De christenen die aan de verwezenlijking werken van deze "beschaving van de liefde", die heel de ethisch-culturele erfenis van het Evangelie samenvat, staan voor een nooit eerder beleefde uitdaging. Deze taak vraagt een nieuwe bezinning op wat de verhouding is tussen het grootste gebod van de liefde en de sociale orde in heel haar ingewikkeldheid. Het directe besluit van deze bezinning is het uitwerken en uitvoeren van gewaagde actieprogramma's met het oog op de sociale en economische bevrijding van miljoenen mannen en vrouwen, die in een onduldbare situatie van economische, sociale en politieke onderdrukking verkeren. Deze actie moet beginnen met een zeer grote inspanning op het gebied van de vorming: vorming tot beschaving van de arbeid, vorming tot solidariteit, toegang van allen tot de cultuur.

Het leven van Jezus in Nazareth, een werkelijk "evangelie van de arbeid", biedt het levende voorbeeld en beginsel van de radicale culturele verandering, welke onontbeerlijk is om de ernstige problemen op te lossen, die onze tijd het hoofd moet bieden. Hij die, ofschoon Hij God was, in alles aan ons gelijk werd, besteedde het grootste deel van zijn aardse leven aan handenarbeid. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 6 De cultuur waarop onze tijd wacht, moet worden gekenmerkt door de volledige erkenning van de waardigheid van de menselijke arbeid, welke in al zijn adel en vruchtbaarheid naar voren komt in het licht van de mysteries van schepping en verlossing. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 24-27 Erkend als uitdrukking van de persoon, wordt de arbeid een bron van zin en creatieve kracht.

De oplossing van het grootste deel van de ernstige problemen van de ellende wordt gevonden in de bevordering van een echte beschaving van de arbeid. De arbeid is in zekere zin de sleutel tot heel de sociale kwestie. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 3 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot het tweede Nationale Congres te Loreto (11 apr 1985) Daarom moet bij voorkeur op het gebied van de arbeid een bevrijdingsactie tot vrijheid worden ondernomen. Daar de verhouding tussen de menselijke persoon en de arbeid wezenlijk is en van levensbelang, moeten de vormen en schakeringen waarin deze verhouding moet worden geregeld, een positieve invloed uitoefenen met het oog op de oplossing van een reeks sociale en politieke problemen, die zich bij elk volk voordoen. Rechtvaardige arbeidsverhoudingen zullen een politiek gemeenschapssysteem in het vooruitzicht kunnen stellen, dat geschikt is de algehele ontwikkeling van de menselijke persoon te bevorderen. Wanneer het systeem van de arbeidsverhoudingen, dat door de rechtstreeks betrokkenen - de werknemers en werkgevers - met de onontbeerlijke steun van de overheid is opgezet, erin slaagt een beschaving van de arbeid tot stand te brengen, dan zal dat in de zienswijze van de volkeren en tot in de institutionele en politieke grondslagen een vreedzame en diepgaande revolutie teweegbrengen.

Een dergelijke arbeidscultuur zal een bepaald aantal wezenlijke waarden voorop moeten stellen en verwezenlijken. Ze zal moeten erkennen, dat de persoon van de werknemer het beginsel, subject en doel van de arbeidsactiviteit is. Ze zal de voorrang moeten erkennen van de arbeid boven het kapitaal en de algemene bestemming van de materiële goederen. Ze moet bezield zijn met een solidariteitsgevoel, dat niet alleen aanspraak maakt op rechten, maar ook plichten nakomt. Ze moet een deelneming insluiten, welke ernaar streeft het nationaal en internationaal algemeen welzijn te bevorderen en niet alleen de individuele belangen of groepsbelangen tracht te verdedigen. Ze moet zich de methode eigen maken van het vreedzaam overleg en de vrijmoedige en sterke dialoog. Dan zullen de politieke gezagsdragers meer genegen zijn te handelen met respect voor de rechtmatige vrijheden van de individuen, gezinnen en ondergeschikte groepen om zo de vereiste voorwaarden te scheppen, opdat de mens zijn waarachtig en algeheel welzijn zou kunnen verwerven, met inbegrip van zijn geestelijk doel. Vgl. H. Paus Paulus VI, Apostolische Brief, Aan Maurice Kardinaal Roy, bij gelegenheid van de 80ste verjaardag van Rerum Novarum, Octogesima Adveniens (14 mei 1971), 46

