Nous vous saluons

Wij groeten u, heren, nu gij bij gelegenheid van uw congres voor urologie ons het genoegen hebt willen schenken van uw bezoek.

Gij vertegenwoordigt een speciale tak van de geneeskunde en gij tracht voor dit bijzonder terrein van wetenschap en heelkunde de plaats te doen erkennen, die het toekomt zowel bij de medische studies als bij de inrichting van de grote klinieken. Wij wensen u bij uw plannen het succes, dat zulk een gewichtig onderwerp van wetenschap inderdaad verdient. Uw doel is, de menselijke gebrekkigheid te hulp te komen en het arbeidsvermogen van mensen, die nog een zware taak hebben te vervullen, te redden om hen zo voor hun beroep te behouden.

Gij hebt verzocht, twee vraagstukken voor u te behandelen. Het eerste hiervan betreft uw geneeskundige praktijk, het tweede uw werkzaamheid als deskundigen "periti, peritiores, peritissimi" in de huwelijksprocessen.

De eerste kwestie hebt gij ons voorgesteld in de vorm van een particulier geval, maar dat typisch is voor heel de categorie, waartoe het behoort, nl. het amputeren van een gezond orgaan om de kwaal, waardoor een ander orgaan is aangetast, weg te nemen of ten minste haar verdere voortgang, met de pijn en de gevaren er aan verbonden, te stuiten. U vraagt zich af, of zulks geoorloofd is.

Wat uw diagnose en prognose betreft, is het niet onze taak, daarover te spreken. Wij beantwoorden uw vraag in de veronderstelling, dat beide juist zijn.

Drie voorwaarden zijn nodig, wil een chirurgisch ingrijpen, dat een anatomische of functionele verminking met zich brengt, zedelijk geoorloofd zijn. Vooreerst is nodig, dat het behoud of de werking van een bepaald orgaan in het geheel van het organisme daarin ernstig nadeel veroorzaakt of daarvoor een bedreiging vormt. Vervolgens, dat dit nadeel niet anders vermeden of althans merkelijk verminderd kan worden dan door bedoelde verminking, en dat het afdoende resultaat daarvan ook verzekerd is. Ten slotte, dat men redelijker wijze kan verwachten, dat het negatief effect, d.w.z. de verminking met haar gevolgen, gecompenseerd wordt door het positief gevolg: de verwijdering van het gevaar voor het hele organisme, de verzachting van pijn enz.

Beslissend is hierbij niet, dat het geamputeerde of 7 buiten werking gestelde orgaan zelf ziek is, maar dat het behouden of functioneren er van direct of indirect een ernstige bedreiging meebrengt voor het gehele lichaam. Het is heel goed 'mogelijk, dat een gezond orgaan door zijn normale werking op een ziek orgaan zulk een schadelijke invloed heeft, dat daardoor de kwaal en haar terugslag op het gehele lichaam verergert. Het is ook mogelijk, dat het wegnemen van een gezond orgaan en het opheffen van zijn normale werking aan een kwaal, bijv. kanker, het terrein ontneemt om voort te woekeren, of in ieder geval de voorwaarden voor haar bestaan wezenlijk verandert. Als men over geen enkel ander middel beschikt, dan is in deze beide gevallen de chirurgische ingreep op het gezond orgaan geoorloofd.

De conclusie, die wij zo-even hebben getrokken, volgt uit het recht, dat de mens van de Schepper heeft gekregen om te beschikken over zijn eigen lichaam in overeenstemming met het totaliteitsbeginsel, dat ook hier geldt; krachtens dit beginsel is ieder afzonderlijk orgaan ondergeschikt aan het lichaam in zijn geheel en moet het in geval van conflict hiervoor onderdoen. Bijgevolg heeft degene, die het gebruik ontving van het gehele organisme, het recht, een bepaald orgaan op te offeren, als zijn behoud of zijn werking aan het geheel ernstig nadeel veroorzaakt, dat niet op andere wijze kan verholpen worden.

Omdat gij verzekert, dat in het voorgestelde geval alleen door het wegnemen van de zaadklieren de kwaal kan worden bestreden, bestaat tegen de verwijdering er van vanuit zedelijk standpunt geen enkel bezwaar.

Toch moeten wij uw aandacht vestigen op een verkeerde toepassing van bovengenoemd princiep.

