwijzen en te besturen, d.w.z., om in naam van God aan de mensen de onfeilbare waarheid mee te delen, die voor hen bindend is, en om de normen vast te stellen, die het christelijk leven regelen.

Deze tweevoudige macht van de apostelen ging over op de paus en de bisschoppen. Dezen dragen door de priesterwijding aan anderen in bepaalde mate de macht over om te consacreren, terwijl de macht om te onderwijzen en te besturen eigen is aan de paus en de bisschoppen.

Als men spreekt van "hiërarchisch apostolaat" en "lekenapostolaat", moet men dus een dubbel onderscheid voor ogen houden: vooreerst tussen de paus, de bisschoppen en de priesters enerzijds en het geheel van de leken anderzijds; vervolgens onder de geestelijkheid zelf het onderscheid tussen hen, die de macht om te consacreren en te besturen in haar volheid bezitten en de andere geestelijken. De eersten (paus, bisschoppen en priesters) behoren noodzakelijk tot de geestelijkheid; als een leek tot paus gekozen werd, zou hij zijn keuze slechts kunnen aanvaarden op voorwaarde, dat hij geschikt is, de wijding te ontvangen, en bereid is zich priester te laten wijden; de macht om te onderwijzen en te besturen en ook het charisma van de onfeilbaarheid zouden hem worden gegeven vanaf het ogenblik van de aanvaarding van zijn keuze, zelfs vóór zijn wijding.

Ter beantwoording nu van de gestelde vraag moet men het aangegeven tweevoudig onderscheid voor ogen houden. In het onderhavige geval gaat het niet over de wijdingsmacht, maar over de macht om te onderwijzen. Deze laatste macht bezitten alleen de dragers van het kerkelijk gezag. De anderen, priesters of leken, zijn hun medewerkers in de mate, waarin de dragers van het kerkelijk gezag zich op hen verlaten om de gelovigen juist te onderwijzen en hen te leiden. vgl: Codex Iuris Canonici (1917) [[[2620|(1397.1328)]]] De priesters (die optreden vi muneris sacerdotalis, krachtens hun priesterlijk ambt) en ook de leken kunnen daartoe de opdracht ontvangen, en deze kan, naargelang van de omstandigheden, voor beiden dezelfde zijn. Zij verschillen echter onderling door het feit, dat de één priester is, de ander leek, en dat bijgevolg het apostolaat van de een een priesterlijk apostolaat is, dat van de ander een lekenapostolaat. De waarde en de doeltreffendheid van het apostolaat van de godsdienstleraar hangen af van ieders bekwaamheid en bovennatuurlijke gaven. Lekenleraren, religieuzen, catechisten in het missiegebied, allen, die door de Kerk belast zijn met het onderricht in de geloofswaarheden, ook zij mogen met recht het woord van de Heer op zich toepassen: „Gij zijt het zout van de aarde"; „gij zijt het licht van de wereld."

Het is duidelijk, dat de eenvoudige gelovige het plan kan opvatten - en het is zeer te wensen, dat hij dit doet - om meer georganiseerd met de kerkelijke gezagsdragers samen te werken, hen krachtiger te steunen bij hun apostolische arbeid. Hij zal zich dan onder de meer onmiddellijke leiding stellen van de hiërarchie; zij alleen is voor God verantwoordelijk voor het bestuur van de Kerk. Al wordt de leek door de aanvaarding van een bijzondere zending, een opdracht van de hiërarchie, nauwer betrokken bij de geestelijke verovering van de wereld, een verovering, die de Kerk maakt onder leiding van haar herders, toch maakt deze aanvaarding hem nog niet tot een lid van de hiërarchie en geeft hem nog niet de wijdings- en jurisdietiemacht, die nauw gebonden blijven aan het ontvangen van het wijdingssacrament in zijn verschillende graden.

Tot nu toe hebben wij nog niet gesproken over de wijdingen, die aan het priesterschap voorafgaan en die in de tegenwoordige praktijk van de Kerk alleen worden toegediend als voorbereiding op de priesterwijding. Het ambt, dat aan de lagere orden verbonden is, wordt sinds lange tijd door leken uitgeoefend. Wij weten, dat men er tegenwoordig aan denkt, een diaconaat in te voeren als kerkelijke functie, onafhankelijk van het priesterschap. Dit idee is, althans voor het ogenblik, nog niet rijp. Mocht dit ooit het geval worden, dan zou hetgeen wij gezegd hebben slechts in zo ver te wijzigen zijn, dat dit diaconaat tezamen met het priesterschap zijn plaats zou krijgen in het onderscheid, dat wij aangaven.

Het zou een miskenning zijn van de ware aard van de Kerk en van haar sociaal karakter, als men in haar een zuiver actief element, nl. de gezagsdragers, en daarnaast een louter passief element, nl. de leken, zou onderscheiden. Gelijk wij zelf in onze encycliek Mystici Corporis Christi [433] gezegd hebben, zijn alle leden van de Kerk geroepen om mee te werken aan de opbouw en aan de vervolmaking van het Mystieke Lichaam van Christus. Mystici Corporis Christi [[433|99]] Allen zijn vrije personen en moeten dus actief zijn. De uitdrukking "emancipatie van de leken" wordt soms misbruikt, als men haar neemt in een betekenis, die de ware aard van de betrekkingen tussen de Kerk, die onderwijst en die onderwezen wordt, tussen priesters en leken misvormt. Wat deze betrekkingen aangaat willen wij eenvoudig constateren, dat de taak van de Kerk tegenwoordig zo omvangrijk is, dat er geen plaats meer blijft voor kleinzielige disputen. Om ieders arbeidsterrein te eerbiedigen, behoeven allen slechts voldoende geest van geloof, van belangeloosheid en wederzijdse achting en vertrouwen te bezitten. De eerbied voor de priesterlijke waardigheid is altijd een van de meest kenmerkende trekken geweest van de christelijke gemeenschap. Van de andere kant heeft ook de leek rechten, en de priester op zijn beurt moet die erkennen.

