Levend uit één en dezelfde wortel - onze relatie tot het jodendom

Woord van de Nederlandse bisschoppen aan hun gelovigen in het 50ste bevrijdingsjaar 30 jaar na de afkondiging van Nostra Aetate [610]. Levend uit één en dezelfde wortel onze relatie tot het jodendom

De joodse godsdienst heeft voor christenen een wezenlijke, een blijvende betekenis. Dit fundamentele inzicht werd dertig jaar geleden, op 28 oktober 1965, plechtig verwoord door het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] in de verklaring Nostra Aetate [610]. Daarmee werd duidelijk dat de Kerk zichzelf niet juist kan verstaan wanneer haar relatie tot het jodendom buiten beschouwing blijft.

Nostra Aetate [610] heeft een gestage ontwikkeling op gang gebracht in de relatie van de Rooms-Katholieke Kerk tot het jodendom. Dit komt onder meer tot uitdrukking in de officiële erkenning door de H. Stoel van de staat Israël met het aangaan van wederzijdse diplomatieke betrekkingen. Van de kant van de R.-K. Kerk is daarbij uitdrukkelijk de verplichting verwoord iedere vorm van antisemitisme te bestrijden.

In die ontwikkeling past ook de eerlijke bezinning op het eigen verleden, die de Poolse en Duitse bisschoppen onlangs ertoe bracht medeverantwoordelijkheid te erkennen voor Jodenvervolgingen in het verleden. Oprecht sluiten wij ons daarbij aan.

Shoah
Zoals wij dit jaar met dankbaarheid vervuld worden als we terugdenken aan het einde van de oorlog zie Bevrijd! Woord van de.. zie Bevrijd! Woord van de Nederlandse bisschoppen bij gelegenheid van 50 jaar Bevrijding (mei 1995) en Woord van de Nederlandse bisschoppen bij de herdenking van de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Indonesië (juli 1995), zo worden wij met schaamte en ontzetting vervuld als wij terugdenken aan de 'shoah'. Letterlijk betekent dit Hebreeuwse woord catastrofe. Het is de aanduiding geworden voor de moord op de joden in het door Duitsland bezette deel van Europa tijdens de jaren 1933 - 1945. Uit ons land werd het op één na hoogste percentage joden weggevoerd en vermoord. Die gedachte laat ons niet los.

Terugkijkend op de houding van de Nederlandse katholieken tijdens de oorlog gaan onze gedachten uit naar het moedige optreden van het episcopaat onder leiding van aartsbisschop J. de Jong. Dit optreden werd door de bezetters bestraft met de deportatie van en de moord op katholieken van joodse afkomst, onder wie de zalige Edith Stein. Ook anderen getuigden in hun verzet tegen de Jodenvervolgingen van authentieke menselijkheid en christelijk geloof.

Fouten
Maar hadden katholieken niet meer kunnen doen? Niet meer moeten doen? Deze vragen zijn in hun algemeenheid niet te beantwoorden. De geschiedenis van 20 eeuwen relatie tussen joden en christenen is zeer complex en heeft allerlei sporen nagelaten. Zeker is dat ook kerkelijke instanties fouten hebben gemaakt.
Een traditie van theologisch en kerkelijk anti-judaïsme heeft bijgedragen tot het ontstaan van een klimaat waarin de 'shoah' kon plaatsvinden. Een zogenaamde 'catechese van de verguizing' leerde dat het jodendom na de dood van Christus als volk verworpen zou zijn.
Mede door zulke tradities stonden ook in ons land katholieken soms gereserveerd tegenover joden, soms zelfs onverschillig of afkerig. Direct na de oorlog was dit nog merkbaar bij de terugkeer van onderduikers en overlevenden uit de vernietigingskampen.

Wij wijzen deze traditie van kerkelijk anti-judaïsme af en betreuren de afschuwelijke gevolgen ervan. Met onze paus en met andere bisschoppenconferenties veroordelen wij elke vorm van antisemitisme als een zonde tegenover God en de mens.

Mentaliteitsverandering
In de dertig jaar na Nostra Aetate [610] heeft zich in onze Kerk een gelukkige mentaliteitsverandering voorgedaan. Er is een dialoog op gang gekomen tussen vertegenwoordigers van jodendom en christendom. Daardoor leren christenen het jodendom meer kennen zoals het zichzelf ziet, in zijn traditie en in zijn huidige situatie. Daardoor leren joden beter verstaan wie Jezus Christus is voor ons christenen. Wij verheugen ons over de vruchten van deze toenadering. Maar er is nog veel te doen. Vooroordelen en vormen van antisemitisme steken telkens weer de kop op in onze samenleving. Dit vraagt om waakzaamheid en beslistheid. Daarom zijn in onze Kerk verscheidene initiatieven genomen.
Reeds in 1951 werd de Katholieke Raad voor Israël opgericht met het doel in onze Kerk het bewustzijn te versterken van de betekenis van het jodendom en onze relaties te verbeteren. Vorig jaar gaven wij aan deze Raad een officiële status als zelfstandige kerkelijke instelling.
Daarnaast stelden wij vorig jaar een bisschoppelijke commissie in voor de betrekkingen met het jodendom, bedoeld om het beleid van de Bisschoppenconferentie op dit terrein te ondersteunen.
Wij waarderen het dat aan de katholieke theologische opleidingen in toenemende mate aan het jodendom aandacht wordt gegeven; niet alleen in zijn historische betekenis maar ook aan de actuele verschijningsvorm en de betekenis ervan voor de christelijke traditie.
De dialoog tussen christelijke kerken en het jodendom heeft in Nederland een vaste vorm gekregen in het Overlegorgaan van Joden en Christenen in Nederland (OJEC). Onze Kerk neemt via de Katholieke Raad voor Israël aan dit overleg deel.

Vitaal verbonden
Niet veroordeling of verguizing, maar respect en bescheidenheid moeten bepalend zijn voor onze houding ten opzichte van de rol die het jodendom toekomt in Gods geschiedenis met de mensen.
Wij christenen mogen nooit vergeten dat Jezus van Nazareth een zoon is van het joodse volk, geworteld in de traditie van Mozes en de profeten. Door de ontmoeting met het jodendom gaan wij Jezus beter begrijpen. Niet alleen door de Schriften maar ook door onze theologie en liturgie blijven wij vitaal verbonden met de joodse godsdienst. Joden en christenen leven uit één en dezelfde wortel.
Hoe meer wij handelen vanuit dat besef, hoe meer wij zullen bijdragen tot de sjalom die alle volken in het vooruitzicht is gesteld. Daarom roepen wij eenieder op zich de woorden van Paulus eigen te maken waar hij de christenen van Rome voorhoudt: "Is de wortel van de boom heilig, dan ook de takken. Als nu sommige van die takken zijn weggebroken, en gij, wilde loot, daartussen zijt geënt en deel hebt gekregen van het sap van de olijf, verheft u dan niet boven de takken. Wilt gij snoeven, bedenkt, dat de wortel u draagt en niet gij de wortel." (Rom. 11, 16-18) [b:Rom. 11, 16-18]