Niet zelden neemt men, als gynaecologische complicaties een chirurgisch ingrijpen nodig maken, of zelfs onafhankelijk daarvan, de gezonde eierleiders weg of stelt ze buiten werking om een nieuwe zwangerschap te voorkomen met de ernstige gevaren, die daaruit wellicht konden ontstaan voor de gezondheid, ja zelfs voor het leven van de moeder. Deze gevaren vinden dan hun oorzaak in andere zieke organen, zoals de nieren, het hart, de longen, maar bij zwangerschap verergeren zij. Om het wegnemen van de eierleiders te rechtvaardigen haalt men bovengenoemd beginsel aan en zegt men, dat een ingreep op gezonde organen zedelijk geoorloofd is, als het welzijn van het geheel dat vordert.

Hier beroept men zich echter ten onrechte op dit beginsel. Want in dit geval komt het gevaar voor de moeder noch direct noch indirect voort uit de aanwezigheid of normale werking van de eierleiders, en ook niet uit de invloed er van op de zieke organen, de nieren, de longen, het hart. Dit gevaar doet zich pas voor, als de vrije seksuele handeling zwangerschap veroorzaakt, welke de genoemde te zwakke of zieke organen zou kunnen bedreigen. Hier ontbreken de voorwaarden, die het geoorloofd maken om ten gunste van het geheel over een onderdeel te beschikken krachtens het totaliteitsbeginsel. Daarom is het zedelijkerwijze niet geoorloofd, een ingreep te doen op gezonde eierleiders.

De tweede kwestie, die gij ons hebt voorgelegd, betreft, zoals wij reeds zeiden, uw werkzaamheid als deskundigen in huwelijksprocessen.

Het beslissend beginsel wordt afgeleid uit de natuur en het doel van deze werkzaamheid. Zij eisen, dat de deskundige zegt, wat zijn medische kennis hem verplicht te zeggen, en dat hij het zegt met de nuances en onderscheidingen, door zijn kennis gevorderd. De gevolgtrekkingen, die uit dit deskundig onderzoek van de medicus voortvloeien voor de rechterlijke uitspraak, horen niet tot de bevoegdheid van de "peritus" of "peritissimus".

De eed, die hij heeft afgelegd, verplicht de geneesheer-deskundige om naar overtuiging en geweten aan de rechtbank datgene voor te leggen, wat hij heeft bevonden en zijn advies daarover te geven. Hij stelle de medische feiten als feiten voor, de medische verklaring er van als een verklaring, de medische conclusies eveneens als zodanig en de medische meningen als meningen. Met deze laatste worden bedoeld de verklaringen van de cliënt aan de dokter, waaruit deze door zijn deskundigheid misschien tot ophelderingen komt, waaraan de cliënt zelf waarschijnlijk helemaal niet heeft gedacht en die een oningewijde en zelfs de rechter zonder medische vorming niet ziet. De deskundige moet zijn mening zo geven, dat de aangegeven nuances duidelijk uitkomen.

Maar gij noemt concrete bijzonderheden en wilt daaromtrent worden voorgelicht. Wij nemen daaruit de kern, die gij met deze woorden aangeeft: "Het gebeurt, dat wij adviezen geven in processen van ongeldigheidsverklaring van huwelijken om reden van «impotentia generandi»."

a. Potentia generandi
Om juist te antwoorden op deze vraag kan het vóór alles nuttig zijn, de misvattingen weg te nemen omtrent het begrip "impotentia" of "potentia generandi". "Potentia generandi" wordt soms in zo ruime zin genomen, dat zij insluit alles, wat de twee partners moeten bezitten om nieuw leven te verwekken, nl. de inwendige en uitwendige organen, als ook de geschiktheid voor de functies, die aan hun doel beantwoorden. De uitdrukking wordt ook in engere zin genomen en omvat dan alleen datgene wat nodig is naast de persoonlijke daad van de echtgenoten, nl. opdat deze daad werkelijk, zo niet in ieder geval dan toch ten minste op zich en in het algemeen, leven kan verwekken. In deze zin staat de "potentia generandi" tegenover de "potentia coeundi".