De leek heeft er recht op, van de priesters alle geestelijke goederen te ontvangen om zijn zieleheil te verwezenlijken en de christelijke volmaaktheid te bereiken Codex Iuris Canonici (1917) [[2620|(87.682)]]: wanneer het gaat om de fundamentele rechten van de christen, kan hij zijn aanspraken doen gelden par. 1 [[2620|(467)]] par. 1 [[2620|(892)]]; hier gaat het om de zin en het doel zelf van heel het leven van de Kerk en om de verantwoordelijkheid, die zowel priester als leek tegenover God heeft.

Het beschouwen van de sociale functie alleen moet noodzakelijk nadelig werken. Deze is geen doel in zich, noch in het algemeen, noch in de Kerk, want de gemeenschap is er uiteindelijk voor de individuen, en niet omgekeerd. Als wij in de geschiedenis zien, dat de leken vanaf het begin van de Kerk deel namen aan de activiteit, die de priester in dienst van de Kerk ontplooit, dan moeten zij tegenwoordig meer dan ooit en met des te groter ijver die medewerking verlenen „voor de opbouw van het Lichaam van Christus", (Ef. 4, 12) [b:Ef. 4, 12] in alle vormen van apostolaat, vooral als het er om gaat, de christelijke geest in heel het gezinsleven en in heel het sociale, economische en politieke leven te doen doordringen.

Een van de redenen van dit beroep op de leken is ongetwijfeld het tegenwoordig gebrek aan priesters, maar zelfs in het verleden rekende de priester op de medewerking van de leken. Wij willen slechts herinneren aan het belangrijk aandeel, dat de katholieke onderwijzers en onderwijzeressen en ook de religieuzen hebben gehad in het godsdienstonderwijs en in het algemeen in de christelijke opvoeding en de vorming van de jeugd, men denke bijv. aan de katholieke scholen in de Verenigde Staten. De Kerk is hun daarvoor dankbaar; was dat niet een noodzakelijke aanvulling van het werk van de priesters? Het blijft staan, dat het gebrek aan priesters tegenwoordig bijzonder gevoeld wordt en dat dit in de toekomst nog erger dreigt te worden. Wij denken in het bijzonder aan de onmetelijke gebieden van Latijns-Amerika, waar volken en staten op het ogenblik een snelle ontwikkeling doormaken. Het werk van de leken is daar des te noodzakelijker.

Trouwens, zelfs afgezien van het gering aantal priesters, wordt het werk van de lekenapostelen vereist door de betrekkingen tussen de Kerk en de wereld. De "consecratio mundi" (de heiliging van de wereld) is in hoofdzaak de taak van de leken zelf, van mensen, die nauw zijn betrokken bij het economisch en maatschappelijk leven, en die behoren tot het burgerlijk bestuur en tot de wetgevende vergaderingen. Eveneens kunnen de katholieke kernen, die onder de arbeiders in iedere fabriek en in elk arbeidsmilieu gevormd moeten worden, om hen, die van de Kerk gescheiden zijn, weer tot haar terug te brengen. slechts tot stand komen door de arbeiders zelf.

Het kerkelijk gezag moet ook hier het algemeen princiep toepassen van het helpend en aanvullend element. Men moet aan de leek die werkzaamheden toevertrouwen, die hij evengoed of zelfs beter dan de priester kan verrichten; en hij moet vrij kunnen handelen en zijn verantwoordelijkheid kunnen uitoefenen binnen de grenzen van zijn functie of binnen de grenzen, die door het algemeen welzijn van de Kerk worden voorgeschreven.

Men moet er bovendien aan denken, dat het woord van de Heer: „ de arbeider is zijn loon waardig" (Lc. 10, 17) [b:Lc. 10, 17], ook voor hem geldt. Het is ons vaak opgevallen, hoe men op missiecongressen voor het lekenapostolaat wees op de verplichting, aan die medewerkers het hun verschuldigde salaris te geven. Dikwijls wordt de catechist door zijn taak in het missiewerk volledig in beslag genomen, zodat hij en zijn gezin voor hun levensonderhoud afhangen van hetgeen de Kerk hun geeft. Van de andere kant mag de lekenapostel het niet kwalijk nemen, als men hem vraagt om aan de missie, die hem onderhoudt, geen overdreven eisen te stellen.

Bij een vorige gelegenheid hebben wij de figuur getekend van die leken, die al hun verantwoordelijkheden weten te aanvaarden. Het zijn, zo zeiden wij, "mensen, die in hun onkreukbare integriteit als het ware een beeld zijn van God; mensen, fier op hun persoonlijke waardigheid en hun gezonde vrijheid; mensen, die er met recht een erezaak van maken om in alles, wat de diepste grond van de menselijke waardigheid raakt, op één lijn te staan met hun gelijken; mensen, die steeds gehecht blijven aan hun land en aan hun traditie". A.A.S. 88 (1946) 141 vv. [[1303]] Een dergelijk geheel van eigenschappen veronderstelt, dat men zelfbeheersing en offervaardigheid geleerd heeft en dat men onophoudelijk licht en kracht put uit de bronnen van heil, -die de Kerk biedt.