Een cultuur die de verheven waarde van de werknemer erkent, zal de subjectieve dimensie van de arbeid benadrukken. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 6 De waarde van elke menselijke arbeid hangt niet op de eerste plaats af van de soort verrichte arbeid; ze is gebaseerd op het feit, dat degene die de arbeid verricht een persoon is. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 6 Hier wordt een ethische norm aangegeven, waarvan de eisen ons niet mogen ontgaan. Daarom heeft ieder mens een recht op arbeid, dat in de praktijk moet worden erkend door een daadwerkelijke inzet om het dramatisch probleem van de werkloosheid op te lossen. Het feit dat dit brede lagen van de bevolking, en vooral de jongeren, in een randsituatie houdt, is onduldbaar. Daarom is het scheppen van arbeidsplaatsen een sociale taak van de eerste rang, waarmee enkelingen en het particulier initiatief zijn belast, maar eveneens de staat. Als regel heeft deze laatste hier evenals elders een ondergeschikte functie; maar vaak kan ze worden geroepen rechtstreeks in te grijpen zoals in het geval van internationale overeenkomsten tussen verschillende staten. Dergelijke overeenkomsten moeten de rechten van immigranten en hun gezinnen eerbiedigen. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd, Familiaris Consortio (22 nov 1981), 46 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 23 Vgl. Pauselijke Raad voor het Gezin, Handvest van de Rechten van het gezin (22 okt 1983), 12

Het loon, dat niet als louter handelswaar kan worden beschouwd, moet de werknemer en zijn gezin in staat stellen een werkelijk menselijk levensniveau op materieel, sociaal, cultureel en geestelijk gebied te bereiken. De waardigheid van de persoon is de norm om de arbeid te beoordelen, en niet omgekeerd. Van welke aard het werk ook is, de werknemer moet het kunnen beleven als uitdrukking van zijn persoonlijkheid. Daaruit volgt de eis tot deelneming, welke veel meer dan een delen in de vruchten van de arbeid, een werkelijke gemeenschapsdimensie zou moeten meebrengen op het vlak van plannen, initiatieven en verantwoordelijkheden. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 68 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 15 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de arbeiders in São Paulo (3 juli 1980)

De voorrang van de arbeid op het kapitaal legt de ondernemers de rechtvaardigheidsplicht op het welzijn van de werknemers in aanmerking te nemen vóór de vermeerdering van hun winsten. Zij hebben de morele plicht geen onproductieve kapitalen vast te houden en bij investeringen allereerst het algemeen welzijn in het oog te houden. Dit vraagt dat bij voorrang naar het versterken van arbeidsplaatsen of het scheppen van nieuwe wordt gestreefd in de productie van werkelijk nuttige goederen. Het recht op privé-eigendom is ondenkbaar zonder verplichtingen ten aanzien van het algemeen welzijn. Het is ondergeschikt aan het hogere beginsel van de algemene bestemming van de goederen. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 69 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 12.14

Deze leer moet tot hervormingen inspireren voor het te laat is. De toegang van allen tot de goederen die vereist zijn voor een menselijk, zowel persoonlijk leven als gezinsleven, dat deze naam waard is, is een eerste eis van de sociale rechtvaardigheid. Deze vraagt om toepassing op het gebied van de industriële arbeid en heel bijzonder op die van de landbouw. Vgl. Paus Pius XI, Encycliek, Over de aanpassing van de sociale orde, Quadragesimo Anno (15 mei 1931), 72 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Op de negentigste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Laborem Exercens (14 sept 1981), 19 Want de boeren vormen, vooral in de derde wereld, het overwegend deel van de armen. Vgl. Latijns-Amerika (CELAM), 2de Algemene Vergadering van Latijns-Amerikaanse bisschoppen, Medellin (6 sept 1968). Rechtvaardigheid, I, 9 Vgl. Latijns-Amerika (CELAM), 3de Algemene Vergadering van Latijns-Amerikaanse bisschoppen Puebla (13 feb 1979), 31.35