b. Potentia coeundi
De voorwaarden nu, vereist voor de "potentia coeundi", zijn bepaald door de natuur en volgen uit het mechanisme van de daad. Daarbij staat de daad van de echtgenoten, vanuit biologisch standpunt gezien, in dienst van het zaad, dat wordt overgebracht en ontvangen. Waaraan kan men nu zien, dat de "potentia coeundi" werkelijk aanwezig is en bijgevolg de handeling van de echtgenoten al haar wezenlijke elementen bevat? Een praktisch criterium daarvoor, ofschoon het niet in alle gevallen zonder uitzondering opgaat, bestaat in het vermogen om de uitwendige daad op normale wijze te stellen. Zeker kan een element ontbreken, zonder dat de partners er zich rekenschap van geven. Maar toch moet dit "signum manifestativum" in de praktijk van het leven volstaan, want deze eist, dat de mensen voor een instelling, zo algemeen als het huwelijk, in normale gevallen een zeker en gemakkelijk te erkennen middel hebben om hun geschiktheid voor het huwelijk vast te stellen. Dit is voldoende, omdat de natuur het menselijk orgaan zo pleegt te bouwen, dat de innerlijke werkelijkheid beantwoordt aan de uitwendige vorm en structuur.

Daarenboven omvat de "potentia coeundi" van de kant van de man het vermogen om het vocht van de zaadklieren op natuurlijke wijze over te brengen; daarbij blijft echter de vraag omtrent elk van de specifieke en aanvullende elementen, die dit vocht samenstellen, buiten beschouwing. Het ontbreken van actief sperma is gewoonlijk nog geen bewijs, dat de man de functie van overbrengen niet kan verrichten. Vandaar dat azoospermie, oligospermie, asthenospermie en necrospermie in zich niets hebben uit te staan met "impotentia coeundi", omdat zij de constitutieve elementen van het zaadvocht zelf betreffen en niet het vermogen om het over te brengen.

Bij dit alles moet men er aan vasthouden, dat deze handeling van de echtgenoten is en blijft gericht op een bepaald doel, nl. het verwekken van nieuw leven. Het is een dwaling, te beweren, dat de geneeskunde en de biologie een ander begrip hebben van de "potentia coeundi" dan de theologie en het kerkelijk recht, en dat dit laatste met deze uitdrukking iets anders bedoelt dan wat de natuur en de Schepper hebben bepaald. Gij behoeft maar de tekst van canon 1068 [2620] te lezen over het fysiek "vermogen" om te zien, dat deze niet van het positief recht, maar van het natuurrecht wil spreken.

c. De persoonlijke waarden in het huwelijk
Zeker laten het gezond verstand van de mensen en de praktijk van de Kerk geen twijfel omtrent het feit, dat persoonlijke waarden bij het huwelijk en de voltooiing er van zijn betrokken, waarden, die de biologische verre overtreffen en die de echtgenoten dikwijls veel beter begrijpen dan de onmiddellijk biologische doeleinden van de natuur. Maar het verstand en de openbaring suggereren ook en geven te verstaan, dat de natuur dit persoonlijk en suprabiologisch element wil, omdat zij tot het huwelijk roept geen zintuigelijke wezens zonder verstand, maar mensen, begaafd met verstand, hart en persoonlijke waardigheid, en hen belast met het verwekken en opvoeden van nieuw leven; omdat in het huwelijk de echtgenoten zich wijden aan een blijvende taak en een onverbreekbare levensgemeenschap.

d. Een taak van de biologie en de geneeskunde in onze tijd
De biologie en de geneeskunde hebben tegenwoordig meer dan ooit de zending om de mensen van onze tijd opnieuw in te stellen op een diep besef van de biologische zin der samenwerking tussen de echtgenoten en van de reden, waarom de natuur deze daad slechts in het huwelijk toestaat. In onze dagen luistert men misschien soms liever naar de dokter dan naar de priester. Maar de dokter zelf moet een zeker, door de natuur geleid. oordeel hebben en genoeg persoonlijke onafhankelijkheid om daaraan trouw te blijven.

Na dit gezegd te hebben, kunnen wij uw vraag beantwoorden.