Het materialisme en het atheïsme van een wereld, waarin miljoenen gelovigen in isolement moeten leven, eisen, dat men hen allen vormt tot sterke persoonlijkheden. Hoe zullen zij anders weerstand kunnen bieden aan de druk van de massa, die hen omringt? Wat voor allen opgaat, geldt op de eerste plaats voor de lekenapostel, die zich niet alleen moet verdedigen, maar ook moet veroveren.

Dit doet niets af aan de waarde van de voorzorgsmaatregelen, zoals de wetten voor jeugdbescherming, de filmcensuur en alle maatregelen, die Kerk en staat nemen om het zedelijk klimaat van de samenleving voor bederf te vrijwaren. Wil men de jonge mens opvoeden tot zijn verantwoordelijkheid van christen, dan dient men zijn geest en hart in een gezonde sfeer te houden. Men zou kunnen zeggen, dat de instellingen zó volmaakt moeten zijn, dat ze op zichzelf reeds de bescherming van het individu waarborgen, terwijl het individu zó gevormd moet worden tot de autonomie van de volwassen katholiek, alsof het alleen maar op zichzelf zou mogen rekenen om al de moeilijkheden te overwinnen.

Wij werken hier het begrip "lekenapostolaat" in strikte zin uit overeenkomstig onze boven gegeven uiteenzetting over het hiërarchisch apostolaat: Het bestaat hierin, dat leken taken op zich nemen, die voortvloeien uit de zending, die Christus aan Zijn Kerk heeft toevertrouwd. Wij hebben gezien, dat dit apostolaat altijd een apostolaat van leken blijft en geen „hiërarchisch apostolaat" wordt, zelfs niet, wanneer het krachtens een opdracht van de hiërarchie wordt uitgeoefend.

Hieruit volgt, dat het de voorkeur verdient, het apostolaat van het gebed en van het persoonlijk voorbeeld een apostolaat te noemen in de bredere of oneigenlijke zin van het woord. In dit verband kunnen wij slechts bevestigen, wat wij gezegd hebben in onze brief aan het derde wereldcongres van de Wereldvereniging van christelijke onderwijzers in Wenen: "Of nu de beroepsactiviteit van de katholieke onderwijzers en onderwijzeressen al of niet behoort tot het lekenapostolaat in de eigenlijke zin, weest er van overtuigd, beminde zonen en dochters, dat de christelijke onderwijzer, die door zijn vorming en toewijding voor zijn taak is berekend en die aan de hem toevertrouwde jeugd het voorbeeld geeft van zijn eigen diepe katholieke geloofsovertuiging, als iets vanzelfsprekends en als iets dat in hem een tweede natuur is geworden, in dienst van Christus en Zijn Kerk een activiteit uitoefent, die gelijk staat met het beste lekenapostolaat." Sie schicken sich [[7374]] Men kan deze uitspraak toepassen op alle beroepen, met name op die van de katholieke artsen of ingenieurs, speciaal tegenwoordig, nu zij in de onderontwikkelde gebieden en in de missielanden werken in dienst van de plaatselijke regeringen of van de Unesco en andere internationale organisaties en door hun leven en beroepsarbeid het voorbeeld geven van een volledig uitgegroeid christelijk leven.

De Katholieke Actie draagt altijd het karakter van 24 een officieel lekenapostolaat. Twee opmerkingen dienen hier gemaakt te worden: het mandaat, vooral het mandaat om te onderwijzen, wordt niet aan de Katholieke Actie als geheel gegeven, maar aan haar georganiseerde leden in het bijzonder, overeenkomstig de wil en de keuze van de hiërarchie. De Katholieke Actie mag ook niet het monopolie van het lekenapostolaat voor zich opeisen, want naast haar blijft het vrije lekenapostolaat bestaan. Individuen of groepen kunnen zich ter beschikking stellen van de hiërarchie, die hun voor een bepaalde of onbepaalde tijd zekere taken kan toevertrouwen, waarvoor zij een mandaat ontvangen. Men kan zich dan zeker de vraag stellen, of zij in dit geval ook geen lid worden van de Katholieke Actie. Het belangrijke punt is, dat de hiërarchische Kerk, de bisschoppen en de priesters, zich lekenmedewerkers kunnen kiezen, wanneer zij personen aantreffen, die geschikt en bereid zijn om hen te helpen.

Wij achten het nodig hier, in grote lijnen althans,bekendheid te geven aan een suggestie, die ons nog zeer kort geleden werd gedaan. Men constateert, dat er tegenwoordig vrij algemeen een betreurenswaardig gevoel van onbehagen heerst, dat vooral ontstaan zou zijn door het gebruik van de term „Katholieke Actie". Deze term immers zou voorbehouden zijn aan bepaalde duidelijk omschreven vormen van georganiseerd lekenapostolaat, waarvoor hij in de publieke opinie een soort monopolie schept: alle organisaties, die niet vallen binnen het kader van de aldus opgevatte Katholieke Actie, zo verzekert men, schijnen minder echt te zijn, van ondergeschikt belang, minder gesteund door de hiërarchie, en blijven als het ware aan de periferie van de wezenlijke apostolische arbeid van de leken. Het gevolg hiervan zou zijn, dat een bijzondere vorm van lekenapostolaat, nl. de Katholieke Actie, triomfeert ten koste van de andere vormen, en dat men moet zien, hoe het meer bijzondere beslag legt op het algemene. Sterker nog, praktisch zou men komen tot exclusivisme en men zou het diocees sluiten voor apostolische bewegingen, die niet het etiket van de Katholieke Actie dragen.

Voor de oplossing van deze moeilijkheid denkt men 26 aan twee practische hervormingen: één in de terminologie, en als uitvloeisel hiervan een andere in de structuur. Vooreerst zou men aan de term „Katholieke Actie" zijn algemene zin moeten teruggeven en hem alleen moeten toepassen op het geheel van de georganiseerde apostolische lekenbewegingen, die als zodanig nationaal of internationaal erkend zijn, hetzij door de bisschoppen op nationaal vlak, hetzij door de H. Stoel voor de bewegingen, die internationaal willen zijn. Het zou dus volstaan, dat iedere afzonderlijke beweging wordt aangeduid met haar haam en gekarakteriseerd naar haar specifieke vorm en niet naar het gemeenschappelijk genre. De hervorming in structuur zou moeten volgen op die van de juiste omschrijving van de termen. Alle groepen zouden tot de Katholieke Actie behoren en hun eigen naam en autonomie behouden, maar ze zouden alle tezamen als „Katholieke Actie" een federatieve eenheid vormen. Iedere bisschop zou vrij blijven om een bepaalde beweging al of niet toe te laten, haar al of niet het mandaat te geven, maar hij zou deze beweging niet mogen afwijzen op grond van het feit, dat ze geen Katholieke Actie is krachtens haar aard zelf. De eventuele verwezenlijking van dit plan vraagt natuurlijk een nauwlettende en langdurige bestudering: Uw congres kan een gunstige gelegenheid zijn om dit probleem en andere dergelijke kwesties te bespreken en te onderzoeken.

Tot besluit van deze principiële beschouwingen nog een woord over de betrekkingen van het lekenapostolaat met het kerkelijk gezag. Wij volstaan met teherhalen, wat wij reeds in 1951 als algemene regel opstelden: het lekenapostolaat moet in zijn meestverschillende vormen "steeds binnen de perken van de orthodoxie blijven en mag zich niet verzetten tegen de wettige voorschriften van de bevoegde kerkelijke autoriteiten". Discorsi e Radiomessaggi,.. Discorsi e Radiomessaggi, vol. XIII, p, 298 In die tussentijd hebben wij ons genoodzaakt gezien, een verkeerde mening omtrent delekentheologie" af te wijzen, een mening, die voortkwam uit een onjuiste opvatting van de verantwoordelijkheid van de leek. Si diligis [[2792]] De term "lekentheologie" heeft geen enkele zin. De norm, die algemeen geldt voor het lekenapostolaat en waarop wij zo juist hebben gewezen, geldt natuurlijk ook, en nog meer, voor de "lekentheoloog"; maar als hij geschriften over theologische onderwerpen wil publiceren, heeft ook hij de uitdrukkelijke goedkeuring nodig van het kerkelijk leergezag.

De activiteit van de katholieke leek komt bijzonder tot haar recht op die gebieden, waar het theologisch onderzoek en de profane wetenschappen elkander raken. Kort geleden hebben een aantal theologen en beoefenaars van de natuurwetenschappen, op initiatief van de "Görres-Gesellschaft", besloten om gemeenschappelijke kwesties, die voor hen van belang zijn, in geregelde samenkomsten te bespreken. Wij kunnen hen met dit initiatief slechts gelukwensen.

Omtrent de vorming van de lekenapostelen kunnen wij met enkele opmerkingen volstaan.

Niet alle Christenen zijn geroepen tot het lekenapostolaat in strikte zin. Wij hebben reeds gezegd, dat de bisschop medewerkers moet kunnen kiezen uit hen, die hij bereid en geschikt vindt, want bereidwilligheid alleen is niet voldoende. De lekenapostelen zullen dus altijd een élite vormen; dit betekent niet, dat zij zich van de anderen afzijdig houden, maar juist het tegendeel, omdat zij de anderen kunnen aantrekken en op hen inwerken. Zo begrijpt men, dat zij naast de apostolische geest, die hen bezielt, nog een andere eigenschap moeten bezitten, nl. tact, want zonder deze zouden zij meer kwaad dan goed doen.

Van de andere kant moet men, om de vereiste bekwaamheid te verkrijgen, zich natuurlijk de moeite getroosten van een ernstige vorming. Deze vorming, waarvan de noodzakelijkheid voor onderwijskrachten door niemand wordt betwijfeld, is eveneens vereist voor iedere lekenapostel, en het deed ons genoegen te vernemen, dat op het congres van Kisubi sterk de nadruk is gelegd op de intellectuele vorming. Wat de leken aangaat, die belast zijn met de administratie van de kerkelijke goederen: men moet dezen kiezen met voorzichtigheid en met kennis van zaken. Als onbekwame personen deze posten bezetten, niet zonder schade voor de kerkelijke goederen, dan valt de schuld daarvoor minder op hen zelf terug dan op de autoriteiten, die hen in dienst hebben genomen.