Het deskundig onderzoek, door de kerkelijke rechtbank gevorderd, bij de processen "de nullitate ex titulo impotentiae" (over ongeldigheid vanwege impotentie) bestaat in de regel niet in het constateren van de "impotentla generandi", maar van "impotentia coeundi". De "impotentta generandi", voor zover zij staat tegenover de "impotentia coeundi", is volgens de gebruikelijke jurisprudentie niet voldoende om een uitspraak van ongeldigheid te verkrijgen. Men zou dus in de overgrote meerderheid der gevallen het microscopisch onderzoek van het sperma kunnen nalaten. Men kan op andere wijze aantonen, als dat enig nut zou hebben, dat het zaadweefsel nog enig functioneel vermogen bezit, alsook dat de verbindingskanalen tussen de zaadklieren en de lozingsorganen nog functioneren, niet helemaal onbruikbaar of definitief versperd zijn. Het onderzoek van het sperma alleen kan moeilijk voldoende zekerheid verschaffen.

Overigens heeft het H. Officie reeds op 2 Augustus 1929 [1470] beslist, dat een "masturbatio directe procurata ut obtineatur sperma" (rechtstreeks opgewekte masturbatie om sperma te verkrijgen) niet geoorloofd is, wat ook het doel van het onderzoek moge zijn. Iets anders is het, als de dokter het sperma uit het organisme zou nemen op een andere, geoorloofde manier, in geval dit werkelijk mogelijk is, of als hij zonder ingrijpen van zijn kant de te onderzoeken materie van de belanghebbende ontvangt. Hij is niet verantwoordelijk voor de daden van die ander, terwijl tegen het onderzoek en het benutten van de gegevens er van zedelijkerwijze niets is in te brengen. Als kerkelijke rechtbanken het deskundig onderzoek, dat op dit procedé steunt, soms buiten beschouwing laten of uitdrukkelijk verwerpen, dan is het om door het gebruik er van niet de schijn te wekken, dat men een misbruik begunstigt.

Gij hebt ons nog andere gevallen voorgelegd, die zich bij uw optreden als deskundige voordoen.

De dokter moet getuigen omtrent de "impotentia" van een man. Om een of andere reden zijn er alleen indirecte gegevens voorhanden, en de deskundige is aangewezen op het "zedelijk bewijs". De bewijsvoering beweegt zich hier op een terrein, dat minder zeker is, waar het voor en tegen aan enige twijfel onderhevig zijn. Kan de deskundige dan op grond van zijn persoonlijke overtuiging aan zijn uitspraak een stelligheid en een waarde geven, die verder reiken dan de medische gegevens, materieel beschouwd? Gij stelt deze vraag, terwijl gij daarbij opmerkt, dat de persoonlijke overtuiging altijd enige invloed heeft, zelfs als men over genoegzame materiële bewijzen beschikt. Maar nu wilt gij vernemen, hoe de "peritus" of "peritissimus" zich moet gedragen, als overtuigende medische gegevens ontbreken.

Wij menen, dat wij het antwoord op uw vraag reeds hebben gegeven, toen wij hierboven de algemene richtlijnen hebben uiteengezet. Toch willen wij nog eens het volgende benadrukken. Als de deskundige in zijn rapport de verklaringen van getuigen in medische termen weergeeft, dan brengt hij in die verklaringen geen elementen in, die er niet in zaten, maar hij maakt de inhoud er van duidelijk, die de niet-deskundige er moeilijk uit zou kunnen halen. In het gegeven geval "de nullitate" (van nietigheid) verdraait het deskundig onderzoek zeker niet de feiten, als het in technische termen de eerlijke verklaringen van de echtgenote weergeeft. Een algemeen oordeel, dat steunt op het geheel van de verkregen gegevens, maar terloops melding maakt van de mening van de "peritus" en "peritissimus", verdient zeker geen kritiek. Toch moet dit persoonlijk element als zodanig voor de rechter kenbaar zijn.

Hogere zin van het deskundig getuigenis. Zegen.
Dit meenden wij op uw vragen te moeten antwoorden. Wij willen ten slotte nog uw aandacht vestigen op het volgende: als gij wordt gevraagd om als deskundigen te getuigen in een huwelijksproces, beschouwt dan de betekenis van uw medewerking vanuit een hoger standpunt. Van de éne kant draagt ze er toe bij om de heiligheid van het huwelijk te beveiligen, en van de andere kant steunt zij het gewetensvol pogen om voor mensen, die zich wellicht in een grote zielennood bevinden, de vrijheid te bewaren, waarop zij voor God en de mensen een persoonlijk recht hebben. Moge de zegen van de almachtige God, die gij dagelijks in Zijn scheppingswerk ontdekt, overvloedig neerdalen op uw onderzoekingen en uw medische arbeid.