Tegenwoordig heeft ook de lekenapostel, die werkt onder de arbeiders in fabrieken en ondernemingen, een degelijke kennis nodig op economisch, sociaal en politiek terrein; en bijgevolg zal hij ook de sociale leer van de Kerk moeten kennen. Er bestaat een apostolaatswerk voor mannen, dat zijn leden vormt in een "sociaal seminarie", dat ieder wintersemester 300 deelnemers ontvangt en dat over twintig conferenciers beschikt: universiteitsprofessoren, rechters, economen, juristen, artsen, ingenieurs, specialisten in talen en natuurwetenschappen. Dit voorbeeld, dunkt ons, verdient navolging.

De vorming van lekenapostelen moet ter hand genomen worden door de werken van lekenapostolaat zelf, die hulp zullen vinden bij de seculiere geestelijkheid en de apostolische kloosterorden. Ook de seculiere instituten zullen, daarvan zijn wij zeker, hun gewaardeerde medewerking bieden. In de vorming van vrouwen tot het lekenapostolaat zijn er in de missie en elders door de vrouwelijke religieuzen al mooie resultaten bereikt.

Bijzonder zouden wij uw aandacht willen vestigen op een aspect van de vorming van jonge katholieken: de vorming van hun apostolische geest. Zij mogen niet toegeven aan een ietwat egoïstisch streven, door alleen maar te denken aan hun eigen ziel, maar zij moeten ook begrip krijgen van de verantwoordelijkheid jegens anderen en van de middelen om hen te helpen. Het lijdt overigens geen twijfel, dat gebed, offer en een moedige actie om anderen voor God te winnen zeer zekere waarborgen zijn voor hun persoonlijk heil. Daarmee willen wij volstrekt niet afkeuren, wat men in het verleden heeft gedaan, want in dit opzicht vallen er talrijke en opmerkelijke successen te constateren. Wij denken o.a. aan de katholieke weekbladen, die bij velen de ijver voor liefdewerken en apostolaat levendig hebben gehouden. Bewegingen, als het werk van de heilige Kindsheid, hebben in dit opzicht vruchtbare initiatieven genomen. Toch wordt de apostolische geest het kind niet alleen op school bijgebracht, maar reeds vóór de schooljaren, door de zorgen van de moeder zelf. Het moet leren, hoe het moet bidden bij de H. Mis, hoe het die moet opofferen met een intentie, die heel de wereld en vooral de grote belangen van de Kerk omvat. Bij het gewetensonderzoek over de plichten jegens de naaste, moet het zich niet enkel afvragen: "Heb ik mijn naaste kwaad gedaan?", maar ook: "Heb ik hem de weg gewezen naar God, naar Christus, naar de Kerk, naar het heil?”

Aangezien wij in de boven gegeven uiteenzettingen over principiële kwesties reeds verschillende punten hebben aangeraakt omtrent de uitoefening van het lekenapostolaat, zullen wij hier slechts bepaalde apostolaatsgebieden behandelen, die momenteel een dringender oproep laten horen.

Is het geen bemoedigend teken, dat tegenwoordig ook volwassenen er een eer in stellen om aan het altaar te dienen? En zij, die door muziek en zang bijdragen tot de verheerlijking van God en de stichting van de gelovigen, oefenen zonder enige twijfel een lofwaardig lekenapostolaat uit.

De lekenapostel, die zich wijdt aan het wijkapostolaat en die een groep huizen uit de parochie krijgt toegewezen, moet zich nauwkeurig op de hoogte trachten te stellen van de godsdienstige toestand van de bewoners. Is de huisvesting slecht of onvoldoende? Wie heeft misschien de steun van de charitas nodig? Zijn er huwelijken in orde te brengen? Kinderen te dopen? Van welk gehalte zijn de krantenkiosken, de boekwinkels en de rondgaande bibliotheken? Wat wordt door jongeren en volwassenen gelezen? Het gecompliceerde en vaak delicate van de op te lossen problemen in deze sector van het apostolaat maken het raadzaam om daarvoor slechts een uitgelezen en met tact en ware liefde begaafde élite te gebruiken.

Uitgeverijen en boekhandels vormen voor het lekenapostolaat een speciaal terrein. Wij zijn blij te vernemen, dat verreweg de meeste uitgevers en boekhandelaars hun beroep opvatten als een dienen van de Kerk.

De parochiebibliotheek kan gevoeglijk bediend worden door leken, die gewoonlijk ervaren lezers en lezeressen moeten zijn. In de rondgaande bibliotheken zullen goede katholieken ook gelegenheid vinden, goed te doen.

De katholieke journalist, die zijn beroep in de geest van geloof uitoefent, is uiteraard een lekenapostel. Het congres van Manilla heeft voor Azië katholieke journalisten en een katholieke pers gevraagd. Het is overigens normaal, dat de katholieken met de pers samenwerken, zelfs met de lokale pers.

Voor hetgeen met de radio, film en televisie verband houdt, verwijzen wij naar hetgeen wij gezegd hebben in de encycliek Miranda prorsus [1109] van 8 September van dit jaar. Er ligt hier een dubbele taak: men moet ieder element van bederf weren en de christelijke waarden bevorderen. Op het ogenblik worden in heel de wereld de plaatselijke bioscopen jaarlijks door twaalf miljard mensen bezocht. Nu zijn er onder de gebrachte voorstellingen heel veel, die niet het cultureel en zedelijk peil hebben, dat men er van zou mogen verwachten. Het droevigst is wel, dat in de film meestal een wereld wordt voorgesteld, waarin de mensen leven en sterven, alsof God niet bestond. Hier zijn dus dodelijke gevaren te weren voor het geloof en het christelijk leven. Nooit zal men voor God verantwoord zijn, als men zulk een toestand zou tolereren; en men moet met alle kracht proberen, deze toestand te veranderen. Wij zijn dan ook allen dankbaar, die op het gebied van radio, film en televisie moedig, verstandig en systematisch werk verrichten, dat reeds beloond is door resultaten, die gegronde verwachtingen wettigen. In het bijzonder bevelen wij de verenigingen en bonden aan, die zich ten doel stellen, de christelijke beginselen in het gebruik van de film te doen zegevieren.

In de parochies of minstens in de dekenaten moeten werkgroepen hun leden en hun medewerkers, maar ook het publiek het besef bijbrengen van hun plichten omtrent radio, film en televisie en hen helpen, die plichten na te komen. Bij de televisie moet de Kerk noodzakelijk vertegenwoordigd zijn in de comité's, die met de opstelling van de programma's belast zijn, en er moeten onder de producers katholieke specialisten zijn. Zowel priesters als leken bevelen wij deze taak aan; de priester kan op dit gebied een competentie bezitten, gelijk aan die van een leek, maar in ieder geval is de deelname van leken vereist.

Jaarlijks worden over de gehele wereld twintig miljoen jonge mensen in de arbeid ingeschakeld, onder hen treft men katholieken aan, maar ook miljoenen anderen, die open staan voor een godsdienstige vorming. Voor hen allen moet gij u verantwoordelijk voelen. Hoeveel van deze mensen blijven voor de Kerk behouden? Hoeveel wint de Kerk er terug? Omdat de sfeer van de onderneming verderfelijk is voor de jonge mens, moet de katholieke "kern" actief zijn in de werkplaatsen, maar ook in treinen, autobussen, gezinnen en wijken, overal moet ze optreden, de toon aangeven, een weldoende invloed uitoefenen, een nieuw leven verbreiden. Zo moet een katholieke meesterknecht zich het eerst bezig houden met de nieuw aangekomenen, bijv. om voor hen een geschikt tehuis te vinden, hun goede vrienden te bezorgen, hen in contact te brengen met het kerkelijk leven van de plaats, en hij moet er voor zorgen, dat ze zich gemakkelijk aan hun situatie aanpassen.

De oproep, die wij het vorig jaar tot de Duitse katholieken gericht hebben, geldt ook voor de lekenapostelen van de gehele wereld, overal waar techniek en industrie hun heerschappij uitoefenen: "Een belangrijke taak rust op u", zo zeiden wij hun, "nl. aan deze wereld van industrie een christelijke gestalte en structuur te geven, ... Christus, door wie alles geschapen is, de Heer van de wereld, blijft ook de Heer van de tegenwoordige wereld, want ook deze wereld is geroepen om een christelijke wereld te zijn. Het is aan u, er het stempel van Christus op te drukken." A.A.S. 48 (1956) 622 [[7375]] Dit is wel de zwaarste, maar ook de meest grootse taak van het katholieke lekenapostolaat.

Kort geleden is in Luxemburg een congres gehouden over de sociale problemen binnen de Europese Kolen- en Staalgemeenschap. Het rapport, dat de Icares (Institut International Catholique de Recherches Socio-ecclésiales) hierover uitgegeven heeft, bevatte drie punten, die ons van bijzonder belang lijken voor de kwestie, die wij hier behandelen. Op de eerste plaats: de mijnwerkersbevolking van het gebied van de gemeenschap, dat zich uitstrekt van de Ruhr tot België en de Pyreneeën, bestaat voor het grootste gedeelte uit emigranten uit de verschillende Europese landen. Op de tweede plaats: Wat de godsdienstpraktijk betreft, vormen de mijnwerkers, in vergelijking met het hen omringend sociaal milieu, slechts de zwakste minderheid, omdat zij gemakkelijker ontworteld worden dan de andere categorieën van arbeiders. Zij hebben dus een sociale re-integratie nodig. Op de derde plaats (en dat geldt voor het leven van de katholieke gemeenschap): het godsdienstig gedrag van de geëmigreerde mijnwerker hangt sterk af van de toestand van zijn gezin, van de huisvesting, van de min of meer snelle ingroei in het milieu, dat hem opneemt. Het rapport zegt zelfs, dat het lekenapostolaat zich ten doel moet stellen, de normen van de apostolische constitutie Exsul Familia Nazarethana [400] concreet op de emigranten toe te passen.

Men moet absoluut voorkomen, dat de mijnwerkers van de E.K.S.G. de prooi worden van atheïstische bewegingen, en alles doen om hen te redden en tot God en Christus te brengen.

De toestand van de Kerk in Latijns-Amerika wordt gekenmerkt door een snelle bevolkingsaanwas. In 1920 bedroeg de bevolking 92 miljoen mensen; binnenkort zal ze 200 miljoen bedragen. In de grote steden hoopt de bevolking zich op in enorme massa's; de technische en industriële vooruitgang gaat snel; het aantal priesters daarentegen is onvoldoende: in plaats van de 160.000, die absoluut nodig zouden zijn, vindt men er nauwelijks 30.000. Ten slotte wordt de Kerk er door vier dodelijke gevaren bedreigd: de invasie van de protestantse sekten; de verwereldlijking van het gehele leven; het marxisme, dat het meest actieve element blijkt te zijn aan de universiteiten en dat bijna alle arbeidersorganisaties in handen heeft; ten slotte een verontrustend spiritisme.

Onder deze omstandigheden zijn, naar het ons voorkomt, de voornaamste verantwoordelijkheden van het lekenapostolaat deze drie: vooreerst de vorming van lekenapostelen om het gebrek aan priesters bij het pastorale werk aan te vullen. In bepaalde landen, waar het communisme de macht heeft, is, zo zegt men, het godsdienstig leven na de arrestatie van de priesters, in het verborgen kunnen doorgaan, dank zij het werk van de lekenapostelen. Wat mogelijk is in een tijd van vervolging, moet ook mogelijk zijn in een tijd van vreedzame verhoudingen. Men moet dus eerst trachten, systematisch lekenapostelen te vormen en hen aan het werk te zetten in de reuze-parochies van vijftig tot honderdduizend gelovigen, minstens zolang het gebrek aan priesters duurt. Vervolgens moet men in het onderwijs, vanaf de lagere school tot aan de universiteit, voorbeeldige katholieke mannen en vrouwen als docenten en opvoeders plaatsen. Op de derde plaats moet men hen inschakelen in de leiding van het economische, sociale en politieke leven. Er wordt over geklaagd, dat de sociale leer van de Kerk in Latijns-Amerika te weinig bekend is. Men voelt er dus de behoefte aan een grondige sociale vorming en aan de actie van een katholieke arbeiderskern om geleidelijk de arbeidersorganisaties aan de invloed van het marxisme te onttrekken. Reeds nu verrichten katholieke arbeidersorganisaties op verschillende plaatsen uitstekend werk. Wij zijn hun daarvoor zeer dankbaar. Dit zou geen uitzondering maar veeleer regel moeten zijn in een katholiek werelddeel als Latijns-Amerika.

Uit de vele problemen, die wij hier zouden kunnenbehandelen, kiezen wij er enkele, die ons van meer belang lijken. Tijdens het lekencongres in Manilla, heeft een gezaghebbend persoon een taak belicht, waarvan de juiste aard en de juiste idee misschien nog door de kerkelijke hiërarchie moeten worden omschreven, maar die in duizenderlei vormen door leken moet worden vervuld. Het gaat over het benutten van de katholieke krachten - en deze kunnen zeer aanzienlijk zijn - voor de harmonische ontwikkeling van het nationale leven, vrij van extreem nationalisme er nationale haat ondanks alle bitterheid, die zich in voorbije tijden misschien heeft opgehoopt. Men moet dit trachten te bereiken door de waarden van de westerse cultuur te verenigen met die van de nationale cultuur, door de gebruiken van de Kerk aan te passen aan de landelijke zeden en gewoonten, voor zover deze niets verkeerds bevatten.

Met uitzondering van de Filipijnen, vormen de katholieken in Azië, gelijk voor het grootste deel ook die van Afrika, minderheden onder hun volk. Des te meer moeten zij zich dus door hun voorbeeld onderscheiden. In het bijzonder moeten zij zich meer interesseren voor het openbare, economische, sociale en politieke leven. Want overal, waar dit gebeurt, hebben zij de achting verworven van de niet-katholieken; maar zij mogen niet aan het publieke leven gaan deelnemen zonder een goede voorbereiding. De katholieke sociale leer is nog te weinig bekend in Azië. Ook de katholieke universiteiten van Amerika en Europa moeten graag hulp bieden aan de christenen van Azië en Afrika, die zich op openbare ambten wensen voor te bereiden.

Men moet degelijke onderwijskrachten vormen voor het onderwijs in al zijn geledingen. In Azië en ook in Afrika staan de katholieke scholen hoog in aanzien bij de niet-katholieken. Van onze kant wensen wij, dat het godsdienstonderwijs er nog meer naar streeft, de leer niet te scheiden van het leven.

Een enkel woord over het benutten van catechisten. Azië en Afrika tellen op anderhalf miljard inwoners ongeveer 25 miljoen katholieken met 20 tot 25 duizend priesters en 74.000 catechisten. Telt men hierbij nog de leerkrachten, die vaak de beste catechisten zijn, dan komt men tot 160.000. De catechist vormt misschien het meest klassieke voorbeeld van lekenapostolaat door de aard zelf van zijn beroep en omdat hij het tekort aan priesters aanvult. Onder de missionarissen van Afrika meent men tenminste, dat één missionaris met zes catechisten meer bereikt dan zeven missionarissen. De bekwame catechist werkt immers in een vertrouwd milieu, waarvan hij de taal en de zeden goed kent; hij krijgt veel gemakkelijker contact met de mensen dan een missionaris, die van verre is gekomen.

De catechisten zijn dus inheemse lekenapostelen, maar er bestaat ook een apostolaat van buitenlandse leken-missionarissen en leken-helpers in de missie. Artsen, ingenieurs, handarbeiders uit verschillende beroepen, willen het werk van de priesters in de missie steunen door hun voorbeeld en hun beroepswerk, vooral door de opleiding van de inheemsen. Tegelijk met hun beroepsvorming of hierna krijgen zij een geestelijke vorming met het oog op hun missieactiviteit. Op het ogenblik bestaan er twaalf van zulke bewegingen of werken, die door een algemeen secretariaat in Milaan gecoördineerd worden. Maar het missionerend laïcaat staat nog aan het begin van zijn uitbreiding, en het kan overigens alleen maar een élite aannemen.

Azië blijft in zijn economie voor 70 % een landbouwgebied; en terecht wordt gezegd: al is de landbouwer de belangrijkste man van Azië, hij is ook de meest verwaarloosde. De katholieken beseffen, dat zij in dit opzicht hun geweten dienen te onderzoeken. Op de Filipijnen zijn de katholieke leken, die zich met de priester toeleggen op de maatschappelijke en godsdienstige verheffing van de landbouwers, de meest gewaardeerde lekenapostelen.

De vrouwen in Azië en Afrika bieden aan het vrouwelijk lekenapostolaat ontelbare gelegenheden om zich in te zetten: in scholen van allerlei soort, in de strijd tegen kinderhuwelijken, gedwongen huwelijken, echtscheiding, polygamie. Eveneens voor de voorbereiding van meisjes op het huwelijk, gelijk dit met vrucht gebeurt door religieuzen, bijv. in Hong-Kong, in Belgisch Congo, en in Oeganda; en voor de vorming van groepen katholieke vrouwen, die elkaar helpen en die haar liefdevolle steun geven aan de niet-katholieke vrouwen van haar wijk.

Dit apostolaat onder de vrouwen is zeker moeilijk, maar ook vol vooruitzichten. Want de ondervinding bewijst, dat in alle missielanden, waar het katholicisme zich ontwikkeld heeft, de waardigheid van de vrouw meer geëerbiedigd wordt.

In Afrika speciaal zien wij met vreugde en dankbaarheid de buitengewone dynamiek van de jonge generaties van katholieken bij het vervullen van hun culturele, sociale en politieke taak. Laten zij dus hun medewerking verlenen aan de christelijk georiënteerde vakbewegingen, zoals in Vietnam en in Equatoriaal- en West-Afrika; laten zij verkoops- en verbruikscoöperaties vormen; laten zij deelnemen aan de nationale vertegenwoordiging en aan het gemeentebestuur; de Kerk dringt niet alleen aan op vroomheid, maar zij geeft antwoord op alle levensvragen. Als drager van de geestelijke rijkdommen van zijn werelddeel moet het jonge Afrikaanse laïcaat daarvan getuigenis afleggen en deze rijkdom in zijn leven en werken cultiveren.

Tot slot geven wij u twee richtlijnen. Vooreerst: werkt mee met de neutrale en niet-katholieke bewegingen en organisaties, als - en voor zover - gij daardoor het algemeen welzijn en de zaak van God dient. Ten tweede: neemt meer deel aan de internationale organisaties. Deze aanbeveling richten wij tot allen, maar zij geldt bijzonder de landbouwdeskundigen.

Er heeft altijd een lekenapostolaat bestaan in de Kerk van Christus. Heiligen als keizer Hendrik II, Stephanus, de schepper van het katholieke Hongarije, Lodewijk IX van Frankrijk, waren lekenapostelen, ofschoon men zich in het begin daarvan niet bewust is geweest en de term "lekenapostel" in die tijd nog niet bestond. Ook vrouwen, als de H. Pulcheria, zuster van keizer Theodorius II, of Mary Ward, waren lekenapostelen.

Als tegenwoordig dit besef is ontwaakt en als de term "lekenapostolaat" een der meest gebruikte is bij het spreken over de activiteit van de Kerk, dan komt dit, omdat de medewerking van de leken met de hiërarchie nooit in zo grote mate noodzakelijk is geweest en nooit zo systematisch is gepraktiseerd.

Deze medewerking geschiedt in duizend verschillende vormen, vanaf het verborgen offer voor het zielenheil tot aan het goede woord en voorbeeld, dat de eerbied afdwingt zelfs van de vijanden van de Kerk, tot aan de medewerking bij de eigen werkzaamheden van de hiërarchie, voor zover deze aan de gelovigen kunnen worden overgedragen, en tot aan het stoutmoedig optreden, dat men met zijn leven betaalt, maar dat God alleen kent en dat in geen statistiek wordt vermeld. Misschien is dit verborgen lekenapostolaat het kostbaarste en het vruchtbaarste van alle.

Het lekenapostolaat heeft, zoals trouwens ieder ander apostolaat, twee functies: het moet behouden en het moet veroveren. Beide zijn dringend noodzakelijk voor de Kerk van tegenwoordig. En om het heel duidelijk te zeggen: de Kerk van Christus denkt er niet aan, het terrein zonder strijd prijs te geven aan haar verklaarde vijand, het godloos communisme. Deze strijd zal tot het uiterste gevoerd worden, maar met de wapenen van Christus.

Gaat aan de slag met een geloof, dat nog sterker is dan dat van St. Petrus, toen hij op de uitnodiging van Christus zijn boot verliet en over de golven zijn Heer tegemoet ging. (Mt. 14, 30-31) [[b:Mt. 14, 30-31]]

Gedurende deze zo bewogen jaren heeft Maria, de roemvolle en machtige koningin van de hemel, haar bijstand in de meest verschillende delen van de wereld zó duidelijk en zó wonderbaar getoond, dat wij haar met onbegrensd vertrouwen alle vormen van het lekenapostolaat aanbevelen.

Als onderpand van de kracht en de liefde van Jezus Christus, waarvan ook het lekenapostolaat doortrokken is, schenken wij aan onze eerbiedwaardige broeders in het episcopaat, hier aanwezig, aan de priesters, die aan uw congres deelnemen, en aan u allen, mannen en vrouwen van het lekenapostolaat, aan allen, die naar hier gekomen zijn, en aan hen, die over heel de wereld werkzaam zijn, onze vaderlijke apostolische zegen.